W starożytnym Babilonie alfalfa była najważniejszym pokarmem koni uczestniczących w wojnach [1]. Właśnie stąd wywodzi się arabska nazwa alfalfa, która oznacza „podstawę wszelkiej żywności” [2]. Alfalfa, znana równie jako lucerna siewna (Medicago sativa L.), to wieloletnia roślina pastewna z rodziny bobowatych [3]. Jest składnikiem wielu mieszanek pasz dla zwierząt, a od niedawna alfalfa zyskuje popularność w żywieniu ludzi [3].
Charakterystyka lucerny siewnej
Wyróżniamy odmiany lucerny, które są jednoroczne, ale także takie wieloletnie. Alfalfa ma proste silnie rozgałęzione zdrewniałe łodygi, które mogą osiągać wysokość od 30 do 90 centymetrów. Jej liście są niewielkie, owalne podzielone na trzy części, a na końcach zaostrzone. Lucerna wytwarza głęboki system korzeniowy. Kwitnie od maja do września, a jej kwiaty w zależności od odmiany mogą być niebieskie lub fioletowe, skupione w groniaste, główkowate kwiatostany zawierające od 5 do 30 kwiatów. Gdy kwiaty przekwitną, zawiązują się owoce w postaci brunatnych strąków wypełnionych nasionkami [2].
Jak siać i uprawiać lucernę siewną?
Niektóre źródła podają, że alfalfa pochodzi ze starożytnej Persji [1,4], a obecnie jest uprawiana w wielu krajach klimatu umiarkowanego jako roślina pastewna. Najlepiej rośnie na żyznych i przepuszczalnych glebach o odczynie zasadowym. Jest rośliną ciepłolubną – słoneczne miejsce sprzyja jej wzrostowi i rozwojowi. Młode rośliny z są bardziej wrażliwe na brak wody. Charakter zbioru lucerny w zależności od jej przeznaczenia może wyglądać inaczej. Najczęściej polega na skoszeniu świeżej lucerny przy pomocy specjalnej kosiarki. W przypadku produkcji paszy dla zwierząt, po ścięciu roślin następuje jej posiekanie oraz przetransportowanie do zakładu produkcyjnego, gdzie zostaje natychmiast poddawana obróbce [5].
Wartości odżywcze alfalfa
Alfalfa to bogate źródło wielu makro- i mikroskładników, witamin oraz fitobiotyków. Jest powszechnie uznawana za jedną z najcenniejszych roślin wykorzystywanych do produkcji paszy, ze względu na wysoką zawartość wysokiej jakości białka, które stanowi średnio około 30% jej składu [6]. Białko lucerny zawiera zbilansowany skład aminokwasów, a także odznacza się pożądanymi właściwościami technologicznymi, do których należą m.in. zdolność zatrzymywania płynów, emulgowania, spieniania i żelowania [7]. Cechy te mogą być wykorzystywane w szerokim zakresie podczas produkcji preparatów spożywczych.
Dzięki swemu rozległemu systemowi korzeniowemu lucerna może gromadzić znaczne ilości składników mineralnych, takich jak żelazo, wapń, magnez, potas, selen i cynk. W częściach nadziemnych tej rośliny znajdziemy również wysokie zawartości chlorofilu, beta-karotenu oraz witamin: C, E, K i witamin z grupy B, kwasu foliowego, biotyny i choliny. Ponadto alfalfa jest bogatym źródłem błonnika i enzymów trawiennych, takich jak lipaza, amylaza, proteaza [2].
Właściwości prozdrowotne
Lucerna siewna stanowi istotne źródło chlorofilu, który od wieków wykorzystywany jest w tradycyjnej medycynie ze względu na swoje liczne korzyści zdrowotne. Obfitość chlorofilu w roślinach takich jak alfalfa przynosi ze sobą działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, neuroprotekcyjne i przeciwnowotworowe. Ponadto badania wskazują, że chlorofil może hamować wzrost komórek tłuszczowych oraz blokować proces trawienia i wchłaniania lipidów. Dzięki tym właściwościom alfalfa staje się cennym składnikiem diety, wspierającym zdrowie i dobre samopoczucie. [8].
