Co roku w mediach pojawiają się dramatyczne artykuły dotyczące zatruć grzybami dorosłych. Ale nie tylko! Ofiarami są również dzieci. Nagłówki krzyczą i ostrzegają. Jednak co roku sytuacja powtarza się. Dla 12-latka ze Szczecina [1], 6-latki z Podkarpacia [2], 4-latki z Mazowsza [3] i dla wielu innych dzieci zwykły posiłek skończył się tragedią [4].
Powyższe historie powinny uczulać nie tylko na to, co zbieramy w lesie i co kupujemy od „doświadczonych grzybiarzy”, ale przede wszystkim aby nie podawać grzybów leśnych dzieciom.
Grzyby w polskiej tradycji kulinarnej
Grzybobranie mamy we krwi. W polskiej kuchni grzyby cenimy głównie za ich walory smakowo-zapachowe. Suszone, marynowane, mrożone czy świeżo zebrane. Pierogi na święta, bigos, sos do pieczeni czy zupa grzybowa.
Grzyby przyrównujemy często do warzyw z powodu dużej zawartości wody, niskiej wartości energetycznej oraz obecności soli mineralnych i witamin [5] [6]. Niektóre grzyby są nam znane ze swoich właściwości odżywczych i prozdrowotnych [7] [8].
Coraz chętniej posiłki wzbogacamy również smakami kuchni orientalnej. W sklepach możemy zakupić popularne grzyby mun, czy shiitake.
Zatrucia grzybami w Polsce – statystyki
Według danych statystycznych z 2018 roku w Polsce zatruciu grzybami uległo 16 osób – w tym 15 hospitalizowano. Odnotowano 2 zatrucia wśród dzieci w wieku poniżej 7. roku życia. Analizując lata poprzednie, w 2018 r. stwierdzono mniej przypadków zatruć grzybami niż w roku 2017 (24 przypadki) oraz 2016 (46 przypadków). Ciekawym faktem jest to, że w roku 2015 w całym kraju odnotowano 9 zatruć grzybami, czyli 38 mniej niż w roku poprzednim [8].
Jakie są objawy zatrucia grzybami u dziecka?
Grzyby zawierają psychoaktywne toksyny. Powodują one różne objawy z różnym nasileniem. Większość zatruć wykazuje objawy rozstroju żołądkowo-jelitowego. Najczęściej występują przy spożyciu niewielkich ilości toksycznych grzybów. Ciężkie zatrucia są głównie konsekwencją braku identyfikacji trującego gatunku grzyba.
Wyniki obserwacji przeprowadzonych w latach 2011 – 2016 na oddziałach pediatrii w wybranych szpitalach w Chinach wykazały, że najczęstszymi dolegliwościami zatruć grzybami były nudności i wymioty (98.28%). Co ciekawe, objawy podzielono na dwie grupy: występujące wcześnie (poniżej 6 godzin po spożyciu) i stosunkowo późno (od 6 do 24 godzin). Liczba przypadków zagrażających życiu była znacznie większa w grupie, w której występowały późne objawy (88,9% w porównaniu z 12,2%). Troje dzieci zmarło z powodu śmiertelnej niewydolności wątroby, a jeden pacjent zmarł z powodu zatrzymania akcji serca (toksyczne uszkodzenie mięśnia sercowego) [9].
Grzyby leśne a dzieci
W literaturze naukowej oraz rekomendacjach polskich instytucji nie ma podanego optymalnego wieku wprowadzenia grzybów leśnych do diety dziecka. Przyjęło się, że grzybów leśnych nie podaje się dzieciom nawet do 12. roku życia — w sosie, kapuście, bigosie, pierogach czy w zupie. Niekiedy można zauważyć praktykę wyjmowania grzybów z potrawy i podawania jej dziecku. Nic bardziej mylnego! Ewentualne substancje toksyczne znajdują się w całej potrawie i nie należy nią częstować małego dziecka.
Bardzo praktycznym sposobem wydaje się być odkładanie porcji zupy czy dania już podczas gotowania – przed dodaniem grzybów i innych wzmacniaczy smaku. Można również spotkać rodziny, które całkowicie rezygnacją z grzybów leśnych na czas posiadania małych dzieci — co wydaje się być najbezpieczniejszą opcją, ponieważ dzieci najczęściej chcą jeść to, co dorośli.
Warto również wspomnieć o grzybobraniu z dziećmi jako formie spędzenia wolnego czasu na świeżym powietrzu. Dzieci grzybów nie powinny dotykać, a tym bardziej naśladować dorosłych, którzy oceniają wątpliwe gatunki, dotykając grzyba językiem. Dorośli powinny być bardzo ostrożni w lesie, aby przypadkowo natrafiony czerwony lub inny grzyb nie stał się zbyt atrakcyjny w oczach małego dziecka.
Kiedy i jak bezpiecznie wprowadzać grzyby hodowlane do diety dziecka?
