Kwiaty nasturcji. Jak i dlaczego warto przenieść je z ogrodu na talerz?

Nasturcje przybyły do nas zza oceanu. Obecnie najczęściej możemy spotkać je w ogrodach, altanach i balkonach. Jednak coraz częściej również na talerzach. Czy zastanawialiście się kiedyś, czy kwiaty i liście nasturcji można zjeść? Czy może to tylko ładna ozdoba posiłku? Jakie ma właściwości i znaczenie w kulturze?

Rzeżucha Indian — czyli kilka słów o historii nasturcji

Nasturcja nazywana jest również rzeżuchą Indian lub zakonników. Rośnie dziko w górzystych terenach Ameryki Środkowej i Południowej [1]. Stąd też przybyła do Europy. Dokładnie z Peru w XVI wieku. W Polsce najpopularniejszym gatunkiem jest nasturcja większa (Tropaeolum majus L.). Kwitnie od maja do listopada. Przybiera kolory od żółtego do ceglastoczerwonego. Charakteryzuje się dość ostrym zapachem. Z racji swojego pochodzenia, jest wrażliwa na niskie temperatury. Lubi miejsca dobrze oświetlone. Gdy przybyła na Stary Kontynent, gościła na dworach bogaczy. Podobno córka Karola Linneusza — ojca botaniki, zaobserwowała, że czerwone kwiaty nasturcji wydają się błyskać po zmroku. Związane jest to ze złudzeniem optycznym, które tworzą kwiaty z zielonymi listkami. Jeśli zostałeś kiedyś obdarowany nasturcją, masz tylko powody do radości. Zwykle ofiarowuje się ją jako znak ogromnej sympatii.

Nasturcja jako cenne źródło mikroelementów

W kwiatach nasturcji kryje się bogactwo mikroelementów. Są źródłem potasu, fosforu, wapnia, magnezu, ale przede wszystkim cynku, miedzi i żelaza [1]. 100 g kwiatów nasturcji pokrywa aż 73-100% dziennego zapotrzebowania dorosłego człowieka na cynk. Jest to mikroelement, który wchodzi skład ponad 300 enzymów w organizmie. Odgrywa niebagatelną rolę w odczuwaniu smaku i zapachu oraz przy obronie organizmu przed infekcjami. Jest również ważny dla dobrej kondycji włosów, skóry i paznokci. Dlaczego więc nie urozmaicić swojej diety w kwiaty nasturcji, które dostarcza nam tych cennych składników odżywczych?

Nasiona, liście a może kwiaty?

Jak już wspomniano — kwiaty nasturcji są najbogatszym źródłem składników mineralnych. Dodatkowo zawierają też wiele antyoksydantów. Ich ilość różni się w zależności od koloru kwiatostanu. Co więcej — małe kolorowe płatki są oczywistą ozdobą każdego talerza :). Kwiaty są również najbardziej badaną przez naukowców częścią nasturcji. Nasiona natomiast zawierają więcej białka, błonnika i kwasów tłuszczowych takich jak erukowy, oleinowy i linolowy [1]. Olej z nasion nasturcji zawiera najwięcej jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, bo aż >96%.  Jadalne są również liście, które zawierają flawonoidy oraz glukozynolany. 

Kwiaty nasturcji jako bomba luteinowa

Luteina należy do grupy karotenoidów, a konkretnie ksantofili. Jest silnym antyoksydantem, czyli walczy z wolnymi rodnikami w organizmie. Wspiera również profilaktykę chorób przewlekłych, np. nowotworów, chorób układu krążenia, czy zwyrodnienia plamki żółtej. Luteinę kojarzymy przede wszystkim z marchewką, jednak kwiaty nasturcji zawierają jej również sporo. W żółtych znajdziemy jej około 45 mg/100 g. W płatkach znajdują się też inne składniki, które kojarzymy ze zdrowiem oczu. Są to zekasantyna, alfa i beta-karoten. Składniki te są również barwnikami, które nadają kwiatom wyrazistą barwę. 

