Herbata z lipy. Nie ma lipy, gdy jest lipa

Herbata z lipy jest szczególnie ceniona wśród pasjonatów medycyny ludowej. Ze względu na liczną zawartość składników odżywczych, w tym antyoksydantów, może być szeroko wykorzystywana podczas leczenia. A poza tym świetnie smakuje.

Lipa jest rodzajem drzew pochodzących z rodziny ślazowatych, a jej nazwa obejmuje 31 gatunków roślin. Występuje w klimacie umiarkowanym na półkuli północnej. W Europie możemy znaleźć trzy gatunki lip. Są to: lipa drobnolistna (Tilia cordata), szerokolistna (T. platyphyllos) oraz srebrzysta (T. tomentosa) (1). Znajdziemy je zarówno rosnące dziko, jak i w parkach. Lipy są drzewami długowiecznymi, które mogą przetrwać nawet 1 000 lat. Ich drewno jest materiałem uniwersalnym, ponieważ łatwo się w nim rzeźbi. Można wykonać z niego między innymi instrumenty muzyczne, liny, czy nawet ule (2).  

W lipcu kwiaty lipy przyozdabiają swoim żółtobiałym kolorem polskie drogi, przy okazji wydając bardzo intensywny zapach.  Produkuje się z nich przede wszystkim miody, a napar jest spożywany jako herbata z lipy (3).

Wartość odżywcza herbaty z lipy

Napary z lipy mogą być źródłem wielu składników odżywczych. Zawierają między innymi aminokwasy, węglowodany, tianinę, tokoferol i związki mineralne. W kwiatach lipy są także związki fenolowe. Wśród nich znajdziemy flawonoidy. Są to głównie:

• glikozydy kwercetyny (rutyna, kwercetyna i izokwercetyna)
• glikozydy kaempferolu
• kwasy fenolowe (kwas kofeinowy, p-kumarowy i chlorogenowy)

Właśnie dlatego są tak cenione w medycynie ludowej.

Herbata z lipy a inne herbaty

W porównaniu z herbatą białą, zieloną i czarną, herbata z lipy ma mniej antyoksydantów i flawonoidów (4).  Natomiast w porównaniu do herbat zielonych, napar z lipy ma mniejszą zawartość rozpuszczalnych szczawianów (5). Jednak uwaga: herbata z lipy ma wiele właściwości zdrowotnych. Istnieją jednak doniesienia o reakcjach alergicznych po jej spożyciu (6).

Właściwości lecznicze

Stosowanie naparów z lipy we wspomaganiu leczenia chorób jest szeroko zakorzenione w Europie. Już w średniowieczu napary z lipy były stosowane w lecznictwie. Z uwagi na tę tradycję, umieszczono je na liście tradycyjnych roślinnych produktów leczniczych. Są wpisane w dyrektywie 2004/24/WE. Wpisu na tę listę dokonał Komitet ds. Roślinnych Produktów Leczniczych (HMPC) Europejskiej Agencji Leków (EMA). Tego typu produkty muszą spełniać odpowiednie wymogi:

• „posiadają oznaczenia właściwe wyłącznie dla tradycyjnych ziołowych produktów leczniczych, które, z uwagi na ich skład i cel, są przeznaczone i przygotowane do stosowania bez kontroli lekarza w celach diagnostycznych lub na podstawie przepisu, lub też monitorowania leczenia;
• są przeznaczone do stosowania wyłącznie w określonej mocy i sposobie dawkowania;
• są przeznaczone wyłącznie do stosowania doustnego, zewnętrznego lub inhalacji;”
• pozostawały w tradycyjnym stosowaniu w okresie co najmniej 30 lat, w tym przynajmniej 15 lat na terenie Unii Europejskiej.

Muszą także posiadać wystarczające dane dotyczące bezpieczeństwa stosowania. Ich  działanie farmakologiczne i skuteczność powinny być potwierdzone na podstawie długotrwałego stosowania i doświadczenia w lecznictwie (7).

Choroby górnych dróg oddechowych

Napary z lipy są wykorzystywane obecnie przede wszystkich w chorobach górnych dróg oddechowych, które przebiegają razem z gorączką. W niektórych krajach Unii Europejskiej np. w Niemczech, Czechach, czy Austrii, zaleca się jej stosowanie podczas pierwszych objawów grypy, przeziębienia, a także suchego kaszlu. Dodatkowo w Polsce w skład preparatów OTC zalecanych w stanach wzmożonego napięcia nerwowego wchodzą wyciągi właśnie z Tiliae flos.

Działanie napotne

Jednym z właściwości leczniczych naparów z lipy jest działanie napotne.  Jest ono związane z obecnością flawonoidów, takich jak kwercetyna i kemferol. Prawdopodobnie zwiększają one wrażliwość gruczołów potowych na bodźce pochodzące z nerwów współczulnych.

