Kiedy gluten szkodzi najbardziej?

Gluten szkodzi przede wszystkim osobom chorym na celiakię – groźną chorobę o podłożu autoimmunologicznym. Jej objawy mogą być bardzo zróżnicowane (od bólu brzucha, przez zmęczenie aż po niepłodność), dlatego świadomość choroby ma tylko 5% wszystkich chorych [1]. Jak zatem rozpoznać celiakię?

Trwała nietolerancja glutenu – gdy gluten niszczy kosmki jelitowe

Celiakia to choroba o podłożu genetycznym, która polega na nieprawidłowej reakcji organizmu na gluten. Jego dostarczenie powoduje degradację kosmków jelitowych, czyli małych wypustek znacznie powiększających powierzchnię chłonną jelita. Zniszczone kosmki nie mogą prawidłowo przyswajać substancji odżywczych z pożywienia, leków czy suplementów.

W konsekwencji w jelitach toczy się stały stan zapalny, a organizm narażony jest na niedobory witamin i minerałów, niedożywienie i osłabienie. Co ważne, w takim przypadku mniej skuteczne może być też leczenie innych chorób – leki po prostu nie mogą odpowiednio się wchłonąć.

Objawy celiakii mogą być bardzo różnorodne

Lekarze często mówią nawet, że każdy chory ma trochę inną celiakię. Pełnoobjawowa postać celiakii charakteryzuje się przede wszystkim obecnością dolegliwości jelitowych (np. bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia, biegunki).

Częściej obserwuje się jednak celiakię skąpoobjawową, której symptomy są niecharakterystyczne. Mogą to być np. afty, burzliwy nastrój, problemy ze snem, zmęczenie, anemia, bóle głowy, spadek libido, poronienia, niepłodność, problemy skórne, wahania wagi czy depresja. Czasami celiakia przyjmuje postać ukrytą. Wówczas objawy nie występują, jednak mogą pojawić się w przyszłości.

Celiakia może wystąpić w każdym wieku

Chociaż wciąż panuje przekonanie, że to schorzenie wieku dziecięcego… Tymczasem jeśli dana osoba ma predyspozycje genetyczne do celiakii, może zachorować w każdym wieku. Ze względu na różnorodne objawy celiakia bywa mylona z innymi schorzeniami, co wydłuża czas diagnozy – aż 95% chorych nie wie, że za ich objawami stoi właśnie celiakia [1]!

Niestety im później choroba zostanie wykryta, tym wyższe szkody wyrządzi w organizmie. Przykładowo, aż 40 razy podwyższa ryzyko zachorowania na chłoniaka jelita [2]. Do powikłań celiakii mogą należeć też np. rak gardła, przełyku czy jelita grubego [1].

Kto jest szczególnie narażony na celiakię?

Na wystąpienie trwałej nietolerancji glutenu narażone są przede wszystkim te osoby, które chorują na inną chorobę autoimmunologiczną (np. Hashimoto, reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzycę typu 1, opryszczkowe zapalenie skóry). A to dlatego, że tego typu choroby często występują razem.

W grupie podwyższonego ryzyka zachorowania znajdują się też osoby chore na zespół Downa, Turnera lub Williamsa. Wykonanie badania w kierunku celiakii jest ważne również wtedy, gdy celiakia pojawiła się w rodzinie [3]. To bowiem choroba, która może zostać odziedziczona.

Badanie na celiakię warto więc wykonać nie tylko w przypadku niepokojących objawów, ale też znajdując się w grupie podwyższonego ryzyka.

Diagnostyka celiakii w Polsce – jakie badania można wykonać?

Nie istnieje jedno badanie diagnozujące celiakię. W rozpoznaniu choroby wykorzystuje się testy genetyczne (sprawdzające predyspozycje genetyczne do zachorowania), badania krwi (w kierunku przeciwciał) oraz biopsję jelita (dzięki której można sprawdzić stopień zniszczenia kosmków). Od czego zatem najlepiej zacząć? Wydaje się, że najrozsądniej najpierw wykonać badanie genetyczne.

Dzięki niemu można niemal w 100% wykluczyć celiakię (brak genów odpowiedzialnych za chorobę oznacza właściwie brak celiakii) [4]. Taki test pozwala również sprawdzić, czy celiakia w ogóle jest zagrożeniem (czy istnieją predyspozycje do zachorowania), czy źródła problemów należy szukać gdzieś indziej.

Nie należy także zapominać, że badanie krwi wskazuje jedynie na stan aktualny (czy choroba jest obecna w tej chwili). Co równie ważne, nie u wszystkich chorych obecne są przeciwciała, a mimo tego dochodzi do zniszczeń w jelitach [4].

Warto więc najpierw sprawdzić, czy obecne są predyspozycje genetyczne i jeśli tak – dopiero później ustalić, czy choroba jest aktywna.

Co może aktywować celiakię?

Dobrze mieć świadomość, że sama obecność genów odpowiedzialnych za celiakię nie oznacza, że dana osoba na pewno zachoruje. To jedynie wiadomość, że ma predyspozycje do wystąpienia choroby. Geny te są obecne u ok. 30% zdrowych osób [4].

Celiakia może aktywować się m.in. pod wpływem ciąży, stresu, infekcji, osłabienia odporności, zawału, operacji czy innych chorób (np. wyżej wspominanych Hashimoto czy cukrzycy typu 1). Mając więc stwierdzoną obecność genów predysponujących do celiakii, warto co jakiś czas kontrolować poziom przeciwciał i uważnie obserwować organizm. To pozwoli szybko zareagować w przypadku aktywowania się choroby.

Źródła:

1. M. Pawlaczyk, S. Milewska, A. Rokowska-Waluch, K. Korzeniowska, Leczenie dietetyczne w celiakii i opryszczkowatym zapaleniu skóry, „Farmacja Współczesna” 2012, 5, s. 10.
2. H. Giezowska, D. Giezowski, Choroba trzewna – patogeneza, diagnostyka, leczenie i możliwości działań profilaktycznych, „Problemy Higieny i Epidemiologii” 2014, 95(4), s. 824.
3. Nowe wytyczne diagnostyki celiakii wg Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN), oprac. A. Rybak, „Standardy Medyczne. Pediatria” 2012, t. 9, s. 179-180.
4. celiakia.pl/diagnoza/