Moc antyoksydacyjna nasturcji

Oprócz wyżej wymienionych substancji przeciwzapalnych, kwiaty nasturcji zawierają ich dużo więcej. Są zatem cennym dodatkiem do codziennego menu jako pomoc w zwalczaniu stresu oksydacyjnego w organizmie. Należy wspomnieć o antocyjanach takich jak delfinidyna w czerwonych kwiatach, czy pelargonidyna w pomarańczowych. Czerwone kwiaty zawierają też najwięcej mirycetyny, a także kamferolu i kwercetyny. W żółtych najwięcej można znaleźć kwasu hydroksycynamonowego.

Badacze zbadali właściwości pomarańczowych kwiatów nasturcji. Pochłaniają one reaktywne formy tlenu przez przeciwutleniacze w nich zawarte [2]. Zdolność ta jest większa niż borówek, które uważane są za jedne z najlepszych źródeł przeciwutleniaczy. Zdolność wyłapywania wolnych rodników w nasturcji była też wyższa niż w jagodach. Wykazano natomiast podobną zdolność jak w żurawinie i truskawkach. Czerwone kwiaty są uznawane za te o największym potencjale antyoksydacyjnym i są najwyżej w skali ORAC. Jest to skala, która ilustruje poziom przeciwutleniaczy w produktach spożywczych. 

Właściwości zdrowotne nasturcji

Efekt diuretyczny ekstraktu z nasturcji

Okazuje się, że wodno-alkoholowy ekstrakt z nasturcji ma efekt diuretyczny, czyli moczopędny. Wykazało to badanie na szczurach [3]. Otrzymywały one przez tydzień ów ekstrakt bogaty w kwercetynę. Liście nasturcji natomiast mają działanie przeciwbakteryjne na układ moczowy [1]. Związane jest to z zawartością glukozynolanów. Zasadniczo, liście wykazują najsilniejsze właściwości antybakteryjne z wszystkich części kwiatu nasturcji. Warto jednak spożywać takie liście świeże, aby zachować omawiane właściwości.

Wpływ na układ sercowo-naczyniowy

Choroby układu krążenia są główną przyczyną zgonów Europejczyków każdego roku. Dlatego tak ważna jest ich profilaktyka i edukacja społeczeństw, niezależnie od szerokości geograficznej. Okazuje się, że nasturcja wykazuje pozytywny efekt na zdrowie serca. Związane jest to z wysoką zawartością antyoksydantów, przede wszystkim izokwercetyny [4]. Przeprowadzono badanie na szczurach [1], którym podawano ekstrakt z nasturcji. Wykazano efekt hipotensyjny, czyli obniżające ciśnienie tętnicze. Efekt był zależny od dawki. Działanie to zaobserwowano jednakowo po podaniu doustnym oraz dojelitowym. Efekt występował zarówno u szczurów z prawidłowym, jak i podwyższonym ciśnieniem krwi. Takie właściwości nasturcji mogą okazać się przydatne również u ludzi, jednak wymaga to dalszych badań. 

Właściwości przeciwnowotworowe

Ekstrakt z nasturcji ma również działanie zapobiegające procesowi nowotworzenia. Związane jest to z zawartością glukozynolanów, które poddawane są wielu procesom w organizmie człowieka. W jednym z badań [5] analizowano działanie wodnego ekstraktu z liści nasturcji. Wyniki wskazały, że może okazać się pomocny jako środek pomocniczy przy leczeniu raka jamy ustnej.

Wpływ na układ pokarmowy i oddechowy

Ekstrakty z nasturcji mają działanie żółciotwórcze. Zapobiegają też kamicy żółciowej [1]. Wykazują zatem działanie regulujące pracę układu pokarmowego. Dodatkowo nasturcje są wykorzystywane w leczeniu chorób układu oddechowego. Kwiaty te popularne były w medycynie ludowej przy anginie, zapaleniu oskrzeli, katarze [1]. Syropy sporządzane były ze świeżych bądź suszonych pędów oraz miodu lub cukru. Następne podawane były podczas kaszlu, chrypki i przeziębień. Po spożyciu liści nasturcji następuje też synteza konkretnych substancji. Hamują one rozwój maczugowca błonicy i bakterii powodujących zapalenie płuc [6].

