Hormonalne środki antykoncepcyjne to jedna z najpopularniejszych metod antykoncepcji. Są to żeńskie hormony płciowe – estrogeny i gestageny, zażywane najczęściej doustnie. Z uwagi na dużą skuteczność stanowią jedną z najważniejszych metod antykoncepcji (Mutschler i in., 2013).
Różne rodzaje preparatów
Antykoncepcja hormonalna występuje w postaci tabletek, plastrów, implantu podskórnego lub aplikatora (stosowanego dopochwowo). Tabletki różnią się między sobą dawką estrogenów i gestagenów, w zależności od rodzaju podaje się je w różnych schematach. Takie tabletki stosuje się codziennie, przez 21, 24 lub 28 dni; plastry zakłada się raz w tygodniu, a preparaty w postaci aplikatora stosuje się raz w miesiącu. Kolejny podział zakłada rozróżnienie preparatów niskodawkowych i średniodawkowych. Istnieją różne przeciwwskazania do stosowania takiej metody antykoncepcji, należą do nich m.in: rak piersi, zakrzepica, cukrzyca ze zmianami naczyniowymi, nieustabilizowane, wysokie nadciśnienie tętnicze, palenie powyżej 15 papierosów dziennie, trombofilia (PTG, 2014).
Przeciwwskazanie do stosowania antykoncepcji stanowią także niektóre leki i odwrotnie – niektóre leki nie powinny być stosowane przez kobiety stosujące hormonalne środki antykoncepcyjne. Jako jedną z głównych przyczyn takiego postępowania podaje się możliwe interakcje pomiędzy danymi preparatami, prowadzące m.in do wystąpienia niepożądanych działań i obniżenia skuteczności leku. Co ciekawe, nie bez znaczenia pozostaje to co spożywamy. W tym artkule poruszymy ważny aspekt interakcji nie tylko leków, ale także żywności i suplementów diety z hormonalnymi środkami antykoncepcyjnymi.
Antykoncepcja hormonalna a inne leki
Metabolizm hormonalnych środków antykoncepcyjnych możliwy jest dzięki izoenzymowi CYP3A4. Może on ulec zmianie przy podaniu innych leków metabolizowanych z jego udziałem. Wspomniany izoenzym może ulegać indukcji (wzrasta jego aktywność) przy stosowaniu m.in. barbituranów, karbamazepiny, fenytoiny, czy preparatów na bazie dziurawca . Skutkuje to przyspieszeniem metabolizmu etynyloestradiolu (składnika antykoncepcji hormonalnej) czego konsekwencją może być obniżona skuteczność preparatu i pojawienie się działań niepożądanych (Kostka-Trąbka i Woroń, 2011).
Interakcje z antybiotykami
Estrogeny sprzężone z kwasem glukuronowym ulegają dekoniugakcji przy udziale bakterii jelitowych. Stosowanie antybiotyków i chemioterapeutyków wraz z preparatami zawierającymi etynyloestradiol może skutkować wystąpieniem interakcji, której efektem będzie obniżenie skuteczności antykoncepcji. Do takich antybiotyków zalicza się m.in.: ampicylina, amoksycyklina, penicylina G, erytromycyna i tetracyklina. Warto zaznaczyć, że przed wspomnianymi interakcjami nie chroni zażywanie probiotyków zawierających bakterie kwasu mlekowego wraz z antybiotykoterapią.
W razie konieczności włączenia antybiotyku u kobiet stosujących te środki hormonalne, zaleca się na czas terapii a także przez 7 dni po jej zakończeniu stosowanie dodatkowego zabezpieczenia przed ciążą. Z uwagi na to, że progestageny zawarte w hormonalnych środkach antykoncepcyjnych nie ulegają krążeniu wątrobowo-jelitowemu nie odnotowano interakcji pomiędzy nimi a antybiotykami. Wspomniane interakcje z antybiotykami nie będą dotyczyły preparatów zawierających tylko progesteron (Kostka-Trąbka i Woroń, 2011; Woroń, 2011).
Dotyczy to także innych leków…
Zmniejszenie skuteczności antykoncepcji i występowanie niepożądanych skutków dotyczy także równoległego stosowania dużych dawek witaminy C (>1000 mg dziennie), soli żelaza oraz sukralfatu (stosowanego w leczeniu choroby wrzodowej). (Kostka-Trąbka i Woroń, 2011; Woroń 2011). Inne leki, których wzajemne interakcje ze środkami antykoncepcyjnymi mogą skutkować obniżeniem skuteczności są leki przeciwgrzybicze, np. flukonazol, ketokonazol (Kostka-Trąbka i Woroń, 2011).
