Efekt Freshman 15, czyli jak nie przytyć na studiach

Termin „Freshman15” można spotkać przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych. Dotyczy studentów pierwszego roku uczelni wyższych. Liczba 15 mówi, że osoby po rozpoczęciu studiów zwiększają swoją masę ciała o około 15 funtów (lbs), czyli niemalże 7 kilogramów. Koncept ten skłonił naukowców do sprawdzenia, czy naprawdę istnieje powiązanie między studiami a tyciem (Lloyd-Richardson, Bailey, Fava i Wing, 2009).

Spis treści:

1. Dlaczego tyjemy na studiach?
2. Freshman15 – prawda czy mit?
3. Czy tycie zależy od płci?
4. Czy to tylko efekt w USA?
5. Co zrobić, żeby nie przytyć na studiach?
6. Problem otyłości
7. Podsumowanie
8. Bibliografia

Dlaczego tyjemy na studiach?

Przede wszystkim ukończenie liceum wiąże się z niemałymi zmianami dla wielu nastolatków. Część z nich decyduje się na pracę, a niektórzy na kontynuowanie nauki. Chociaż znajdziemy i takie osoby, które łączą te dwie rzeczy. Wczesna dorosłość jest kluczowym okresem zmian dotychczasowych przyzwyczajeń oraz rozwoju nowych. Często związane jest to ze zmianą otoczenia, rówieśników, z wyprowadzką z domu rodzinnego i niezależnym życiem finansowym. Nierzadko przekłada się to na zmianę poziomu aktywności fizycznej oraz spadek jakości diety (Winpenny i inni, 2020).

Dodatkowo studenci pozostają pod presją nauki i mają większą swobodę w życiu codziennym, dotyczącą również wyborów żywieniowych. Głównymi czynnikami wpływającymi na zmianę masy ciała jest stres, zwiększone spożycie alkoholu, niezdrowa żywność oraz rezygnacja z podejmowania aktywności fizycznej (Vadeboncoeur, Townsend i Foster, 2015).

W jednym z badań wzięło udział 51 studentów płci męskiej, którzy rozpoczęli studia na Uniwersytecie Medycznym w mieście Kaszan w Iranie. 74% z nich już podczas rozpoczęcia studiów miała nadwagę lub była otyła. Zauważono, że wyższe wskaźniki BMI odnotowano u osób mających 18 lat, niż u osób rozpoczynających studia medyczne kilka lat po zakończeniu liceum. Co ciekawe, badacze wysnuli wniosek, że intensywna nauka w liceum obniżyła poziom aktywności fizycznej u osób, które w roku ukończenia szkoły średniej podjęły naukę na uczelni wyższej. Młodzi mężczyźni, który nie dostali się za pierwszym razem na studia, prawdopodobnie mieli więcej czasu na różne aktywności fizyczne (Sharif i Sayyah, 2018).

Głównym czynnikiem rozwoju otyłości lub nadwagi do 35. roku życia jest wysoki wskaźnik BMI lub nieodpowiednie proporcje masy ciała do wzrostu na siatkach centylowych już we wczesnym dzieciństwie lub podczas dorastania. Są to kluczowe okresy w rozwoju dziecka, które mają wpływ na nieprawidłowości masy ciała w dorosłości. Ryzyko to zwiększa się wraz z większym odchyłem od normy oraz z wiekiem. Przykładowo dla dziecka do 17. roku życia na 85-tym percentylu ryzyko rozwoju otyłości w dorosłości wynosiło mniej niż 20%, jednak już powyżej 17 roku życia może wynieść aż do 59,9% (Guo, Wu, Chumlea i Roche, 2002).

Czy efekt Freshman15 to prawda czy mit?

W metaanalizie przeprowadzonej w 2015 roku badacze doszli do wniosku, iż podczas pierwszego roku studiów masa ciała zwiększa się średnio o 1,36 kg. Ważną kwestią jest zauważenie, że przytycie dotyczyło większości studentów, bo aż 60,9%, którzy z kolei przytyli o średnio 3,38 kg. Termin „Freshman15” pasowałby do 10% badanych, ponieważ taki odsetek przybrał na wadze omawiane 15 funtów, czyli 6,8kg. Wyniki tej metaanalizy nieznacznie różnią się od przeprowadzonej sześć lat wcześniej, gdy stwierdzono, że na pierwszym roku studiów masa ciała zmienia się przeciętnie o 1,75 kg. Co ciekawe, największy przyrost masy ciała pojawia się już w pierwszym semestrze (Vadeboncoeur, Townsend i Foster, 2015).