Jak jeść nasturcje, czyli inspiracje kulinarne

Świeże kwiaty nasturcji oraz ich liście i nasiona są wykorzystywane jako dodatek do wielu potraw. Ze względu na zawartość antocyjanów, ekstrakty z nasturcji używane są jako naturalne barwniki w przemyśle spożywczym. Jednak gdzie dodać nasturcje w jadłospisie? Dotyczy to przede wszystkim pomarańczowych kwiatów. Oczywiście możemy pić herbatkę z nasturcji, dostępną w sklepach zielarskich. Przede wszystkim jednak możemy dodawać kwiaty i liście do sałatek. Można nimi również ozdabiać zupy krem, makarony, tartę, pieczone warzywa, jajka, czy deskę serów. Nasturcje warto połączyć w posiłku z olejem (np. oliwą z oliwek) lub innym tłuszczem. Poprawi się wtedy wchłanialność zawartych w nich karotenoidów, takich jak karoten, luteina, czy zeaksantyna. Smak nasturcji porównywalny jest do rzodkiewki lub rukoli. Dodanie takich kolorowych kwiatów jest z pewnością dobrym sposobem na zaskoczenie swoich gości. Kwiaty wyglądają bardzo estetyczne, a do tego są jadalne i zdrowe.

Nasturcje w kosmetyce

Nasturcja jest wykorzystywana również jako surowiec w przemyśle kosmetycznym. Preparaty z ekstraktów z nasturcji zdają się poprawiać koloryt i elastyczność skóry [1]. Związane jest to m.in. z wysoką zawartością witaminy C. Nasturcje zawierają również siarkę, która jest pierwiastkiem budującym strukturę włosa. Dlatego też warto zwrócić uwagę na kosmetyki do włosów zawierające ekstrakty z nasturcji. Roztwór z nasturcji stosuje się również przy problemach z łojotokiem, egzemą, czy nawet przy trądziku [1]. Dodatkowo są pomocą przy gojeniu odleżyn skóry. Na rynku dostępne są suplementy diety z ekstraktami z nasturcji. Jednak stosowanie ich nie ma większego sensu. Dobrym rozwiązaniem jest dodawanie nasturcji do dań. Korzystne może być też wybieranie kosmetyków, które ją zawierają np. serum, czy krem. 

Podsumowanie

Nasturcja większa jest ozdobą naszych ogrodów i balkonów, ale powinna gościć również na talerzach. Jest to roślina dostępna i stosunkowo łatwa w uprawie. Można zatem pozwolić jej zawitać do naszych kuchni. Nie musi być oznaką jedynie wykwintnych restauracji. Do dań można dodawać ją na co dzień — do sałatki, kaszotto, czy risotto. Jej kwiaty są skarbnicą antyoksydantów, a także mikroelementów, w tym cynku. Nasturcja wykazuje również właściwości obniżające ciśnienie, bakteriostatyczne, a także potencjalnie przeciwnowotworowe. Śmiało zatem zainteresujmy się tymi kwiatami, na pewno z korzyścią dla naszego zdrowia i urody.

Bibliografia:

1. Jakubczyk K, Janda K, Watychowicz K, Łukasiak J, Wolska J. Garden nasturtium (Tropaeolum majus L.) – a source of mineral elements and bioactive compounds. Rocz Panstw Zakl Hig. 2018;69(2):119-126.
2. Garzón GA, Manns DC, Riedl K, Schwartz SJ, Padilla-Zakour O. Identification of phenolic compounds in petals of nasturtium flowers (Tropaeolum majus) by high-performance liquid chromatography coupled to mass spectrometry and determination of oxygen radical absorbance capacity (ORAC). J Agric Food Chem. 2015 Feb 18;63(6):1803-11. 
3. Gasparotto A, Boffo MA, Botelho-Lourenço EL, et al. Natriuretic and diuretic effects of Tropaeolum majus (Tropaelaceae) in rats. J Ethnopharmacol 2009; 122:517-22.
4. Gasparotto Junior A, Gasparotto FM, Lourenço EL, et al. Antihypertensive effects of isoquercitrin and extracts from Tropaeolum majus L.: evidence for the inhibition of angiotensin converting enzyme. J Ethnopharmacol. 2011 Mar 24;134(2):363-72. 
5. Nilash AB, Jahanbani J, Jolehar M. Effect of Nasturtium Extract on Oral Cancer. Adv Biomed Res. 2023 Feb 25;12:53.
6. Parus A., Grys A.: Roślina przyszłosci — nasturcja większa (Tropaeolum majus L.) [Plant of the future – Tropaeolum majus L.]. Post Fitoter 2012; 3:184-187.