Suplementacja żelazem: czego nie robić?

Chcesz, aby suplementacja żelazem Twojego pacjenta była optymalna? Pomimo jej stosowania wyniki badań nadal pokazują anemię lub pojawiają się nieprzyjemne skutki uboczne? Jeśli na któreś z tych pytań odpowiedź brzmi tak, to ten artykuł jest właśnie dla Ciebie!

Rozgryźmy to od środka. Krótko o metabolizmie żelaza w organizmie

Zrozumienie podstaw metabolizmu żelaza jest niezbędne dla znalezienia optymalnych rozwiązań jego suplementacji. 

Omówimy dwa etapy, mające kluczowe znaczenie dla jego wchłaniania. 

Pierwszym z nich jest transport żelaza do komórek jelita. Do tego celu potrzebne są dwa czynniki: kwaśne środowisko żołądkowe oraz enzym CYBRD1 (ang. cytochrome b reductase 1) zależny od witaminy C. [10]

Oznacza to, że wszelkie leki zmniejszające pH kwasu solnego, w tym coraz powszechniej stosowne inhibitory pompy protonowej (IPP), będą odgrywały rolę konia trojańskiego dla żelaza. Z drugiej strony możemy wzmocnić jego absorpcję dodatkiem witaminy C. [7,10]

Po przejściu żelaza do enterocytu jego część zostaje zmagazynowana w ferrytynie, bądź zużyta przez komórkę jelitową. Reszta jednak przechodzi do kolejnego etapu, na którym się skupimy. Jest to eksport żelaza z komórek jelita do krwi krążącej dzięki działaniu ferroportyny oraz hefastyny. Ferroportyna zajmuje się transportem, natomiast hefestyna odpowiada za przekształcenie kationu Fe2+ do Fe3+.  [3, 10]

Proces ten może jednak zostać zatrzymany poprzez tytułowego „bohatera” tego artykułu — hepcydynę. 

Hepcydyna. Cichy destruktor

Hepcydyna jest głównym regulatorem stężenia żelaza w organizmie. Ma ona zdolność wiązania z ferroportyną, co prowadzi do jej degradacji. W ten sposób może więc skutecznie zablokować transport żelaza do krwiobiegu. [3]

Jej stężenie może ulec zmianie na skutek podwyższonego poziomu żelaza. Powodem tej zależności, jest uniknięcie nadmiaru tego pierwiastka w surowicy krwi. Inną przyczyną wzrostu stężenia hepcydyny jest stan zapalny. Organizm w ten sposób blokuje dostęp żelaza patogennym mikroorganizmom. [3]

W ostatnich latach badania wykazały duże znaczenie tych zależności dla przyjmowania preparatów z żelazem. 

Optymalne sposoby suplementacji żelaza

Rynek preparatów z żelazem

Aktualnie na rynku znajduje się wiele preparatów z żelazem. Dla większości klientów różnią się one jedynie ceną. Konsumenci rzadko zwracają uwagę na ich formę chemiczną. Jest to jednak kluczowy aspekt przy wyborze dobrego produktu.

Podstawową kwestią podczas zakupu preparatu jest zwrócenie uwagi na stopień jego utlenienia. Jony Fe3+ przed wchłonięciem muszą ulec redukcji do Fe2+. Dlatego zdecydowanie lepiej sięgnąć po preparat zawierający żelazo hemowe (Fe2+) niż niehemowe (Fe3+).  [11]

Sole żelaza, które najczęściej się stosuje to siarczan, glukonian oraz fumaran żelaza. Główną różnicą między nimi jest zawartość pierwiastkowego żelaza. [11]

Pomimo najniższej zawartości glukonian może być dobrym wyborem, gdyż często stosowany jest w postaci płynnej. Płynna forma rzadziej powoduje uszkodzenia błony śluzowej żołądka od tabletek. [11]

Podczas ostatniej dekady na rynku pojawiło się wiele nowych rozwiązań suplementacyjnych. Jednym z nich są formy żelaza o przedłużonym uwalnianiu. Badania potwierdziły ich zmniejszone nasilenie objawów niepożądanych. [2]

Stosunkowo nową formą na rynku jest także proteinobursztynian. Przegląd z 2019 roku wskazał, że może być on skuteczniejszy niż inne formy żelaza. Ponadto wykazuje on najniższy wskaźnik działań niepożądanych i objawów ze strony układu pokarmowego. Dużym minusem tego preparatu jest jednak jego wysoka cena. [9]

Przedmiotem ostatnich badań były także chelaty aminokwasowe. Łączą one żelazo z aminokwasami, tworząc strukturę absorbowaną przez komórki śluzówki jelita w stanie nienaruszonym. Zapobiegają one wiązaniu żelaza z inhibitorami jego wchłaniania.

