Dzienniczek żywieniowy to jedna z metod stosowanych przez dietetyków do poznania nawyków żywieniowych swoich pacjentów. Na jego podstawie specjalista może zlokalizować błędy, które wymagają poprawy.
Dzienniczek żywieniowy
Dzienniczek żywieniowy należy do metod jakościowo-ilościowych oceny jadłospisu. To oznacza, że na jego podstawie dietetyk jest w stanie ocenić zarówno sposób żywienia pod kątem wyborów żywieniowych, jak i oszacować zwyczajową wartość energetyczną diety. Jest to często wykorzystywana metoda, ponieważ dostarcza kompleksowych informacji na temat zwyczajowego dnia pacjenta. Dietetyk poznaje także wszelkie nawyki badanego, wymagające modyfikacji.
Technika podwójnej porcji
Inną dostępną metodą oceniającą sposób żywienia jest technika podwójnej porcji. Polega ona na tym, że porcję pokarmu, identyczną z tą spożytą przez pacjenta, analizuje się pod względem chemicznym. W ten sposób można uzyskać informację na temat zawartości określonych składników odżywczych. Jest to metoda bardziej precyzyjna od zapisu jadłospisu, jednak trudną pod kątem organizacyjnym i kosztowna.
24-godzinne notowanie
Metodą oceniającą sposób żywienia podobną do dzienniczka żywieniowego jest 24-godzinne notowanie. Technika ta należy do metod retrospektywnych. Oznacza to, że pacjent jest proszony o podanie tego co jadł w ciągu ostatnich 24 godzin. Niestety w tym przypadku trzeba polegać jedynie na pamięci pacjenta. Ta zaś może być wyrywkowa.
Jak dokładne są te metody?
Z reguły, wszelkie metody polegające na zbieraniu informacji od pacjenta na temat jego dotychczasowego odżywiania mogą generować pewien margines błędu. O precyzyjności badania decyduje tak naprawdę szczerość i skrupulatność zapisywania spożytej żywności przez pacjenta.
Bardzo często pacjenci w procesie spisywania swojego jadłospisu starają się go ulepszyć, ukrywając pewne odchylenia od racjonalnego odżywiania. Inną sprawą jest to, że równie powszechne jest szacowanie wielkości porcji „na oko”, czy omijanie posiłków. Czasem może być to zabieg zamierzony, a czasem wynikający z niechęci do ważenia produktów i porcji lub braku bieżącego zapisu.
Każda osoba wybierająca się do dietetyka powinna mieć świadomość, że tego typu zabiegi mogą jedynie zaszkodzić. Co z tego, że na kartce będą zapisane wzorowe jadłospisy, skoro w rzeczywistości złe nawyki żywieniowe nie zostaną zidentyfikowane i niewdrożony plan naprawczy? A to z kolei dalej może doprowadzić do gorszych efektów interwencji dietetycznej.
Jak przygotować dzienniczek żywieniowy. Praktyczne porady
Zazwyczaj każda osoba wybierająca się na pierwszą wizytę do dietetyka jest proszona o przygotowanie dzienniczka żywieniowego. Tworzy się go poprzez zapis wszystkich swoich posiłków spożywanych w ciągu dnia. Dzienniczek żywieniowy może obejmować kilka dni, co jest jednak ważne. Okres ten powinien zawierać dni tygodniowe oraz weekendowe. Niektórzy specjaliści, ku zgrozie pacjentów, proszą o zapis posiłków z całych 7 dni.
Odpowiednio przygotowany dzienniczek żywieniowy stanowi podstawę interwencji dietetycznej. Z tego powodu warto poznać kilka zasad, które pomogą prawidłowo prowadzić tę formę zapisu codziennego jadłospisu.
W dzienniczku żywieniowym powinny zostać wyszczególnione następujące elementy:
- Data opisywanego dnia;
- Typ posiłku (śniadanie/ II śniadanie/ obiad/ podwieczorek/ kolacja/ przekąska);
- Godzina posiłku;
- Miejsce posiłku (dom/ szkoła/ praca/ restauracja/ bar);
- Nazwa posiłku;
- Rodzaj produktów;
- Ilość zjedzonych produktów w miarach domowych i/ lub gramaturze (w przypadku ważenia produktów na wadze kuchennej);
- Uwagi dotyczące przyrządzenia posiłku (gotowanie, smażenie, pieczenie).
