Kieliszek wina w ciąży. Dlaczego lekarze mówią mu NIE!

Czerwone wino uznawane jest za dobre źródło związków fenolowych. W modelu diety śródziemnomorskiej, uznawanej za jedną z najzdrowszych, dopuszcza się spożywanie umiarkowanych ilości alkoholu. Czy ciąża to okres, w którym bezwzględnie powinnyśmy zrezygnować z konsumpcji jego nawet małych dawek? Źródła dostępne w Internecie nie przynoszą jednoznacznej odpowiedzi. Co zatem mówią na ten temat eksperci?

Wino w ciąży. Może tylko kieliszek?

Wino znajdziemy w zaleceniach przy stosowaniu diety śródziemnomorskiej. Obecności resweratrolu, kwercytyny i związków fenolowych w jego składzie często przypisuje się pozytywne skutki zdrowotne, szczególnie w chorobach sercowo-naczyniowych, cukrzycy, osteoporozie lub chorobach neurologicznych. Ogólnie przyjmuje się, że spożywanie rozsądnych ilości wina może przynosić korzyści, jednak zdecydowanie należy pamiętać o zbilansowaniu i umiarkowaniu (Artero, Artero, Tarin i Cano, 2015).

Światowa Organizacja Zdrowia uznaje spożywanie alkoholu za jeden z głównych czynników wpływających na pogorszenie stanu zdrowia populacji na świecie. Przewlekłe nadużywanie alkoholu prowadzi do zmian w obrębie układu nerwowego, krążenia oraz pokarmowego. Tym samym zwiększa ryzyko nowotworu (Jagielska, Kazdepka-Ziemińska, Stankiewicz i Kaźmierczak, 2012).

Jak działa alkohol na organizm matki i dziecka w czasie ciąży

Alkohol spożywany podczas ciąży z łatwością przenika przez łożysko i dostaje się do krwiobiegu płodu. Ze względu na jego teratogenne działanie, można spodziewać się, że prowadzi do licznych zaburzeń, zagrażających ciąży. Naukowcy już od lat 60-tych XX wieku przekonywali, że spożywanie alkoholu przez ciężarne może nieść za sobą negatywne skutki. Szczególnie dotyczy to rozwoju dziecka, objawiające się po urodzeniu. Z tego względu powstało spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych (FASD ang. fetal alcohol spectrum disorder), które jest przyczyną opóźnionego rozwoju intelektualnego dziecka. Jednym z najpowszechniejszych jest FAS – alkoholowy zespół płodowy (Kociszewska-Najman i inni, 2017).

Ponadto badania sugerują, że konsumowanie alkoholu w czasie ciąży prowadzi do poronień, urodzenia martwych płodów, przedwczesnego porodu i zwiększa ryzyko nagłej śmierci łóżeczkowej noworodka (Bailey i Sokoi, 2011).

Każdego roku na świat przychodzi około 119 000 dzieci z FAS. W samej Europie dotyczy on 1% wszystkich urodzeń. Może być to spowodowane tym, że około jedna na dziesięć kobiet spożywa alkohol w ciąży.

Ze względu, iż nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu eksperci zalecają całkowitą abstynencję zarówno w trakcie jak i przed zajściem w ciążę (Kociszewska-Najman i inni, 2017).

Czym jest FAS i dlaczego należy się go obawiać?

Spożywanie alkoholu objawia się zredukowaną objętością płatów czołowych, prążkowia, jądra ogoniastego, wzgórza i móżdżku oraz uszkodzeniem ciała modzelowatego i ciał migdałowatych u płodu. Stopień zmian zależny jest od spożywanej dawki i czasu ekspozycji na alkohol etylowy. Krótka kość udowa oraz mniejszy niż oczekiwany obwód głowy noworodka mogą sugerować o istniejącym zaburzeniu. Detoksykacja alkoholu u płodu jest znacznie dłuższa niż u matki, ze względu na niepełne mechanizmy eliminacji, co przekłada się na wzmożone działanie teratogenne (Kociszewska-Najman i inni, 2017).

Objawy FAS

FAS przede wszystkim objawia się opóźnieniem wzrostu, deformacją twarzy i niedorozwojem intelektualnym. Występuje u około 5% noworodków, których matki podczas ciąży spożywały 5 standardowych porcji alkoholu, czyli około 50g etanolu/dziennie. Spożycie nawet 2 porcji/dzień zostało połączone z występowaniem zaburzeń funkcji poznawczych i behawioralnych. Badania z udziałem 150 000 ciąż wykazało, iż nawet niewielkie spożycie alkoholu przynosi niekorzystne skutki.

Jak duże jest niebezpieczeństwo?

Niektóre prace pokazują, że minimalne spożycie etanolu nie wiązało się z występowaniem deformacji. Spożycie przynajmniej 4 porcji tygodniowo zwiększa ryzyko śmierci noworodka. Kobiety w ciąży powinny być świadome zagrożenia wynikającego z konsumpcji alkoholu, a wyniki badania z minimalną jego ilością nie powinny być wyolbrzymiane (Pregnancy and alcohol: occasional, light drinking may be safe, 2012).