Zalecana częstotliwość i dawkowanie

W przeprowadzonych badaniach stwierdzono ponad dwukrotny wzrost stężenia hepcydyny w okresie 24 godzin po podaniu 60 mg żelaza. [12]

Tak znaczące podniesienie jej poziomu jednoznacznie wpływało na obniżenie absorpcji kolejnej dawki. Stwierdzono 35-45% zmniejszenie wchłaniania dawki zastosowanej po 24 godzinach. [11]

Wyniki te potwierdzają tezę mówiącą, że suplementacja co drugi dzień jest skuteczniejsza od codziennej. Podejście to poza skutecznym uzupełnianiem niedoborów żelaza i zwiększaniu jego absorpcji łagodzi działania niepożądane. [11]

Dodatkowe preparaty

Podczas suplementacji żelazem warto rozważyć stosowanie dodatkowych preparatów. Produktami wartymi rozważenia są laktoferyna, szczep LP 299V oraz witamina C.

Laktoferyna

Laktoferyna jest białkiem obecnym m.in. w mleku matki. Mechanizm jej działania polega na wiązaniu jonów żelaza i transportowaniu ich do komórek organizmu. Zapewnia to ochronę przed nadmierną ilością wolnych jonów tego mikroelementu. [1]

Badania wykazały, że laktoferyna może zwiększać wchłanianie żelaza zarówno z pożywienia, jak i doustnych preparatów.

Przeprowadzone na grupie mężczyzn badanie wykazało, że suplementacja laktoferyną zwiększała wchłanianie żelaza z posiłków o 28% w porównaniu z grupą placebo. [8] Podobne wyniki uzyskano w badaniach na kobietach w ciąży. Wykazały one, że suplementacja laktoferyną zwiększa poziom ferrytyny, wskaźnik magazynowania żelaza, oraz poprawia poziom hemoglobiny. [13]

Probiotyki

W przeprowadzonej metaanalizie mającej na celu zweryfikowania wpływu probiotyków na wchłanianie żelaza wykazano korzystne działanie szczepu Lactobacillus plantarum 299v (Lp299v).

W jednym z badań na grupie dzieci z niedoborem żelaza, suplementacja Lp 299v wraz z żelazem zwiększyła poziom ferrytyny w porównaniu do grupy kontrolnej. Inne badania wykazały, że probiotyk LP 299V może zmniejszać stężenie białek osoczowych związanych z zapaleniem, co może wpłynąć na poprawę wchłaniania żelaza [5].

Witamina C

Jak zostało omówione w pierwszej części artykułu — kwas askorbinowy odgrywa znaczącą rolę w metabolizmie żelaza.

Badania pokazują, że spożywanie pokarmów bogatych w witaminę C wraz z posiłkiem może zwiększyć wchłanianie żelaza nawet dwukrotnie [4]. W przypadku suplementów żelaza, spożywanie ich z witaminą C może zwiększyć jego absorpcję od 4 do 6 razy. [6]

W badaniach klinicznych na grupie pacjentów z niedoborem żelaza wykazano, że suplementacja witaminą C podczas stosowania produktów z żelazem podnosiła poziom ferrytyny i hemoglobiny oraz skracała czas leczenia.

Podsumowanie

Przeprowadzone w ostatnich latach badania znacząco wpływają na podejście do suplementacji żelaza. Coraz więcej badaczy przychyla się ku tezie stosowania ich w większych odstępach czasowych.

Równocześnie na rynku pojawiają się nowe propozycje o udowodnionym mniejszym nasileniu skutków ubocznych. Warto zwrócić na nie uwagę w szczególności w grupach osób na nie narażonych, tj. kobiet w ciąży oraz pacjentów zmagających się z zaburzeniami przewodu pokarmowego.