O czym warto pamiętać:
- Najlepiej zapisywać wszystkie posiłki zaraz po ich zjedzeniu, aby uniknąć pomyłek i najlepiej scharakteryzować każde danie;
- Należy wpisać wszystkie zjedzone produkty- a nie te użyte do przygotowania posiłku;
- Należy jak najdokładniej opisać produkt spożywczy (np. pieczywo (pszenne/ żytnie/ razowe/ graham/ pełnoziarniste (z nasionami słonecznika? dyni?), jogurt (owocowy/ z kawałkami owoców/ naturalny? Ile procent tłuszczu?);
- Należy jak najdokładniej opisywać nazwę posiłku (np. kanapka z chleba razowego posmarowana masłem z plasterkiem polędwicy z indyka oraz słupkami surowej papryki czerwonej);
- Wpisujemy wszelkie produkty zjedzone pomiędzy posiłkami- np. owoce, warzywa, paluszki, chipsy, orzeszki;
- Koniecznie wpisać przyjęte suplementy, leki i ich dawkę;
- Należy wpisać wszystkie wypite płyny. O ile woda nie dostarcza energii, to już soki, czy słodzona kawa tak. Z tego powodu po zapisaniu każdego posiłku warto zastanowić się również nad płynami. Jeśli były spożyte razem z daniem, to warto je wpisać do danej rubryki posiłku. W przypadku płynów wypijanych niewielkimi porcjami można je zapisać jako ich sumę pod koniec dnia;
- Nie szacuj „na oko” porcji posiłku. Staraj się ważyć użyte do dania produkty- dzięki temu masz szansę świadomie nauczyć się miar domowych i nie generować nieprawidłowości w zapisie;
- Nie oszukuj! Dzienniczek żywieniowy ma dostarczyć wiadomości o typowym sposobie żywienia, nie ma sensu „upiększać” swojego jadłospisu.
Niekiedy opisywanie produktów w miarach domowych stwarza problemy, z tego powodu poniżej zamieszczamy ich przewodnik.
Przewodnik miar domowych:
| Produkt | Miara domowa | Gramatura |
| Mleko/ kefir/ maślanka | 1 szklanka | 250 ml |
| Mąka | 1 szklanka | 160 g |
| Maliny / borówki | 1 szklanka | 140 g |
| Oleje/ smarowidła/ mąki/ nasiona | 1 płaska łyżka | 15 ml |
| Oleje/ smarowidła/ mąki/ nasiona | 1 płaska łyżeczka | 5 ml |
| Ser/ szynka | Plasterek | 30 g |
| Ser twarogowy | Plaster | 60 g |
| Orzechy / suszona żurawina / rodzynki | Garść | 30 g |
| Rukola/ szpinak / roszponka | Garść | 20 g |
| Jaja | 1 sztuka | 50 g |
| Kajzerka | 1 sztuka | 50 g |
| Chleb | Kromka | 30 g |
| Jabłko/ gruszka | 1 sztuka | 150 g |
| Kiwi/ nektarynka/ brzoskwinia | 1 sztuka | 90 g |
| Pomarańcza/ grejpfrut | 1 sztuka | 250 g |
| Banan | 1 sztuka | 150 g |
| Pomidor | 1 sztuka (duża) | 150 g |
| Ogórek | 1 sztuka | 100 g |
Przykład dzienniczka żywieniowego
Dodatkowo przedstawiamy zapis prawidłowo prowadzonego dzienniczka żywieniowego:
Podsumowanie
Dzienniczek żywieniowy jest metodą bardzo użyteczną w ocenie sposobu żywienia pacjentów. Charakteryzuje się najwyższą przydatnością w sytuacji, gdy pacjent rzetelnie zapisuje wszystkie swoje dania i napoje. Wadą tej techniki jest to, że w sytuacji pewnych niedociągnięć (zamierzonych lub nie) ze strony pacjenta, bardzo trudno jest wykryć informacje błędne lub zafałszowania.
Z tego powodu ważne jest, aby każda osoba wybierająca się do dietetyka z wypełnionym dzienniczkiem żywieniowym pamiętała, jaki jest cel wizyty. Nie warto zatajać informacji i kreować nieprawdziwego obrazu swojego sposobu żywienia.
Należy zadbać o to, aby w zapisie jadłospisu znalazły się wszystkie pokarmy i napoje spożyte w ciągu dnia. Równie istotne jest podawanie faktycznej objętości porcji, skrupulatny opis produktów i sposób ich przygotowania. Tak wypełniony dzienniczek żywieniowy będzie świetną podstawą do rozpoczęcia interwencji dietetycznej.
Przeczytaj więcej:
Kunachowicz, H., Nadolna, I., Iwanow, K., & Przygoda, B. (2016). Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
