Miedź – rola w organizmie, źródła i normy zapotrzebowania

Mikroelementy to pierwiastki śladowe występujące naturalnie w organizmach zwierzęcych i roślinnych, które posiadają wysokie znaczenie biologiczne. Zapotrzebowanie dzienne dla człowieka na mikroelementy określa się poniżej 100 mg na dobę. Należą do nich między innymi: jod, żelazo, fluor, chrom, cynk, selen, mangan, molibden, kobalt oraz miedź. 

Spis treści:

1. Funkcje miedzi w organizmie
2. Źródła miedzi w produktach spożywczych
3. Normy na miedź. Zapotrzebowanie
4. Wchłanianie miedzi
5. Niedobór miedzi 
6. Nadmiar miedzi  
7. Choroba Wilsona 

Funkcje miedzi w organizmie

Miedź jest mikroelementem, który bierze czynny udział w syntezie krwinek czerwonych. Poprawia transport i proces wchłaniania żelaza.  Razem z nim transportuje tlen do komórek ludzkiego ciała. Zaopatruje w tlen najbardziej narażoną na niedotlenienie tkankę nerwową. Od jej ilości uzależniona jest praca mózgu oraz wszystkie procesy poznawcze takie jak zapamiętywanie, myślenie i zdolność kreatywnego tworzenia.

Wpływa na szybkość przekazywania impulsów nerwowych oraz poziom aktywności neuroprzekaźników. Miedź jest składnikiem dysmutazy ponadtlenkowej, która jest enzymem przeciwutleniającym. Chroni błony komórkowe przed działaniem wolnych rodników.

Bierze czynny udział w syntezie tkanki łącznej i tworzy wiązania poprzeczne w kolagenie, elastynie, melaninie oraz keratynie. Wpływa na poprawę stanu włosów, skóry i paznokci. Miedź wpływa na syntezę prostaglandyn, czyli związków, które wpływają na prawidłową czynność serca oraz ciśnienie tętnicze krwi.

🔎 Nowe badania naukowe [7] sugerują także, że odpowiednia ilość miedzi ma związek z prewencją otyłości. Związek ten jest jednak U-kształtny, czyli należy uważać zarówno na niedobór, jak i nadmiar pierwiastka w diecie.

Źródła miedzi w produktach spożywczych

Miedź występuje głównie w produktach zbożowych, które zawierają około 30% pierwiastka. Można ją znaleźć w roślinach strączkowych, orzechach,  ziemniakach (15%), świeżych warzywach (13%), mięsie, wędlinach i rybach (11%). W przypadku wykorzystania stopów pierwiastka w materiałach budowlanych instalacji wodnych oraz osprzętu sanitarnego, dodatkowym źródłem miedzi może być woda pitna. 

Zawartość miedzi [mg] w 100 g wybranych produktów spożywczych:

Kakao	3,71
Chleb żytni razowy	0,24
Pestki dyni	1,57
Suche nasiona soi	1,5
Szpinak	0,1
Wczesne ziemniaki	0,09
Zielony groszek	0,26
Kalarepa	0,13
Suche nasiona białej fasoli	0,48
Suche nasiona grochu	0,5
Kasza gryczana	0,41
Kasza jaglana	0,78
Nasiona lnu	0,4
Mandarynki	0,05
Marchew	0,1
Mąka żytnia typ 720	0,17
Migdały	1
Mintaj świeży	0,04
Morszczuk świeży	0,03
Okoń świeży	0,04
Orzech kokosowy	0,44
Orzech arachidowy	0,86
Orzech laskowy	1,29
Orzech pistacjowy	0,81
Orzech włoski	0,2
Mąka kasztanowa	0,7
Otręby pszennpapryka czerwonae	0,95
Pasternak	0,08
Nać pietruszki	0,14
Pomidor	0,61
Płatki owsiane	0,06
Płatki pszenne	0,55
Makaron dwujajeczny	0,15
Ryż brązowy	0,18
Ryż biały	0,17
Rzodkiewka	0,04
Sałata	0,04
Sardynka	0,12
Szczupak	0,06
Śledź	0,23
Cielęcina	0,2
Konina	0,14
Wołowina	0,1
Sero twarogowy półtłusty	0,02
Ser “Feta”	0,08
Nasiona słonecznika	1,87
Nasiona sezamu	1,3
Nasiona niesbieskiego maku	0,42
Nasiona suche fasoli czerwonej	0,85
Kiełki soczewicy	0,36
Szczypiorek	0,07
Banan	0,1
Awokado	0,18

Normy na miedź. Zapotrzebowanie

Normy na miedź zdefiniowane są w Normach Żywienia [10]. Poniżej podany jest poziom średniego zapotrzebowania (EAR) oraz zalecanego spożycia (RDA). W przypadku niemowląt jest ustalony na poziomie wystarczającego spożycia (AI)

Wartości tolerowanej górne dawki UL dla poszczególnych grup [10]:

🔎 Aktualne stanowisko EFSA [8] wskazuje, że nadmiar w diecie miedzi nie powinien stanowić realnego problemu. Dotyczy to także pozażywieniowych źródeł miedzi – jak rury, czy sztućce. Spożycie dzienne na kilogram masy ciała na bezpiecznym poziomie dla osoby dorosłej to 0,07 mg. Eksperci wskazują, że akumulacja nie powinna następować nawet przy 5 mg na dzień.