Bibliografia:

1. Agarwal, R., Kaur, J., Kurupati, R. K., et al. (2019). Role of lactoferrin in oral and systemic health: A review. Biometals, 32(1), 1-13. doi: 10.1007/s10534-018-0175-6
2. Cancelo Hidalgo, M. J., Castelo-Branco, C., Palacios, S., Haya-Palazuelos, J., & Ciria-Recasens, M. (2013). Tolerability of different oral iron supplements: A systematic review. Journal of Clinical Pharmacology, 53(3), 210-216. doi: 10.1002/jcph.42
3. Filipczyk, L., Król, P., & Wystrychowski, A. (n.d.). Hepcydyna — hormon wątrobowy kontrolujący homeostazę żelaza.
4. Hallberg, L., Rossander, L., & Skånberg, A. B. (1987). Phytates and the inhibitory effect of bran on iron absorption in man. The American Journal of Clinical Nutrition, 45(5), 988-996. doi: 10.1093/ajcn/45.5.988
5. Hulston, C. J., Churnside, A. A., & Venables, M. C. (2003). Probiotic supplementation prevents iron deficiency in rats fed an iron-deficient diet. British Journal of Nutrition, 89(4), 479-485. doi: 10.1079/BJN2002826
6. Hunt, J. R., & Roughead, Z. K. (2000). Adaptation of iron absorption in men consuming diets with high or low iron bioavailability. The American Journal of Clinical Nutrition, 71(1), 94-102. doi: 10.1093/ajcn/71.1.94
7. Imai, R., Higuchi, T., Morimoto, M., Koyamada, R., & Okada, S. (2018). Iron deficiency anemia due to the long-term use of a proton pump inhibitor. Internal Medicine, 57(8), 1133-1136. doi: 10.2169/internalmedicine.9574-17
8. Kim, Y., Park, Y., Kim, N. S., Lee, Y., & Park, H. (2018). Lactoferrin binding to transferrin receptor 1 induces resistance to anoikis and enhances metastatic potential of colorectal cancer cells. Cancer Science, 109(11), 3329-3339. doi: 10.1111/cas.13777
9. Martínez Francés, A., & Leal Martínez-Bujanda, J. (2019). Efficacy and tolerability of oral iron protein succinylate: A systematic review of three decades of research. International Journal of General Medicine, 12, 11-21. doi: 10.2147/IJGM.S190359
10. McKie, A. T. (2008). The role of Dcytb in iron metabolism: an update. Biochemical Society Transactions, 36(Pt 6), 1239-1242. doi:10.1042/BST0361239
11. Moretti, D., Goede, J. S., Zeder, C., Jiskra, M., Chatzinakou, V., Tjalsma, H., Melse-Boonstra, A., Brittenham, G., Swinkels, D. W., & Zimmermann, M. B.  (2020) Oral iron supplementation in iron-deficient women: How much and how often?
12. Moretti, D., Goede, J. S., Zeder, C., Jiskra, M., Chatzinakou, V., Tjalsma, H. (2015). Oral iron supplements increase hepcidin and decrease iron absorption from daily or twice-daily doses in iron-depleted young women. Blood, 126(17), 1981-1989. doi: 10.1182/blood-2015-04-638223
13. Paesano, R., Torcia, F., Berlutti, F., Pacifici, E., Ebano, V., Moscarini, M., Valenti, P., and Visca, P. (2010). Oral administration of lactoferrin increases hemoglobin and total serum iron in pregnant women. BioMetals, 23(4), 677-684. doi: 10.1007/s10534-010-9333-3
14. Geisser, P., & Burckhardt, S. (2011). The pharmacokinetics and pharmacodynamics of iron preparations. Pharmaceutics, 3(1), 12-33. doi:10.3390/pharmaceutics3010012 -16 [T]
15. Bumrungpert, A., Pavadhgul, P., Nunthanawanich, P., Pakdeechote, P., & Mozafari, M. R. (2019). Efficacy and safety of ferrous bisglycinate and folinic acid in the control of iron deficiency in pregnant women: A randomized, controlled trial. Journal of the Medical Association of Thailand, 102(6), 710-716. doi: 10.1016/j.phymed.2016.12.005 [S]
16. Hulston CJ, Churnside AA, Venables MC. Probiotic supplementation prevents iron deficiency in rats fed an iron-deficient diet. Br J Nutr. 2003;90(3):523-530. doi:10.1079/BJN2003919
17. Bumrungpert, A., Pavadhgul, P., Chongviriyaphan, N., & Mozafari, M. R. (year). Efficacy and Safety of Ferrous Bisglycinate and Folinic Acid in the Control of Iron Deficiency in Pregnant Women: A Randomized, Controlled Trial. [Journal Name], [Volume Number](Issue Number), Page numbers. doi: [DOI Number]