Jamu to tradycyjny napój sporządzany na bazie ziół, stosowany w celach leczniczych w Indonezji. Posiadać ma właściwości przeciwzapalne i przeciwbólowe, stanowiąc element medycyny alternatywnej. Ze względu na słabo rozwiniętą opiekę medyczną w Indonezji, od wieków stosowane jest ziołolecznictwo. Przekazywane informacje z pokolenia na pokolenie opierane są jedynie na empirycznych skutkach działania ziół. W 2019 Jamu zostało uznane za część dziedzictwa kulturowego Indonezji. (5)
Napój ma bogatą historię sięgającą czasów Królestwa Mataram (VIII–X wiek) ponad 1300 lat temu. Najpierw był pity na dworze królewskim, a następnie został wprowadzony do wiosek przez uzdrowicieli. (4)
Składniki Jamu
Produkty używane do wytworzenia napoju są przeróżne. Nie ma ściśle określonej receptury. (3) Każda z indonezyjskich wysp ma swoją wersję przepisu. (4) Zazwyczaj napój składa się ze zblendowanych korzeni, liści, kory, kwiatów, nasion, miodu, a czasem nawet jajka. (3)
Kunyit asam oraz beras kencur to dwa z najbardziej znanych rodzajów Jamu. Głównymi składnikami pierwszego są kurkuma i tamaryndowiec, drugiego ryż i imbir. (4)
Wartości odżywcze i właściwości prozdrowotne
Napój nie stanowi dobrego źródła wartości odżywczych. Może zawierać duże ilości kalorii i węglowodanów prostych pochodzących z np. cukru palmowego, używanego do słodzenia. (6)
Właściwości prozdrowotne Jamu są różne i zależne są od używanych ziół — od właściwości przeciwzapalnych do poprawy funkcji trawienia. Niektóre z ziół i ich zastosowania:
| Składnik Jamu | Zastosowanie |
| Imbir lekarski | Zapobiegawczo na nudności i wymioty oraz wspomagająco leczenie chorób zapalnych Łagodzenie objawów przeziębienia i grypy Środek wykrztuśny i przeciwkaszlowy łagodzący objawy zapalenia oskrzeli, kaszlu i przeziębień |
| Lukrecja gładka | Środek łagodzący ból gardła, środek wykrztuśny na kaszel i zaleganie wydzieliny w oskrzelach. |
| Kurkuma | Łagodzenie wzdęć, zgagi i niestrawności atonicznej. Stosowana w bólu i stanów zapalnych wywołanych przez reumatoidalne zapalenie stawów, a także w astmie i kaszlu. |
| Mięta pieprzowa | Łagodzi objawy kaszlu i przeziębienia, bóle mięśni, zespół jelita drażliwego i bóle głowy. Łagodzi objawy gorączki, kataru i stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej. (7) |
Według badań niektórym z używanych roślin można przypisać aktywność biologiczną, taką, jak działanie bakteriostatyczne i bakteriobójcze. Substancje zawarte naturalnie w tych roślinach hamują rozwój bakterii.
Naturalne rośliny ograniczające rozwój bakterii to: Clerodendron squamatum, Prunus cerasus (wiśnia), Borreria hispida (z rodziny marzenowatych), Coptis chinensis (cynowód chiński), Cassia alata (strączyniec oskrzydlony), Brucea javanica, Aglaia odorata (aglaja), Costus speciosus (kostus wspaniały), Stachytarpheta jamaicensis, Trichosanthes kirilowii (Gurdlina japońska). (9)
Należy pamiętać, że ziołolecznictwo nigdy nie zastąpi bezpiecznych i przebadanych leków. Skorzystajmy z dobrodziejstw współczesnej medycyny, pamiętając o bezpieczeństwie spożywanych preparatów.
Dostępność
Jamu jest dostępne niemalże w każdym sklepie i restauracji w Indonezji. Można go spotkać w zwykłych lokalnych kawiarniach zaraz obok popularnego cappuccino czy latte macchiato. Sprzedawany jest również przez tubylców na targach. (4) Warto zwrócić uwagę, że nie zawsze w tych regionach jest produkowany w warunkach higienicznych. Władze Indonezji starają się wdrażać nowe zasady sanitarne, aby zwiększyć bezpieczeństwo Jamu.
W Polsce niezwykle trudno dostać oryginalną wersję tego napoju.
Czy można przygotować jamu w domu?
Każdy region i każda rodzina ma swój unikatowy przepis na ten napój. Tradycyjnie Indonezyjczycy przygotowują napój z niezwykłą starannością i niemalże czcią. Napój bowiem nie ma gasić jedynie pragnienia, ale jest „modlitwą o zdrowie” (to oznacza słowo jamu w starojawajskim).