W przeciwieństwie do grzybów leśnych, grzyby hodowlane (tj. pieczarki, boczniaki, shiitake, hodowlane kurki) można podawać małym dzieciom. Brytyjska organizacja zajmująca się zdrowiem żywieniowym małych dzieci rekomenduje w swoich przepisach pieczarki już dla 10-12-miesięcznego dziecka [10].
Nie bez znaczenia ma jednak zalecana kolejność wprowadzania pokarmów uzupełniających – zaczynając się od warzyw w pierwszych dwóch tygodniach, następnie przechodząc do owoców itd. Rozszerzanie diety jest stopniowe i wymaga czasu. Nie warto zatem śpieszyć się z podawaniem grzybów zaraz na początku przygody z rozszerzaniem diety. Warto również zwrócić uwagę, że w zaleceniach polskich instytucji grzyby nie są w ogóle wymieniane przy wprowadzaniu pokarmów uzupełniających i nie podaje się optymalnego wieku wprowadzenia grzybów do diety [11].
Grzyby hodowlane, w zależności od gotowości dziecka, można podać podduszone z oliwą z oliwek lub olejem rzepakowym, zmiksowane na gładką konsystencję, drobno pokrojone, rozdrobnione, lub pokrojone w plasterki do samodzielnego poczęstowania się (tzw. finger food) [10]. Wszystko zależy od cech i rozwoju osobniczego każdego niemowlęcia. Akceptacja pokarmów o konsystencji innej niż płynna rozwija się wraz z nabywaniem umiejętności oralnych.
Z uwagi na ryzyko ewentualnych reakcji nietolerancji rozsądnie jest wprowadzać nowe produkty stopniowo, zaczynając od małych ilości np. 3-4 łyżeczki (1-2 grzybki) i obserwując reakcję dziecka [11].
Rodzic decyduje, kiedy i co zje dziecko, natomiast dziecko decyduje czy w ogóle zje to, co ma na talerzu i ile. Preferencje i awersje smakowe dopiero kształtują się w pierwszych miesiącach życia dziecka i zmienia się z wiekiem. Jeśli pierwszy grzyb wyląduje na podłodze, nie oznacza to, że tak będzie również za drugim, czy dziesiątym razem lub odwrotnie — chętnie zjedzona pieczarka za pierwszym razem nie koniecznie będzie smakowała następnym razem. Takie zjawisko jest normalne.
Podsumowanie
Ze względu na duże ryzyko zatrucia i niepożądanych dolegliwości grzybów leśnych nie podajemy dzieciom. Warto poczekać nawet do 12. roku życia. Dotyczy to również potraw, które posiadały w swoim składzie grzyby leśne. W zaleceniach polskich i europejskich instytucji nie podaje się optymalnego wieku wprowadzenia również grzybów hodowlanych do diety dziecka. Wiek i konsystencja zależą od gotowości i indywidualnego rozwoju dziecka.
Piśmiennictwo:
- https://www.fakt.pl/wydarzenia/polska/12-latka-zatrula-sie-grzybami-z-targu-zatrucie-grzybami/n13ctrx.
- https://www.fakt.pl/wydarzenia/polska/dzieci-zatrute-grzybami-jak-rozpoznac-niejadalne-grzyby/1ryvqg8.
- https://www.fakt.pl/wydarzenia/polska/4-letnia-dziewczynka-zatruta-grzybami/fcx58hn.
- A. Krakowiak et al., “Poisoning deaths in Poland: Types and frequencies reported in Łódź, Kraków, Sosnowiec, Gdańsk, Wrocław and Poznań during 2009-2013,” Int. J. Occup. Med. Environ. Health, vol. 30, no. 6, pp. 897–908, 2017.
- V. J. Jasinghe and C. O. Perera, “Ultraviolet irradiation: The generator of Vitamin D2 in edible mushrooms,” Food Chem., vol. 95, no. 4, pp. 638–643, 2006.
- P. C. K. Cheung, “The nutritional and health benefits of mushrooms,” Nutr. Bull., vol. 35, no. 4, pp. 292–299, 2010.
- M. Siwulski, K. Sobieralski, and I. Sas-Golak, “Wartość odżywcza i prozdrowotna grzybów,” Zywn. Nauk. Technol. Jakosc/Food. Sci. Technol. Qual., vol. 21, no. 1, pp. 16–28, 2014.
- J. Rajewska and B. Bałasińska, “Związki biologicznie aktywne zawarte w grzybach jadalnych i ich korzystny wpływ na zdrowie,” Postep. Hig Med Dosw Online, vol. 58, pp. 352–357, 2004.
- Y. Deng and L. Qiu, “Mushroom poisoning in children: A five-year review,” Iran. J. Pediatr., vol. 29, no. 1, pp. 1–6, 2019.
- First Steps Nutrition Trust, “Eating well: the first year. A guide to introducing solids and eating well up to baby’s first birthday, ” 2015.
- Szajewska Hanna et al., “Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci,” Stand. Med., vol. T. 18, pp. 805–822, 2021.