Temperatura ciała obniża się podczas zwiększonego wydzielania potu. Dlatego napary z lipy były używane podczas leczenia gorączki. Stosowane były przed wprowadzeniem leków zwalczających ją w chorobach zakaźnych. Warto jednak zaznaczyć, że działanie napotne naparów z lipy opiera się na tę chwilę tylko obserwacjach. Nie przeprowadzono żadnych badań klinicznych z udziałem ludzi, które potwierdzałyby jej skuteczność w tym zakresie.

Łagodzenie kaszlu

Napar z lipy zawiera związki śluzowe. Dzięki temu jest on stosowany jako środek łagodzący suchy kaszel. To działanie zostało sprawdzone w badaniach na myszach. Inhalacje z olejkiem lipowym łagodziły podrażnienia, a także zmniejszały krwawienie śluzówki nosa. Związki śluzowe, powlekając powierzchnie błony śluzowej gardła, łagodzą i osłaniają ją.

Działanie hipotensyjne

Napary z lipy mogą też wykazywać działanie hipotensyjne. Odpowiedzialne za to działanie są najprawdopodobniej związki terpenowe. Drażnią one kanaliki nerwowe, zwiększając diurezę. Należy jednak zwrócić uwagę na dodatkowy aspekt. W badaniach na zwierzętach stwierdzono kardiotoksyczne działanie wyciągów z lipy po podaniu pozajelitowym. Osoby z chorobami serca powinny podchodzić zatem do naparów z lipy w sposób ostrożny. Działanie kardiotoksyczne wymaga jednak lepszego udokumentowania.

Antyoksydanty

Ze względu na obecność flawonoidów w kwiatostanach lipy, napary wykazują działanie antyoksydacyjne (3). W jednym badaniu, w porównaniu z pozostałymi roślinami, herbata z lipy miała najwyższą aktywnością antyoksydacyjną. Autorzy badania uznali, że jest to zapewne związane z dużą zawartości polifenoli. W tym samym badaniu wykazano znaczącą aktywność przeciwwolnorodnikową herbaty z lipy. Polega ona na umiejętności zmiatania wolnych rodników przez te związki (8).

Działanie antyoksydacyjne naparów z lipy może mieć także znaczenie w prewencji wielu chorób. Wśród nich także nowotworowych (3). Z wyciągów z T. amurensis można także otrzymać nanokompozyty. Mogą być one skutecznymi nietoksycznymi środkami terapeutycznym. Swoje zastosowanie mogą znaleźć w nowatorskim leczeniu zarówno nowotworów, jak i nowotworowych komórek macierzystych (9).

Trawienie

Napary z lipy poprawiają trawienie, przez co także są cenione w lecznictwie. Chociaż nie wpływają w sposób bezpośredni na miąższ wątroby, mają działanie rozkurczowe. Ułatwia to przepływ żółci do dwunastnicy. Tradycyjnie herbatę z lipy stosuje się jako środek ułatwiający trawienie. Wpływa ona na perystaltykę jelit, zwiększając wydzielanie soków trawiennych. Na poprawę procesu trawienia mają również wpływ, zawarte w kwiatach lipy, substancje śluzowe. Działają one osłaniająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego, a także łagodzą podrażnienia (3).

Prewencja cukrzycy i otyłości

Coraz częściej mówi się również o inhibitorach wielu enzymów zawartych w wyciągach z lipy. Mogą być pomocne w prewencji cukrzycy typu 2 i otyłości. Istnieje jednak zbyt mało badań na ten temat, aby potwierdzić takie działanie.

Działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze

Pojawiają się również doniesienia o przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym działaniu wyciągów z lipy (3). W jednym badaniu działał on hamująco jedynie na Bacillus cereus, Klebsiella pneumoniae i Staphylococcus aureus (8).

Działenie neuroprotekcyjne

Badane jest również neuroprotekcyjne badanie związków zawartych w tej roślinie. Niektóre z nich w badaniach na myszach znacząco chroniły neurony. Może wskazywać to na ich neuroprotekcyjne działanie. Potrzebne są jednak dokładniejsze badania, aby potwierdzić i zrozumieć mechanizm tego związku (10).

Jak przygotować herbatę z lipy?

Kwiaty lipy są najczęściej wykorzystywane do naparu z lipy, inaczej herbaty. Zbieramy kwiatostany wraz z szypułką i podsadką. Następnie suszymy. Można to zrobić w cieniu i przewiewie lub w suszarce (w temp. do 35 stopni C). Zbiory rozpoczynają się, gdy jeszcze część kwiatów pozostaje w pąkach. Trwają do końca kwitnienia lipy (3).

Jak przygotować napar z lipy?

1. Łyżeczkę suszonych roślin zalej wrzątkiem.
2. Zakryj naczynie przykrywką i poczekaj około 5-10 minut.
3. Po odcedzeniu herbata z lipy jest już gotowa do wypicia.

Aby jeszcze bardziej polepszyć jej smak, można do niej dodać suszone maliny lub domowy sok z tych owoców. W aptekach i sklepach zielarskich można znaleźć mieszanki ziołowe. Mają one często w swoim składzie sproszkowany kwiatostan lipy. Jest to dobre rozwiązanie dla osób, które nie mają w swojej okolicy lipy, albo nie chcą samodzielnie suszyć jej kwiatów (11).