Wspomaganie trawienia
Jako źródło enzymów trawiennych, alfalfa również wspomaga proces trawienia tłuszczów, węglowodanów i białek. Ponadto zawartość błonnika pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego.
Poprawa gospodarki lipidowej
Z badań przeprowadzonych na zwierzętach wiemy, że lucerna ma działanie obniżające poziom cholesterolu całkowitego, triglicerydów i frakcji LDL. Jednocześnie zwiększa poziom frakcji HDL, czyli tzw. dobrego cholesterolu [9]. Głównym składnikiem lucerny odpowiedzialnym za to działanie są saponiny, związki roślinne znane z ich zdolności do obniżania poziomu cholesterolu. Saponiny osiągają to poprzez ograniczanie wchłaniania cholesterolu w jelitach oraz zwiększanie wydalania związków niezbędnych do produkcji nowego cholesterolu.
Obniżenie glukozy we krwi
Liście alfalfy w tradycyjnej medycynie Południowej Afryki były wykorzystywane w leczeniu cukrzycy. W badaniu na szczurach udowodniono, że alfalfa stymuluje wydzielanie insuliny, co prowadzi do zmniejszenia stężenia glukozy we krwi [9].
Dobroczynne działanie fitoestrogenów
Fitoestrogeny jest to obszerna grupa związków, które znalazły zastosowaniew leczeniu objawów menopauzy i wspieraniu zdrowia kości [10]. Izoflawony i kumestany obecne w lucernie wykazują działanie estrogenne. Warto jednak zauważyć, że nie zgłoszono dotąd żadnych badań klinicznych dotyczących wykorzystania samej lucerny w kontekście menopauzy. Izoflawony, a także kumestany są jednak szeroko badane ze względu na ich potencjalne korzyści zdrowotne.
Zastosowanie w medycynie alternatywnej i tradycyjnej
Alfalfa była wykorzystywana w Chinach od VI wieku do leczenia kamieni nerkowych, gorączki, dysurii oraz do łagodzenia obrzęków. Lekarze ajurwedyjscy stosowali lucernę do leczenia wrzodów i bólu stawów. W Meksyku uważa się, że alfalfa poprawia pamięć, leczy bóle mięśni i stany zapalne. Pierwsi mieszkańcy Ameryki stosowali M. sativa w leczeniu zapalenia stawów, czyraków, raka, szkorbutu oraz problemów z układem moczowym i jelitami. W Iraku Medicago sativa L. również jest stosowana do łagodzenia objawów artretyzmu. W Turcji stosuje się ją jako środek skurczowy mięśnia serca oraz w leczeniu szkorbutu i zapalenia stawów [11].
Z czym jeść lucernę?
Alfalfę możemy kupić w postaci gotowych kiełków w supermarkecie. Alternatywnie, w sklepie internetowym lub ze zdrową żywnością możemy zaopatrzyć się w nasiona lucerny i przygotować kiełki samemu w domu. Kiełki możemy dodawać do sałatek i na kanapki. Możemy posypać nimi również zupy kremy.
Niektóre sklepy sprzedają lucernę w postaci suszu lub zmielonego zioła. Alfalfę w takiej formie możemy zaparzyć jak napar lub dodać do smoothie. Pamiętajmy jednak, że wysoka temperatura może obniżyć działanie substancji aktywnych znajdujących się w lucernie.
Ponadto na rynku są dostępne gotowe suplementy diety z alfalfą. Decydując się na zakup, musimy wziąć pod uwagę, że suplementy diety nie mogą zastąpić dobrze zbilansowanej diety.