Hormonalne środki antykoncepcyjne mogą przyczyniać się do mniejszej skuteczności paracetamolu i salicylanów. Ich działanie trombogenne może obniżać skuteczność leczenia przeciwzakrzepowego. Mogą hamować metabolizm trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych oraz cyklosporyny, tym samym zwiększając ich toksyczność. Z kolei, stosowanie tej metody antykoncepcji równocześnie ze steroidami niesie za sobą konieczność zmniejszenia dawki tych drugich – jest to spowodowane inhibicją metabolizmu steroidów, a tym samym zwiększeniem ich biodostępności (Kostka-Trąbka i Woroń, 2011).
Leki przeciwwirusowe
Znane są interakcje także z tymi lekami – równoległe stosowanie preparatów zawierających etynyloestradiol z lekami, w których skład wchodzi ombitaswir, parytaprewir, rytonawir lub dasabuwir prowadziło do wystąpienia przemijającego zwiększenia aktywności aminotransferazy alaninowej (ALT) do wartości, która przekraczała górną granicę normy 5-krotnie. Równoległe stosowanie tych leków jest zatem przeciwwskazane, wówczas można stosować środek antykoncepcyjny zawierający sam gestagen lub metody niehormonalne (Baza Leków MP).
Leki przeciwpadaczkowe
Szeroko opisane w literaturze są interakcje hormonalnych środków antykoncepcyjnych z lekami przeciwpadaczkowymi. Te preparaty mogą wzajemnie wpływać na swój metabolizm, a co za tym idzie na skuteczność kliniczną. Jednoczesne stosowanie tych leków może obniżać skuteczność antykoncepcji, może to być spowodowane, np. indukcją enzymów, które biorą udział w metabolizmie estrogenów i progestagenów (dzieje się tak w czasie stosowania fenytoiny, fenobarbitalu, primidonu i karbamazepiny). Większość wzajemnych oddziaływań pomiędzy tymi grupami leków przebiega według tych samych mechanizmów, są tym samym możliwe do przewidzenia i uniknięcia. Znane są interakcje pomiędzy nowszymi lekami przeciwpadaczkowymi, kobietom stosującym takie leki zaleca się inne metody antykoncepcji, bądź stosowanie tabletek hormonalnych o większych dawkach hormonów (Kostka-Trąbka i Woroń, 2011; Reimers i in. 2015)
Co z suplementami diety i żywnością?
Dietetyków najbardziej interesują interakcje leków, w tym także preparatów antykoncepcyjnych z żywnością oraz z suplementami diety. Znane są i takie interakcje, o czym warto pamiętać przy układaniu zaleceń żywieniowych dla pacjentek stosujących ten rodzaj antykoncepcji.
Jak się okazuje, na skuteczność antykoncepcji znaczący wpływ mogą mieć suplementy diety. Dziurawiec, znajdujący się w wielu suplementach, ale także lekach może obniżać skuteczność antykoncepcji. Dzieje się tak w wyniku modyfikacji aktywności enzymów wątrobowych CYP P450. Warto zaznaczyć, że kobietom stosującym hormonalne preparaty antykoncepcyjne zaleca się ostrożność w stosowaniu suplementów diety, w tym także tych, które mają działać osłonowo -zawarte w nich wyciągi roślinne, np. z żeń-szenia, ostryżu długiego czy zielonej herbaty nie zostały dotychczas przebadane pod kątem stosowania ich przez pacjentki stosujące ten rodzaj antykoncepcji i mogą skutkować wystąpieniem niepożądanych działań. Nie można jednoznacznie wykluczyć, że wyciągi te nie mają wpływu na aktywność CYP3A4. Na przestrzeni lat pojawiały się doniesienia o interakcjach różnych suplementów ziołowych z doustną antykoncepcją (Woroń 2011, Hlengwa i in. 2020).
Nie bez znaczenia będą leki i suplementy przyspieszające perystaltykę jelit, gdyż mogą zaburzać prawidłowe wchłanianie innych preparatów, w tym także antykoncepcji. Takie właściwości ma np. senes (Hlengwa i in. 2020).