Aby zdiagnozować FASD spowodowany teratogennym działaniem alkoholu w Kanadzie przyjmuje się, że dawka, która uszkadza rozwój układu nerwowego płodu to spożycie przez ciężarną minimum 9,5 porcji alkoholu w tygodniu lub przynajmniej dwukrotne spożycie minimum 5 porcji alkoholu na raz.

Przyjęto dodatkowe kryteria (zawartość alkoholu we krwi i moczu lub test biomarkerów ekspozycji na alkohol), które pozwalają oszacować ilość wypitego alkoholu przez ciężarną oraz ich wpływ na płód (Kociszewska-Najman i inni, 2017).

Jakakolwiek ekspozycja na alkohol przez płód, szczególnie nieprzerwana, jest głównym czynnikiem ryzyka FAS. Dodatkowo na rozwój tego zespołu wpływają czynniki genetyczne, niski status socjoekonomiczny, palenie tytoniu, wcześniejszy nałóg alkoholowy. Nie istnieje żadna potwierdzona klinicznie metoda leczenia FAS (Krulewitch, 2005).

Temat tabu. Ile kobiet pije w czasie ciąży?

Według przeprowadzonych badań stwierdza się, że nadal około 10% kobiet spożywa alkohol podczas ciąży, a 1 na 67 kobiet, konsumujących etanol, rodzi dziecko z FAS (Popova, Lange, Probst, Gmel i Rehm, 2017).

Na zmniejszenie ryzyka spożycia alkoholu u matek powinna wpłynąć prawidłowa edukacja ze strony położnych oraz lekarzy (Gupta, Gupta i Shirasaka, 2016).

Czy małe ilości alkoholu w ciąży są bezpieczne?

Obecnie potwierdza się, że zmiany behawioralne u dziecka mogą być widoczne nawet przy małej ilości alkoholu spożywanej w ciąży.

Dzieci, które doświadczyły nawet niewielkiej ekspozycji na alkohol podczas wieku prenatalnego były około 3 razy bardziej narażone na rozwinięcie zachowania przestępczego w życiu dorosłym. U każdego osobnika występują indywidualne różnice w metabolizmie alkoholu. Dlatego wyniki badań nadal nie pozwalają wyznaczyć bezpiecznej dawki alkoholu dla ciężarnych.

W Wielkiej Brytanii istnieje stanowisko, że jedna do dwóch porcji alkoholu na tydzień są bezpieczne, jednak coraz więcej krajów przyjmuje stanowisko, że jedyna słuszna decyzja to rezygnacja z alkoholu przez cały okres ciąży. Promowanie informacji o nieszkodliwości niewielkich ilości alkoholu w ciąży może być błędnie interpretowane (Mukherjee, Hollins, Abou-Saleh i Turk, 2005).

Spożycie alkoholu w zależności od regionu

Najwyższe spożycie alkoholu w czasie ciąży odnotowano w Rosji, Wielkiej Brytanii, Danii, Białorusi i Irlandii. Najniższe zaś stwierdzono w Omanie, Zjednoczonych Emiratach Arabskich, Arabii Saudyjskiej, Katarze i Kuwejcie. Zbadano również, w których krajach jest najniższe i najwyższe występowanie FAS.

Co znamienne, najmniej chorych noworodków rodziło się w tych samych krajach, w których spożycie alkoholu podczas ciąży było najniższe. Białoruś, Irlandia, Włochy i Chorwacja to kraje, gdzie rodzi się najwięcej noworodków z FAS (Popova, Lange, Probst, Gmel i Rehm, 2017).

Napoje bezalkoholowe lub z niską zawartością alkoholu

W Kanadzie eksperci przeprowadzili badanie zawartości alkoholu w piwach i winach bezalkoholowych lub z niską zawartością alkoholu. Wśród przebadanych napoi 29% zawierało większą ilość etanolu niż była podana na etykiecie, a sześć, w których nie powinno być alkoholu, zawierało go więcej niż 1%. Powołując się na wyniki tego badania, eksperci wysnuli wniosek, aby ciężarne kobiety unikały również bezalkoholowych zamienników piwa lub wina (Goh, Verjee i Koren, 2010).

Alkohol a kwas foliowy

Podczas ciąży szczególnie ważne jest spożycie kwasu foliowego (witamina B9), którego odpowiednia ilość w diecie warunkuje prawidłowy rozwój układu nerwowego płodu. W jednym z badań we Francji sprawdzono zawartość tej witaminy we krwi ciężarnych. Najniższe wartości odnotowano u kobiet młodych i palących.

Co ciekawe, u kobiet spożywających duże dawki alkoholu zauważono wysoką zawartość folianów w krwinkach czerwonych. Najprawdopodobniej wynikało to z regionu, w którym przeprowadzono badanie, ponieważ spożywało się tam znaczne ilości piwa, zawierającego foliany (Larroque i inni, 1992).