W jednym z badań wykazano, że 77% studentów i studentek tyje podczas pierwszego i drugiego roku studiów przeciętnie 3,5kg i podobnie jak w poprzednim, głównie na pierwszym semestrze. Badanie przeprowadzone w innym stanie wykazało, że 70% uczniów prywatnej szkoły wyższej przytyło o 1,6 kg (kobiety) i 2,5k g (mężczyźni). Zwiększenie masy ciała postępowało w kolejnych latach, doprowadzając do zmiany liczby na wadze o około 4,25 kg u obu płci w porównaniu do okresu przed rozpoczęciem studiów (Lloyd-Richardson, Bailey, Fava i Wing, 2009).

W 2008 roku na jednym z prywatnych uniwersytetów w USA zauważono, że ponad połowa studentów przybiera na wadze średnio o około 3,3 kg, ale również 15% uczniów zmniejsza swoją masę ciała, a u badanych masa ciała nie uległa zmianie. Tylko 5% badanych przytyło omawiane 6,8 kg lub więcej. Ważnym aspektem jest to, że osoby rozpoczynające naukę na uczelniach wyższych doświadczają tycia w szybszym tempie niż reszta populacji (Mihalopoulos, Auinger i Klein, 2008).

W ostatnim omawianym badaniu przeprowadzonym wyłącznie na kobietach (n=137) w wieku 18-19 lat, mieszkających w domach studenckich, zauważono średnio zwiększenie masy ciała o 1,1-2,6 kg. Warto jednak zauważyć, że znaczna część nie zwiększyła masy ciała, były też osoby, które ją zmniejszyły (Morrow i inni, 2008).

Czy tycie jest zależne od płci?

W największej przeprowadzonej metaanalizie zauważono, że różnice w zmianie masy ciała wśród mężczyzn i kobiet były niewielkie. Ustalono, że kobiety tyją średnio 1,34 kg podczas pierwszego roku, a mężczyźni 1,43 kg (Vadeboncoeur, Townsend i Foster, 2015). W innym badaniu stwierdzono, że mężczyźni zwiększają masę ciała o 1,7 kg, a kobiety o niecały kilogram (Mihalopoulos, Auinger i Klein, 2008).

Czy efekt Freshman15 występuje tylko w Stanach Zjednoczonych?

Większość przedstawionych badań miało miejsce w USA, gdzie termin Freshman15 jest najpopularniejszy. W kilku badaniach z udziałem uczniów z Kanady nie zauważono dużej różnicy w porównaniu do Stanów Zjednoczonych. W Europie przeprowadzono po jednym badaniu w Anglii i Belgii i odnotowano niższe przyrosty masy ciała wśród tych studentów niż w państwach Ameryki Północnej, jednak ciężko wysnuć wniosek na podstawie tylko dwóch prac (Vadeboncoeur, Townsend i Foster, 2015).

Co zrobić, żeby nie przytyć na studiach?

W kilku badaniach dowiedziono, że uczniowie po zmianie szkoły ze średniej na wyższą zmniejszają w swojej diecie spożycie warzyw, owoców oraz nabiału na korzyść zwiększonej konsumpcji napojów gazowanych lub alkoholowych oraz przekąsek. W jednym z badań odnotowano zmniejszenie ilości posiłków i przekąsek, ale to przełożyło się na zwiększenie dziennej podaży kalorii u studentów, co może sugerować zmianę pojedynczych produktów na zawierające więcej cukru i tłuszczu. Dodatkowo w 13 z 14 badań odnotowano zmianę poziomu aktywności fizycznej u uczniów po opuszczeniu liceum, co również może przyczynić się do zwiększenia masy ciała po rozpoczęciu studiów (Winpenny i inni, 2020).

