Wiele osób patrzy na swoją masę ciała pod względem wizualnym, nie zdając sobie sprawy, jak duży może ona mieć wpływ na zdrowie. Zarówno zbyt wysoka jak i zbyt niska masa ciała może przynieść dla naszego zdrowia poważne konsekwencje. W tym artykule chciałabym się skupić na problemie niedowagi oraz odpowiedzieć sobie na pytanie: „Jak zdrowo przytyć” ?
Jak określić czy masa ciała jest prawidłowa?
Najprostszym wskaźnikiem określania masy ciała jest BMI (Body Mass Index) nazywany inaczej wskaźnikiem Queteleta II. Powstał już w 1869 roku i do dziś jest powszechnie używany. Do obliczenia tego wskaźnika potrzebny jest tylko wzrost oraz masa ciała, które należy podstawić do wzoru: masa ciała [kg] / wzrost [m]2.
Założenie, że masa ciała jest proporcjonalna do kwadratu wysokości ciała może być wykorzystywany tylko do interpretacji masy ciała dorosłych powyżej 20 roku życia. Na podstawie tego wskaźnika nie ma możliwości oszacowania zawartości tkanki tłuszczowej [1,2].
Interpretacja wartości wskaźnika jest taka sama dla kobiet i mężczyzn we wszystkich grupach wiekowych i prezentuje się następująco:
< 16 – wygłodzenie
16-16,99 – wychudzenie
17-18,49 – niedowaga
18,5-24,99 – wartość prawidłowa
25-29,99 – nadwaga
30-34,99 – otyłość I stopnia
35-39,99 – otyłość II stopnia
>40 – otyłość III stopnia [3]
BMI nie ma zastosowania do oceny prawidłowości wagi u dzieci i młodzieży. W ich przypadku można wykorzystać siatki centylowe. [4]
W 2014 roku zostały przeprowadzone badania na reprezentatywnej grupie losowej mieszkańców Polski i okazało się, że:
- 3% osób ma niedowagę
- 46% ma prawidłową wagę
- 34% nadwagę
- 17% otyłość
Wynika z tego, że prawidłową masę ciała ma tylko 46% Polaków a aż 54% boryka się z problemem nieodpowiedniej masy ciała. [6]
5 lat później sprawdzono jak zmieniła się sytuacja. Niestety wyniki pokazują, że coraz więcej osób ma nieprawidłową masę ciała. Wyniki prezentują się następująco:
- 2% osób ma niedowagę
- 39% ma prawidłową wagę
- 38% nadwagę
- 21% otyłość
Już tylko 39% Polaków ma prawidłową masę ciała a aż u 61% osób jest ona nieprawidłowa. Ze względu na duży odsetek osób z nadwagą i otyłością często bagatelizowany jest problem zbyt niskiej masy ciała. Nie powinno się lekceważyć tego problemu, ponieważ niedowaga niesie za sobą także negatywne skutki [7].
Niedowaga – kiedy rozpoznajemy zbyt niską masę ciała?
Zbyt niska masa ciała jest rozpoznawana u wszystkich grup wiekowych ale najczęściej u osób starszych. Jak już było wcześniej wspomniane, najprostszym wskaźnikiem określania masy ciała u osób dorosłych jest BMI. Niedowagę rozpoznajemy przy wartości poniżej 18,5.
Dużo osób ma kompleksy na punkcie swojego ciała i uważają, że powinni zrzucić kilka kilogramów. Prawie niewidocznym problemem są osoby, które chciałyby przytyć. Niektórzy wręcz zastanawiają się, jak to możliwe, że ktoś może chcieć przytyć i co to za problem przybrać kilka kilogramów na wadze?
Niedowaga – jakie są jej przyczyny?