Należy jednak pamiętać, że samodzielnie ususzone liście są lepsze niż herbata z torebki. To zaś ze względu na większą zawartość składników odżywczych (12). Z kwiatów lipy powstają także herbaty mrożone. Co ciekawe, nie stwierdzono wpływu pasteryzacji na zmianę zawartości antyoksydantów w herbatach mrożonych z lipy (13).

Dodatki do herbaty z lipy

Bardzo popularne jest również dodawanie do herbat miodu. Jest on źródłem antyoksydantów, w tym flawonoidów, kwasów fenolowych, pochodnych karotenoidów i kwasów organicznych. Stosowanie miodu do słodzenia herbaty jest czasami sugerowane jako zdrowszy sposób słodzenia herbaty. W jednym badaniu sprawdzano zawartość antyoksydantów w naparze z lipy słodzonej i niesłodzonej miodem.

Wyniki wykazały, że zawartość substancji antyoksydacyjnych w próbkach herbaty z dodatkiem miodu była wyższa niż w próbkach herbaty gorzkiej. Efekt ten był szczególnie widoczny po dodaniu do herbaty miodu sosnowego. Był także zaobserwowany w wyższych temperaturach (14).

Podsumowanie

Herbata z lipy jest w Polsce znana już od wielu lat ze swoich leczniczych właściwości. Jest ona stosowana przede wszystkim przy pierwszych objawach chorób górnych dróg oddechowych oraz przy występującej gorączce. Herbata z lipy wykazuje również działanie napotne, antyoksydacyjne i łagodzące suchy kaszel. Jest ona także coraz częstszym podmiotem badań dotyczących prewencji chorób nowotworowych czy cukrzycy typu 2. 

Herbata z lipy w pytaniach i odpowiedziach:

Bibliografia:

1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Lipa. [dostęp 31.07.2021]
2. Eaton, Edward & Caudullo, Giovanni & de Rigo, Daniele. (2016). Tilia cordata, Tilia platyphyllos and other limes in Europe: distribution, habitat, usage and threats.
3. Krajewska J. Właściwości lecznicze kwiatostanów lipy (Tiliae inflorescentia). Farmakoterapia www.lekwpolsce.pl, 2014
4. Horžić, Dunja & Komes, Drazenka & Belščak, Ana & Kovačević Ganić, Karin & Ivekovic, Damir & Karlović, Damir. (2013). The composition of polyphenols and methylxanthines in teas and herbal infusions. Food Chemistry. 115. 441-448. 10.1016/j.foodchem.2008.12.022.
5. Sperkowska B, Bazylak G, Ocena zawartości rozpuszczalnych szczawianów w herbatach zielonych i popularnych naparach ziołowych, BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLIII, 2010, 2, str. 130–137
6. Kamiloglu, Senem & Toydemir, Gamze & Boyacioglu, Dilek & Capanoglu, Esra. (2016). Health Perspectives on Herbal Tea Infusions.
7. Dyrektywa 2004/24/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. zmieniająca dyrektywę 2001/83/WE w sprawie wspólnotowego kodeksu dotyczącego produktów leczniczych stosowanych u ludzi, w odniesieniu do tradycyjnych ziołowych produktów leczniczych
8. Albayrak, S., Aksoy, A., Sagdic, O., & Albayrak, S. (2012). Antioxidant and antimicrobial activities of different extracts of some medicinal herbs consumed as tea and spices in Turkey. Journal of Food Biochemistry, 36(5), 547-554.
9. Gurunathan S, Han JW, Park JH, et al. Reduced graphene oxide-silver nanoparticle nanocomposite: a potential anticancer nanotherapy. Int J Nanomedicine. 2015;10:6257-6276.
10. Lee B, Weon JB, Eom MR, Jung YS, Ma CJ. Neuroprotective compounds of Tilia amurensis. Pharmacogn Mag. 2015;11(Suppl 2):S303-S307. doi:10.4103/0973-1296.166065
11. https://apteline.pl/artykuly/napar-z-kwiatow-lipy-wlasciwosci-lecznicze-zastosowanie-jak-parzyc-napar-z-lipy. [dostęp 31.07.2021r]
12. Kilic, S., & Soylak, M. (2020). Determination of trace element contaminants in herbal teas using ICP-MS by different sample preparation method. Journal of food science and technology, 57(3), 927–933.
13. Alaşalvar, H., Çam, M. Process for production of ready to drink iced teas from sage (Salvia officinalis L.) and linden (Tilia cordata): pressurized hot water extraction and spray drying. Food Sci Biotechnol 28, 779–785 (2019). https://doi.org/10.1007/s10068-018-0538-3
14. Gürel, D. B., & Çağındı, Ö. (2019). Effects of adding honey at different temperatures to linden tea on antioxidant properties and hydroxymethylfurfural formation. Quality Assurance and Safety of Crops & Foods, 11(3), 251-255.