Przeciwwskazania
Zdrowe osoby dorosłe mogą spożywać alfalfę w swojej codziennej diecie. Wyróżniamy jednak sytuacje, kiedy spożywanie lucerny nie jest wskazane:
- w niektórych przypadkach kiełki lucerny mogą być skażone bakteriami, np. Salmonellą lub E. coli, dlatego kiełki nie są polecane osobom o obniżonej odporności, kobietom w ciąży oraz dzieciom.
- ziele lucerny nie jest wskazane osobom cierpiących na toczeń rumieniowaty, gdyż roślina ta może nasilać objawy choroby [11].
- kobiety w ciąży lub karmiące piersią powinny skonsultować się z lekarzem przed przyjmowaniem jakichkolwiek suplementów diety oraz ziół.
- lucerna ze względu na zawartość kumaryny może wpływać na działanie leków przeciwzakrzepowych, takich jak warfaryna. W przypadku stosowania antykoagulantów zalecane jest konsultowanie się z lekarzem w celu określenia bezpiecznej dawki lucerny.
Podsumowanie
Lucerna jest dobrym źródłem białka i wielu składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zyskała sławę jako roślina pastewna, jednak coraz częściej wykorzystywana jest w produkcji pożywienia dla ludzi. Stale wzrastająca liczba ludności oraz zmiany klimatyczne wymagają stosowania innowacyjnych środków w technologii żywienia. Jednocześnie nowa żywność powinna cechować się zawartością jakościowego białka, które jest tanie w produkcji, a jego uprawa zrównoważona pod kątem środowiskowym.
Bibliografia:
- Commodity Fact Sheet, Alfalfa, Information compiled by the California Alfalfa and Forage Association
- Anna Stochmal. (2007). Flawonoidy lucerny siewnej (medicago sativa l.) Budowa chemiczna, właściwości spektralne, zawartość w zależności od odmiany i terminu zbioru. Instytut uprawy nawożenia i gleboznawstwa, Państwowy instytut badawczy, Zeszyt 18.
- Hadidi, M., Orellana Palacios, J. C., McClements, D. J., Mahfouzi, M., & Moreno, A. (2023). Alfalfa as a sustainable source of plant-based food proteins. Trends in Food Science & Technology, 135, 202–214.
- Brough, R., Robison, L., & Jackson, R. (1977). The historical diffusion of alfalfa. Journal of Agronomic Education, 6.
- Eugeniusz R. Grela. (2010). Lucerna w żywieniu ludzi i zwierząt. Nowe możliwości zastosowania ekstraktu z liści lucerny. Stowarzyszenie Rozwoju Regionalnego i Lokalnego „PROGRESS”.
- Suwignyo, B., Aristia Rini, E., & Helmiyati, S. (2023). The profile of tropical alfalfa in Indonesia: A review. Saudi Journal of Biological Sciences, 30(1), 103504.
- Hadidi, M., Orellana Palacios, J. C., McClements, D. J., Mahfouzi, M., & Moreno, A. (2023). Alfalfa as a sustainable source of plant-based food proteins. Trends in Food Science & Technology, 135, 202–214.
- Martins, T., Barros, A. N., Rosa, E., & Antunes, L. (2023). Enhancing Health Benefits through Chlorophylls and Chlorophyll-Rich Agro-Food: A Comprehensive Review. Molecules, 28(14), Article 14.
- Farsani, M. K., Amraie, E., Kavian, P., & Keshvari, M. (2016). Effects of aqueous extract of alfalfa on hyperglycemia and dyslipidemia in alloxan-induced diabetic Wistar rats. Interventional Medicine & Applied Science, 8(3), 103–108.
- Gómez-Zorita, S., González Arceo, M., Fernández-Quintela, A., Eseberri, I., Trepiana, J., & Portillo, M. (2020). Scientific Evidence Supporting the Beneficial Effects of Isoflavones on Human Health. Nutrients, 12, 3853.
- Bora, K. S., & Sharma, A. (2011). Phytochemical and pharmacological potential of Medicago sativa: A review. Pharmaceutical Biology, 49(2), 211–220.