Przyczyny wystąpienia niedowagi są różne dla poszczególnych grup wiekowych. Główną przyczyną jest spożywanie zbyt małej ilości pożywienia, która nie pokrywa dziennego zapotrzebowania kalorycznego. U osób starszych często występują problemy ze spożywaniem pokarmu związane np. z niekompletnym uzębieniem. U dzieci niedowaga może wystąpić między innymi na skutek zbyt szybkiego odstawienia od mleka matki i nie zaspokojenia zapotrzebowania na niezbędne składniki żywności. Ważnym czynnikiem związanym ze spożywaniem pokarmu są występujące choroby oraz zażywane leki, które mogą powodować np. brak apetytu czy nieprawidłowe wchłanianie składników odżywczych. Możliwe przyczyny wystąpienia niedowagi:
- Zbyt niskie spożycie żywności
- Utrudnienia żucia i połykania (brak uzębienia, problemy z dziąsłami, protezy)
- Utrata apetytu
- Brak zmysłu węchu lub zapachu
- Brak motywacji do gotowania oraz zabierania jedzenia na wynos
- Zakażenia pasożytnicze, wirusowe lub bakteryjne
- Zakażenie dróg moczowych
- Zapalenie płuc
- Choroby jelit
- Niedobór witamin lub składników mineralnych
- Stosowanie leków powodujących utratę apetytu
- Alergie oraz nietolerancje pokarmowe
- Samotność, ubóstwo, brak wiedzy odnośnie przygotowywania posiłków, planowania zakupów oraz przechowywania żywności
- Brak wiedzy jak powinno się prawidłowo odżywiać
- Ograniczony wybór i różnorodność żywności podczas pobytu w szpitalu
- Niska jakość żywności a także nieatrakcyjna konsystencja, smak i wygląd potraw
- Zmęczenie oraz czynniki emocjonalne
- Efekty uboczne niektórych leków
- Anoreksja, bulimia i inne zaburzenia odżywiania
- Nadmierny wysiłek fizyczny
- Choroby podstawowe, przewlekłe oraz wyniszczające
- Wysoka podstawowa szybkość metabolizmu
- Dolegliwości ze strony układu pokarmowego (mdłości, wymioty, biegunka)
- Genetyka
- Problemy psychospołeczne
- Czynniki psychologiczne
- Palenie tytoniu
- Nadmierne spożywanie alkoholu [8-10]
Jakie są możliwe skutki?
Warto jest kontrolować swoją masę ciała i zaraz po stwierdzeniu nieprawidłowości powinno się reagować. Jak poważne skutki niedowagi mogą wystąpić jest zależne od czasu trwania problemu oraz jak bardzo masa ciała odbiega od prawidłowej. Jedne z pierwszych oznak jakie można zaobserwować to zmęczenie, ogólne osłabienie czy brak energii. Ze względu na dostarczanie do organizmu zbyt niskiej ilości energii i/lub składników odżywczych, niektóre procesy w organizmie mogą zostać zahamowane, zwolnione lub przebiegać w nieprawidłowy sposób. Możliwe skutki niedowagi:
- Zahamowanie wzrostu i rozwoju u dzieci
- Niska masa ciała lub niska masa mięśniowa
- Brak rozwoju i opóźnienia w rozwoju u dzieci
- Osłabiony układ odpornościowy, większa podatność na infekcje
- Kruche kości, większe prawdopodobieństwo złamań oraz wystąpienia osteoporozy
- Anemia
- Niedobór witamin
- Problemy z płodnością oraz komplikacje ciążowe
- Problemy hormonalne oraz zakłócenia menstruacji
- Wypadanie włosów
- Zmęczenie, osłabienie, zawroty głowy, brak energii
- Zakłócenia w pracy serca
- Hipotermia
- Hipoglikemia
- Długie gojenie się oparzeń
- Powolne gojenie się ran
- Choroby przewlekłe
- Problemy psychiczne – zła samoocena, brak pewności siebie
- Zły nastrój, złość, agresja podczas uczucia głodu
- Problemy ze snem
- Stres
- Zwiększona śmiertelność [8,11-14]
Leczenie dietetyczne – czyli jak postępować aby przytyć w zdrowy sposób?
- Pierwszym krokiem jest ustalenie odpowiedniej podaży energii, makroskładników takich jak: białko, węglowodany i tłuszcz oraz witamin i składników mineralnych. Bilans energetyczny powinien być umiarkowanie dodatni.
- Należy zadbać o regularność posiłków. Warto spożywać co najmniej 6 porcji małych posiłków dziennie.
- Potrawy powinny być atrakcyjne wizualnie, smakowo oraz zapachowo aby pobudzały apetyt.
- Spożywana żywność powinna być wysokoenergetyczna oraz mieć wysoką gęstość odżywczą. Należy ograniczyć podaż produktów bogatych w błonnik, który szybciej nasyca, na rzecz produktów bogatych w skrobię.
- Podstawę diety powinny stanowić takie produkty jak: chude mięso, tłuste ryby, jaja, nasiona strączkowe – np. groch i fasola, mleko, awokado, orzechy, nasiona. Ważną rolę stanowi także oliwa, która jest źródłem jednonienasyconych kwasów tłuszczowych oraz produkty skrobiowe takie jak: ryż, kasze, makarony czy ziemniaki.
- Warto rozważyć suplementację niektórych składników oraz zastosować żywność specjalną, wzbogaconą, o wysokiej gęstości odżywczej w postaci koktajli i różnych przekąsek. Lekarz może zalecić również stosowanie leków pobudzających apetyt.