O zahamowanie rozwoju otyłości lub nadwagi w życiu dorosłym należy dbać już od wczesnego dzieciństwa i w czasie dorastania. Uważa się, że są to okresy, które w znacznym stopniu wpływają na ryzyko rozwoju nieprawidłowej masy ciała w przyszłości (Guo, Wu, Chumlea i Roche, 2002).

Jedno z badań na studentach [13] mówi także o tym, że nieprawidłowa dieta oraz niska aktywność fizyczna często współwystępuje z samotnością. Warto więc w trosce również o swoje zdrowie prowadzić życie towarzyskie – przyp. redakcji

Sami badacze przyznają [12], że wiele do zrobienia jest także po stronie uczelni. I przytycie na studiach nie jest nieuchronne. Przede wszystkim kluczowe wydaje się zachowanie odpowiedniej ilości umiarkowanej aktywności fizycznej. Ciekawymi pomysłami może być także organizowanie lekcji zdrowego gotowania. Sami studenci powinni zadbać, żeby dołączyć do sekcji, które zajmują się zdrowym stylem życia, ponieważ często są one oferowane na uczelniach, jednak nie każdy z nich korzysta – przyp. redakcji

W związku z tym nasuwa się wniosek mówiący, że podczas studiów należy szczególną uwagę zwrócić na produkty, które się spożywa, zarówno do picia i do jedzenia oraz pozostać aktywnym. Te dwa czynniki przyczyniają się do utrzymania stałej masy ciała.

Problem otyłości

Nie bez powodu otyłość (BMI > 30kg/m2) jest uznawana za epidemię XXI wieku. Dodatkowo stanowi jeden z głównych czynników ryzyka zgonów. To problem już nie tylko takich krajów zachodniach jak Stany Zjednoczone. Można zauważyć nieustanny wzrost masy ciała pośród populacji w Europie i na innych kontynentach. W latach 2009-2010 dane wykazywały, iż 1/3 (około 35%) obywateli USA była otyła, a w Europie liczba osób otyłych od 1980 do 2008 roku wzrosła dwukrotnie. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podaje, że 65% obywateli na świecie, żyje w krajach, gdzie otyłość stanowi większe ryzyko zgonu niż niedowaga. W Polsce problem ten dotyczy około 16% społeczeństwa (Brończyk-Puzoń, Koszowska, Nowak, Dittfeld i Bieniek, 2014), z czego niepokojący wzrost zauważa się wśród dzieci i młodzieży (Taraszewska, 2018).

Już w latach osiemdziesiątych XX wieku w Stanach Zjednoczonych wzrósł odsetek otyłości, co stało się jednym z najważniejszych problemów ekspertów zdrowia publicznego, ponieważ jest to główny czynnik rozwoju chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca lub choroby sercowo-naczyniowe. Tylko w ciągu 7 lat (1991-1998) problem otyłości zwiększył się o prawie 6%. Ogólny wzrost masy ciała dotyczył obywateli wszystkich płci, ras i o różnym poziomie wykształcenia. Jedne z większych przyrostów otyłej populacji badacze zauważyli wśród osób od 18 do 29 roku życia (+5%) oraz uczącymi się na uczelniach wyższych (wzrost o ponad 7%). Występowanie otyłości wzrosło we wszystkich stanach (Mokdad i inni, 1999).

Ogromne zmiany odnotowano również w Kanadzie. Największe różnice na przestrzeni piętnastu lat (1981-1996) zauważono u dzieci. Już w 1996 roku 33% kanadyjskich chłopców miało nadwagę, a około 9-10% wszystkich dzieci w wieku 7-13 lat była otyła, co oznacza, że ilość dzieci z BMI większym lub równym 30kg/m2 wzrosła ponad 4-krotnie (Tremblay, Katzmarzyk i Willms, 2002).

Podsumowanie i wnioski

Otyłość nie bez powodu nazywana jest epidemią XXI wieku. Dotyczy coraz to większego odsetka populacji na świecie. Zauważono wzrost masy ciała wśród studentów, szczególnie na pierwszym roku. Zjawisko to zdobyło popularną nazwę Freshman15. W badaniach naukowych nie dowiedziono, aby przyrost masy ciała po opuszczeniu szkoły średniej wynosił aż 6,8kg (15 funtów), jednak zauważono, iż ponad połowa uczniów uczelni wyższych wykazuje tendencję do tycia około 1-2kg. Największa zmiana masy ciała następuje już w pierwszym semestrze. Spowodowane jest to zmianą nawyków żywieniowych, usamodzielnieniem, stresem związanym z nauką oraz zmniejszeniem aktywności fizycznej.