Sok grejpfrutowy
Jeśli chodzi o interakcje z żywnością, jako problematyczny produkt podaje się sok grejpfrutowy. Składniki w nim zawarte hamują jeden z izoenzymów cytochromu P-450 (CYP3A4), a to hamuje metabolizm wielu leków, zwiększając tym samym ich stężenie. Podobnie dzieje się w przypadku równoległego spożycia tego soku z doustnymi środkami antykoncepcyjnymi. Związki zawarte w grejpfrutach prowadzą do zwiększenia ich stężenia, a to może skutkować wystąpieniem działań niepożądanych, nie rzutuje to jednak na ich skuteczność. Dopuszcza się spożywanie zarówno tego owocu jak i soku, jednak nie należy popijać preparatów takim napojem. Bezpieczny czas pomiędzy spożyciem grejpfruta (lub soku grejpfrutowego) a zażyciem leku wynosi co najmniej 4 godziny, zarówno przed jak i po zażyciu leku. Ostrożność należy zachować także przy innych sokach cytrusowych – najlepiej popijać preparat wodą (Olędzka 2016, Wolnicka 2018, Woroń 2016).
Podsumowanie
Powszechne stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych przyczynia się do coraz częstszych badań nad wpływem różnych czynników na ich skuteczność, występowaniem działań niepożądanych oraz wzajemnych oddziaływaniach pomiędzy różnymi lekami. Kobiety w czasie wizyt lekarskich, ale także tych u dietetyka często zapominają o podaniu informacji, że stosują taką metodę antykoncepcji – nie traktują jej bowiem jako lek. Chociaż interakcje w jakie wchodzą hormonalne środki antykoncepcyjne z innymi lekami są opisywane szeroko, równie istotne są te jakie zachodzą pomiędzy nimi a suplementami diety oraz sokiem grejpfrutowym. Suplementy diety są łatwo dostępne i powszechnie stosowane w związku z tym bardzo ważne jest dokładne zbieranie wywiadu przez lekarzy (Olszanecki, 2017).
U osób stale zażywających leki bezpieczeństwo stosowania suplementów powinno być konsultowane z lekarzem. Bardzo ważnym zadaniem dietetyków jest edukacja pacjentów o możliwych interakcjach leków jakie zażywają ze składnikami diety.
Piśmiennictwo:
- Mutschler, Geisslinger, Kroemer, Ruth, Schäfer-Korting (2013): Hormony płciowe i wywodzące się z nich leki. W: Buczko W. (red.), Farmakologia i Toksykologia (wyd. 3, s. 482-485). Wrocław: wyd. MedPharm Polska.
- Polskie Towarzystwo Ginekologiczne (2014): Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej. Ginekol Pol. 2014: 3; 85:234-239.
- Kostka-Trąbka, Woroń (2011): Antykoncepcja hormonalna i hormonalna terapia zastępcza. W: Kostka-Trąbka, Woroń, Interakcje leków w praktyce klinicznej (wyd. 2, s. 123-129). Warszawa: wyd. PZWL.
- Woroń (2011). Niekorzystne interakcje dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych ze stosowanymi równocześnie lekami. Pobrano z https://www.mp.pl/ginekologia/antykoncepcja/58633,niekorzystne-interakcje-dwuskladnikowych-tabletek-antykoncepcyjnych-zestosowanymi-rownoczesnie-lekami
- Baza leków MP. Drospirenon + etynyloestradiol (opis profesjonalny). Pobrano z: https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=4452
- Reimers A., Brodtkorb E., Sabers A. Interactions between hormonal contraception and antiepileptic drugs: Clinical and mechanistic considerations. Seizure 2015; 28: 66–70.
- Hlengwa N., Muller C., Basson A., Boweles S., Louw J., Awortwe C. Herbal supplements interactions with oral oestrogen-basen contraceptive metabolism and transport. Phytotherapy Research. 2020;34:1519-1529.
- Olędzka (2016): Interakcje leków z żywnością. W: R. Jachowicz (red.) Farmacja Praktyczna (wyd.2, s. 552-555). Wrocław: wyd. PZWL.
- Wolnicka (2018). Interakcje składników grejpfruta z lekami. Część 2. Pobrano z: https://ncez.pl/choroba-a-dieta/inne/interakcje-skladnikow-grejpfruta-z-lekami
- Woroń (2016). Interakcje pomiędzy tabletką antykoncepcyjną a sokiem grejpfrutowym. Pobrano z: https://www.mp.pl/ginekologia/ekspert/138479,interakcje-pomiedzy-tabletka-antykoncepcyjna-a-sokiem-grejpfrutowym
- Olszanecki (2017): Interakcje leków. W: Korbut R. (red.) Farmakologia (wyd. 2, s. 584-585). Warszawa: wyd. PZWL.