- Powinno się całkowicie zrezygnować z palenia tytoniu oraz spożywania alkoholu.
- Odpowiednio dopasowana aktywność fizyczna – najlepiej aby odbywała się pod kontrolą specjalisty. Ćwiczenia – rozciągające oraz siłowe, powinny być wykonywane w oparciu o plan treningowy aby przyniosły zamierzone skutki.
- Oprócz aktywności fizycznej należy pamiętać aby zapewnić potrzebę odpoczynku i relaksu [8,14-16].
Podsumowanie
Niedowaga występuje częściej w krajach słabo rozwiniętych. W krajach wysoko rozwiniętych nie występuje zbyt często, dlatego zdecydowanie większą uwagę zwraca się na problem nadwagi i otyłości. Zbyt niska masa ciała może występować w każdej grupie wiekowej, zarówno u dzieci, osób dorosłych, kobiet w ciąży czy u osób starszych. Powodów może być wiele i najczęściej są związane z współistniejącymi chorobami oraz przyjmowanymi lekami, stresem i zaburzeniami odżywiania. Skutki zbyt niskiej masy ciała mogą być różne a najczęściej to zahamowanie wzrostu, niedobory, osłabienie, wolniejsza regeneracja organizmu czy zaburzenia hormonalne. W leczeniu kluczowa jest odpowiednio dobrana dieta i aktywność fizyczna ale także motywacja. W przypadku leczenia zaburzeń odżywiania takich jak anoreksja czy bulimia – najważniejsze jest leczenie psychologiczne i psychiatryczne.
Bibliografia
[1] Centers for Disease Control and Prevention. Body Mass Index: Considerations for Practitioners. Published date: 2.08.2011.
[2] Stupnicki R., Tomaszewski P. Wskaźnik masy ciała a zawartość tkanki tuszowej u dorosłych. Hygeia Public Health 2016, 51(4): 335-338.
[3] Brończyk-Puzoń A., Koszowska A., Bieniek J.: Podstawowe pomiary antropometryczne i pochodne wskaźniki w poradnictwie dietetycznym – część pierwsza. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 2018, 8 (3): 217–222.
[4] Stupnicki R. Relacje wagowo-wzrostowe i stosowanie wskaźnika BMI u dzieci i młodzieży. Zesz Nauk WSKFiT 2015, 10: 41-47
[5] Tomaszewski P., Stupnicki R., Milde K. (2013) Body Mass Index – proposed norms for children and youths. Papers on Anthropology 22:203-213.
[6] Komunikat z badań CBOS. Czy Polacy jedzą za dużo? Warszawa, Nr 122/2014[7] Komunikat z badań CBOS. Czy Polacy mają problem z nadwagą? Warszawa, Nr 103/2019
[8] Uzogara S. Underweight, the Less Discussed Type of Unhealthy Weight and Its Implications: A Review. American Journal of Food Science and Nutrition Research, 2016; 3(5): 126-142
[9] Reese MATB. Underweight: A Heavy Concern. Today’s Dietitian, January 2008; 10(1): 56.
[10] Kvamme JM, Olsen JA, Florholmen J, Jacobsen BK. Risk of malnutrition and health-related quality of life in communityliving elderly men and women: the Tromso study. Qual Life Res., May 2011; 20(4): 575-82.
[11] Emami E, de Souza RF, Kabawat M, and Feine JS. The Impact of Edentulism on Oral and General Health. A review Article. International Journal of Dentistry 2013;
[12] Chapman IM. Nutritional disorders in the elderly. Med Clin North Amer 2006; 90(5): 887-907.
[13] Liu l, Oza S, Hogan D, Perin J, Rudan I, Lawn JE, Cousens S, Mathers C, Black RE. Global. Regional and national causes of child mortality in 2000-2013 with projections to inform post 2015 priorities- an updated systematic analysis. The Lancet, 31 January 2015; 385: 430-440.
[14] Ahmed T and Haboubi N. Assessment and management of nutrition in older people and its importance to health. Clin Interv Aging. 2010; 5: 207–216.
[15] Mehler PS, Winkelman AB, Andersen DM and Gaudiani JL. Nutritional rehabilitation: Practical guidelines for re-feeding the anorectic patient. Journal of Nutrition and Metabolism 2010;
[16] Mineur YS, Abizaid A, Rao Y, Salas R, DiLeone1 RJ, Gundisch D, Diano S, De Biasi M, Horvath TL, Gao X-B, Picciotto MR. Nicotine decreases food intake through activation of POMC neurons. Science, 10 Jun 2011; 332 (6035): 1330-1332.