Aby nie przytyć na studiach, należy dbać o to, aby nie rezygnować ze spożywania wartościowych produktów na korzyść przekąsek lub napojów gazowanych i alkoholowych oraz warto pamiętać o pozostaniu aktywnym. Warto pamiętać, że prawidłowe BMI w wieku dziecięcym i dorastania przekłada się bezpośrednio na ryzyko rozwoju nadwagi i otyłości w życiu dorosłym.

Większość badań zostało przeprowadzonych wśród studentów w Ameryce Północnej, zdecydowanie potrzebna jest większa ilość badań naukowych w Europie w tym kierunku.

Bibliografia:

1. Brończyk-Puzoń, A., Koszowska, A., Nowak, J., Dittfeld, A. i Bieniek, J. (2014). Epidemiologia otyłości na świecie i w Polsce. Forum Zaburzeń Metabolicznych 5(1), strony 1-5.
2. Guo, S. S., Wu, W., Chumlea, W. C. i Roche, A. F. (2002). Predicting overweight and obesity in adulthood from body mass index values in childhood and adolescence. Am J Clin Nutr 76, strony 653-8.
3. Lloyd-Richardson, E. E., Bailey, S., Fava, J. L. i Wing, R. (2009). A Prospective Study of Weight Gain During the College Freshman and Sophomore Years. Prev Med 48(3), strony 256-261.
4. Mihalopoulos, N. L., Auinger, P. i Klein, J. K. (2008). The Freshman15: Is it Real? J Am Coll Health 56(5), strony 531-533.
5. Mokdad, A. H., Serdula, M. K., Dietz, W. H., Bowman, B. A., Marks, J. S. i Koplan, J. P. (1999, October 27). The Spread of the Obesity Epidemic in the United States. JAMA 282(16), strony 1519-1522.
6. Morrow, M. L., Heesch, K., Dinger, M. K., Hull, H. R., Kneehans, A. W. i Fields, D. (2008, August 8). Freshman 15: Fact or Fiction? Obesity 14(8), strony 1438-1443.
7. Sharif, M. R. i Sayyah, M. (2018). Assesing Physical and Demographic Conditions of Freshman „15” Male Medical Students. Int J Sport Stud Hlth 1(1), str. e:67421.
8. Taraszewska, A. (2018, Październik 24). Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Pobrano z lokalizacji https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/nadwaga-i-otylosc-wsrod-dzieci-i-mlodziezy- (31.08.2020)
9. Tremblay, M., Katzmarzyk, P. i Willms, J. (2002). Temporal trends in overweight and obesity in Canada 1981-1996. International Journal of Obesity 26(4), strony 538-543.
10. Vadeboncoeur, C., Townsend, N. i Foster, C. (2015). A meta-analysis of weight gain in first year university students: is freshman 15 a myth? BMC Obesity 2(22).
11. Winpenny, E. M., Smith, M., Penney, T., Foubister, C., Guagliano, J. M., Love, R., . . . Corder, K. (2020, April). Changes in physical activity, diet, and body weight across the education and employment transitions of early adulthood: A systematic review and meta-analysis. Obesity Reviews 21(4), str. e12962.
12. Deng, Y., Hwang, Y., Campbell, S., McCullick, B. A., & Yli-Piipari, S. (2021). Institutional factors associated with college students’ healthy physical activity and body composition: A first semester follow-up. Journal of American College Health, 1-9.
13. Jiang, L., Cheskin, L. J., Frankenfeld, C. L., Rana, Z. H., & de Jonge, L. (2022). Loneliness is associated with unhealthful dietary behaviors and physical inactivity among US college students. Journal of American college health : J of ACH, 1–6. Advance online publication. https://doi.org/10.1080/07448481.2022.2141060

• Data pierwotnej publikacji: 15.04.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 19.11.2022