Warto jednak pamiętać: zaleca się stosowanie suplementacji, nawet do 6 tygodni przed rozpoczęciem ciąży (Polskie Towarzystwo Ginekologiczne, 2011).

Podsumowanie

Wino pomimo obecności w swoim składzie wielu związków, które mają korzystne skutki zdrowotne, zawiera także alkohol, który wykazuje działanie teratogenne. Nie podaje się dopuszczalnej dawki alkoholu dla kobiet w ciąży. Spowodowane jest to indywidualnymi różnicami w metabolizmie oraz stwarza problem w oszacowaniu jednoznacznej ilości.

Jedyną bezpieczną informacją, jaką powinni powielać lekarze to stanowcze zalecenie abstynencji przez cały okres ciąży. Kluczową rolę odgrywa tutaj edukacja prowadzona przez położne, które nie powinny zalecać nawet niewielkich ilości wina, ze względu na istniejące ryzyko poronień, przedwczesnego porodu lub nagłej śmierci łóżeczkowej noworodka.

Grono polskich ekspertów ginekologów i położnych opracowało oficjalne stanowisko, w którym klarownie przedstawiono, iż nie istnieje bezpieczne dawka alkoholu w ciąży i powinno się zalecać całkowitą rezygnację z niego podczas całego okresu jej trwania.

Jednym z najczęstszych powikłań to alkoholowy zespół płodowy (FAS), prowadzący do zaburzeń w rozwoju układu nerwowego, zmian behawioralnych lub deformacji twarzy u noworodka.

Dodatkowo nie zaleca się spożywania zamienników bezalkoholowych lub z niewielką ilością alkoholu dla kobiet ciężarnych.

Nie powinno się powielać informacji o nieszkodliwości małych ilości etanolu. Może być to błędnie interpretowane przez ciężarne i osoby z ich otoczenia.

Bibliografia:

1. Artero, A., Artero, A., Tarin, J. J. i Cano, A. (2015, January). The impact of moderate wine consumption on health. Maturitas, 80(1), strony 3-13.
2. Bailey, B. A. i Sokoi, R. J. (2011). Prenatal Alcohol Exposure and Miscarriage, Stillbirth, Preterm Delivery, and Sudden Infant Death Syndrome. Alcohol Research&Health, 34(1), strony 86-91.
3. Goh, I. Y., Verjee, Z. i Koren, G. (2010). ALCOHOL CONTENT IN DECLARED NON- OR LOW ALCOHOLIC BEVERAGES: IMPLICATIONS TO PREGNANCY. Journal of Populationa Therapeutics& Clinical Pharmacology, 17(1).
4. Gupta, K. K., Gupta, V. K. i Shirasaka, T. (2016, July 4). An Update on Fetal Alcohol Syndrome-Pathogenesis, Risks, and Treatment. Alcoholism, clinical and experimental research(40), strony 1594-1602.
5. Jagielska, I., Kazdepka-Ziemińska, A., Stankiewicz, M. i Kaźmierczak, J. (2012). Alcohol–woman, pregnancy and a newborn child. Przegląd Lekarski, 69(10), strony 1108-1110.
6. Kociszewska-Najman, B., Pietrzak, B., Mazanowska, N., Kosiński, P., Sieroszewski, P., Królak-Olejnik, B., . . . Wielgoś, M. (2017). Zaburzenia rozwoju płodu spowodowane spożywaniem alkoholu przez kobietę w ciąży. Karmienie piersią a alkohol. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2(4), strony 176-190.
7. Krulewitch, C. J. (2005). Alcohol consumption during pregnancy. Annual Review of Nursing Research, strony 101-34.
8. Larroque, B., Kaminski, M., Lelong, N., d’Herbomez, M., Dehaene, P., Querleu, D. i Crepin, G. (1992).
9. Folate status during pregnancy: relationship with alcohol consumption, other maternal risk factors and pregnancy outcome. European Journal of Obstetrics & Gynecology and Reproductive Biology, 43(1), strony 19-27.
10. Mukherjee, R. A., Hollins, S., Abou-Saleh, M. T. i Turk, J. (2005, February 19). Low level alcohol consumption and the fetus Abstinence from alcohol is the only safe message in pregnancy. BMJ, 330(7488), strony 375-376.
11. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne. (2011). Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie suplementacji witamin i mikroelementów podczas ciąży. Ginekologia Polska, 82(7), strony 550-553.
12. Popova, S., Lange, S., Probst, C., Gmel, G. i Rehm, J. (2017, March). Estimation of national, regional, and global prevalence of alcohol use during pregnancy and fetal alcohol syndrome: a systematic review and meta-analysis. The Lancet Global Health, 5(3), strony 290-299.
13. Pregnancy and alcohol: occasional, light drinking may be safe. (2012, February). Prescrire International, 21(124), strony 44-50.