Indonezyjskie Ministerstwo Zdrowia w 2012 oszacowało istnienie 15 773 przepisów na Jamu. Tradycyjnie przegotowany Jamu jest za pomocą tłuczka i moździerza, Ty możesz go przygotować przy pomocy blendera w higienicznych warunkach. Pamiętaj o dokładnym myciu każdego ze składników, wyparzaniu naczyń, w których przechowujesz Jamu oraz przechowywaniu gotowego napoju w lodówce. (4)
Przepis na Kunyit asam opisany przez podróżniczkę Jo Stevens na blogu:
Składniki:
- 1 l świeżej wody (900 ml zimnej, 100 ml gorącej)
- 150 g korzenia kurkumy (możesz użyć sproszkowanych korzeni)
- 20 g kaempferia galanga (galangal kencur)
- 20 g korzeń białej kurkumy
- 100 g pasty z tamaryndowca (rozpuścić w odrobinie gorącej wody)
- 50–100 g cukru palmowego (dostosować do smaku)
- mała szczypta soli
1. Usuń całą skórkę ze świeżych korzeni i dokładnie umyj je w świeżej wodzie.
2. Pokrój na małe kawałki i wrzuć do blendera
3. Blenduj, aż do uzyskania gładkiej konsystencji (dodaj odrobinę wody, aby uzyskać pastę). Kontynuuj, aż wszystkie składniki korzeniowe zostaną przetworzone. Odstaw.
4. Do kubka dodaj pastę z tamaryndowca. Rozpuść pastę w kilku łyżkach wrzącej wody. Jeśli pasta nadal zawiera nasiona tamaryndowca, przecedź roztwór, aby oddzielić nasiona. Zachowaj płyn i odstaw
4. Do dużej miski wlej 100 ml gorącej wody. Dodaj cukier palmowy i sól, mieszając, aby się rozpuściły. Dodaj pozostałe 900 ml wody, a także roztwór tamaryndowca. Dokładnie wymieszaj.
5. Dodaj mieszankę korzeniową z blendera do płynnej mieszanki z poprzedniego kroku i dobrze wymieszaj.
6. Używając dużego, drobnego sita, przecedź mieszankę, aby oddzielić płyn od miąższu, zbierając płyn w misce. Użycie tylnej części dużej łyżki do wyciśnięcia całego płynu przyspieszy ten proces.
7. Za pomocą lejka wlej płyn Jamu do wysterylizowanych butelek
Źródło: https://www.ajourneybespoke.com/journey/lifestyle/jamu
Bezpieczeństwo i zagrożenia
Interakcje z lekami
Wiele z wymienionych ziół może wchodzić w niebezpieczne interakcje z przyjmowanymi lekami. Skutki mogą być bardzo niebezpieczne. Substancje zawarte w ziołach mogą obniżać stężenie i działanie leków albo wręcz przeciwnie, potęgować jego efekt. Może to prowadzić do niebezpiecznych skutków ubocznych takich jak: uszkodzenie wątroby, hipoglikemia, zaburzenia hormonalne, zwiększone ryzyko krwawień, udaru. Dlatego profilaktycznie nie łącz, ani tym bardziej nie popijaj leków tym napojem, aby zminimalizować ryzyko zdrowotne.
Fałszowanie napoju jamu
Aktualnie nie ma żadnych dowodów na szkodliwość lub korzystny wpływ na zdrowie samego Jamu. Jednak decydując się na spożycie napoju z nieznanego źródła, możemy stać się ofiarami oszustwa. Nawet produkty posiadające etykietę mogą być fałszowane przez nieuczciwych sprzedawców poprzez dodawanie leków. W analizach dotyczących składu napoju znaleziono ogromne ilości kortykosteroidów i niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Te fałszerstwa mają wzmocnić „magiczne” przeciwbólowe i przeciwzapalne działanie lecznicze napoju, co zachęci klientów do ponownego zakupu. Dodawane są leki takie jak: paracetamol, deksametazon, prednizon, ibuprofen, antalgin i kwas mefenamowy. (1)
W czasopiśmie Journal of Orthopaedic Surgery w 2009 r. opisano przypadek martwiczego zapalenia powięzi spowodowane spożyciem tradycyjnego napoju Jamu. Chory spożywał napój Jamu Pegal Linu przez wiele miesięcy. Trafił do lekarza z ciężką neutropenią i martwiczym zapaleniem powięzi. Choroba ta zagraża bezpośrednio życiu pacjenta i wymaga szybkiej diagnozy i oczyszczania chirurgicznego. Spożywany przez pacjenta został trunek zawierał toksyczne dawki fenylobutazonu i metamizolu – silnych leków przeciwzapalnych i przeciwbólowcyh. (2)
Zanieczyszczenie ołowiem
W 2018 r. w analizie zanieczyszczeń na terenie Jawy Wschodniej w mieście Malang przebadano próbki napojów sprzedawanych przez lokalnych handlarzy. Badania wykazały, że część z próbek zawierała ołów, ale nie przekraczając maksymalnego dopuszczalnego poziomu. Przyczyną takich zanieczyszczeń mogą być warunki produkcji, suszenia, ale również bezpośrednio użyte maszyny. Ponadto zanieczyszczenia pochodzące z pojazdów zawierają ołów. W ten sposób znajdziemy znaczące ilości Pb w różnych roślinach.
Ołów jest jednym z najbardziej niebezpiecznych pierwiastków dla ludzkiego organizmu. Ołów nie pełni żadnej funkcji biologicznej. Jest neurotoksyną i powoduje uszkodzenie układu pokarmowego, wydalniczego, krążenia oraz nerwowego. Badanie skupiało się jedynie na kilku próbkach poddanych kontroli. Nie znaczy to, że każde Jamu będzie bezpieczne. Zanieczyszczony napój spożywany w dużych ilościach może spowodować niezwykle szkodliwe skutki zdrowotne. (8)
Podsumowanie
Promocja czy marketingowy bajer? Jamu i inne napoje funkcjonalne mogą oferować realne korzyści zdrowotne, jeśli są spożywane w ramach zrównoważonej diety i zdrowego stylu życia. Można promować ich umiarkowane spożycie wśród pacjentów, jednocześnie informując o możliwych skutkach ubocznych i interakcjach z lekami. Na świecie co chwilę pojawia się trend na egzotyczne, „detoksykujące” napoje naturalne, ziołowe, którym przypisuje się magiczne właściwości. Golden milk, kombucha lub mieszanki z superfoods mogą wspomagać naszą dietę. Jednak nie uzyskamy właściwości leczniczych ze spożywania takich mieszanek.
Słabo rozwinięty sektor lekarski stanowi poważny problem w Indonezji. Medycyna alternatywna jest jedynym rozwiązaniem problemów zdrowotnych. Pamiętajmy, że nowoczesna medycyna oferuje dużo bezpieczniejsze formy leczenia.
Bibliografia:
- Lim MA, Pranata R. The insidious threat of jamu and unregulated traditional medicines in the COVID-19 era. Diabetes Metab Syndr. 2020 Sep-Oct;14(5):895-896. doi: 10.1016/j.dsx.2020.06.022. Epub 2020 Jun 12. PMID: 32563942; PMCID: PMC7291970.
- Hitendra K Doshi,1 Joseph Thambiah,1 Cheng Leng Chan,2 Min En Nga,3 Paul Ananth Tambyah, 2009 Asia Pacific Orthopaedic Association unless otherwise noted. Manuscript content on this site is licensed under Creative Commons Licenses. https://doi.org/10.1177/230949900901700222open_in_new
- 6 Traditional Indonesian Herbal Drinks That Can Boost Your Immune – Indonesia Travel. (n.d.). Retrieved July 15, 2024, from https://www.indonesia.travel/gb/en/trip-ideas/6-traditional-indonesian-herbal-drinks-that-can-boost-your-immune.html
- The ancient drink that powers Indonesia. (n.d.). Retrieved July 15, 2024, from https://www.bbc.com/travel/article/20230221-the-ancient-drink-that-powers-indonesia
- Suparmi, S., Wahidin, D., & Rietjens, I. M. C. M. (2021). Risk characterisation of constituents present in jamu to promote its safe use. Critical Reviews in Toxicology, 51(2), 183–191. https://doi.org/10.1080/10408444.2021.1912708
- Retno Widyowati, Mangestuti Agil, Chemical Constituents and Bioactivities of Several Indonesian Plants Typically Used in Jamu, Chemical and Pharmaceutical Bulletin, 2018, Volume 66, Issue 5, Pages 506-518, Released on J-STAGE May 01, 2018, Online ISSN 1347-5223, Print ISSN 0009-2363, https://doi.org/10.1248/cpb.c17-00983, https://www.jstage.jst.go.jp/article/cpb/66/5/66_c17-00983/_article/-char/en
- Wardani, R. S., Schellack, N., Govender, T., Dhulap, A. N., Utami, P., Malve, V., & Wong, Y. C. (2023). Treatment of the common cold with herbs used in Ayurveda and Jamu: monograph review and the science of ginger, liquorice, turmeric and peppermint. Drugs in Context, 12. https://doi.org/10.7573/DIC.2023-2-12
- Roimil Latifa, Poncojari Wahyono, Leoreta Christina, Diani Fatmawati, Ahmad Fauzi; The lead content of jamu gendong in Malang traditional market: Is it safe to consume?. AIP Conf. Proc. 21 April 2020; 2231 (1): 030007. https://doi.org/10.1063/5.0003211
- Nasution, A.K.; Wijaya, S.H.; Gao, P.; Islam, R.M.; Huang, M.; Ono, N.; Kanaya, S.; Altaf-Ul-Amin, M. Prediction of Potential Natural Antibiotics Plants Based on Jamu Formula Using Random Forest Classifier. Antibiotics 2022, 11 , 1199. https://doi.org/10.3390/antibiotics11091199