Grupa wiekowa	Miedź UL (mg/dobę)
Niemowlęta do 1. roku życia	– (brak norm)
Dzieci 1-3 lata	1 mg
Dzieci 4-6 lat	2 mg
Dzieci 7-10 lat	3 mg
Młodzież 11-17 lat	4 mg
Dorośli, w tym kobiet w ciąży i karmiące	5 mg

Wchłanianie miedzi

Miedź dostarczana wraz z dietą i pokarmem wchłaniana jest w przewodzie pokarmowym. Przyjmuje się, że od 20% do 35% wchłania się w dwunastnicy, żołądku oraz jelicie grubym. Dieta bogata w białko zwierzęce zwiększa wchłanianie miedzi. Wśród składników diety zmniejszających wchłanianie miedzi wyróżniamy białko roślinne, kwas fitynowy, błonnik pokarmowy, witaminę C oraz minerały: wapń, fosfor, cynk, żelazo, mangan i kadm. 

Niedobór miedzi 

Objawem niedoboru miedzi jest pojawienie się niedokrwistości wynikającej z utrudnionego transportu żelaza do tkanek zajmujących się syntezą hemoglobiny. Nieprawidłowa synteza hemu oraz skrócenie przeżycia erytrocytów może świadczyć o niewystarczającej ilości tego pierwiastka. Wśród innych objawów wyróżnia się: podatność na osteoporozę i pękanie kości, zaburzenia w elastyczności i ciągłości naczyń krwionośnych, nieprawidłową pracę mięśnia sercowego oraz przebarwienia występujące na skórze i włosach. Najbardziej narażone na występowanie niedoborów są wcześniaki i dzieci z niską masą urodzeniową, u których zapasy nagromadzonej miedzi w wątrobie są zbyt niskie na pokrycie faktycznego zapotrzebowania organizmu. W populacji osób dorosłych diagnozuje się niedobór miedzi jako następstwo stosowania suplementacji cynkiem. 

Wśród innych objawów wyróżnia się: podatność na osteoporozę i pękanie kości, zaburzenia w elastyczności i ciągłości naczyń krwionośnych, nieprawidłową pracę mięśnia sercowego oraz przebarwienia występujące na skórze i włosach.

Najbardziej narażone na występowanie niedoborów są wcześniaki i dzieci z niską masą urodzeniową, u których zapasy nagromadzonej miedzi w wątrobie są zbyt niskie na pokrycie faktycznego zapotrzebowania organizmu.

W populacji osób dorosłych diagnozuje się niedobór miedzi jako następstwo stosowania suplementacji cynkiem. 

🔎 Niedobór miedzi występuje także u 16% do 28% pacjentów po operacji bariatrycznej w ciągu pierwszych czterech lat po operacji [9].

Nadmiar miedzi  

Nadmierne spożywanie miedzi prowadzi do podrażnienia układu pokarmowego, które manifestuje się skurczami żołądka, bólami brzucha, biegunką, nudnościami, wymiotami oraz metalicznym posmakiem w ustach. 

Choroba Wilsona 

Choroba Wilsona jest chorobą genetyczną, która dziedziczy się autosomalnie recesywnie.  

U jej podstaw leży nieprawidłowy metabolizm miedzi. Polega na patologicznym odkładaniu się miedzi w tkankach wątroby, mózgu, nerkach oraz rogówce. Choroba wtórnie uszkadza narządy, w których magazynowany jest pierwiastek.  

Do podstawowych objawów związanych z chorobą należą: 

• objawy neurologiczne – drżenia spoczynkowe, zamiarowe, pozycyjne, dystonia, zaburzenia połykania, zaburzenia dyzuryczne, bóle głowy; 
• wątrobowe – ostre zapalenie wątroby, nieprawidłowe wartości enzymów wątrobowych, niewydolność wątroby; 
• związane z układem ruchowym – zmiany występujące w kościach i stawach, wzmożona łamliwość kości; 
• nefrologiczne – uszkodzenie kanalików nerkowych, hiperkalciuria, hiperfosfaturia, nefrokalcynoza; 
• dermatologiczne – zmiany skórne; 
• kardiologiczne – zaburzenia rytmu serca; 
• ginekologiczne – zaburzenia w miesiączkowaniu u kobiet i zaburzenia płodności; 
• hematologiczne – trombocytopenia i leukopenia. 

Diagnostyka choroby polega na szczegółowym badaniu metabolizmu miedzi w organizmie, czyli oznaczeniu jej poziomu w surowicy krwi, wydalaniu w dobowej zbiórce moczu oraz diagnostyce genetycznej. 

W leczeniu choroby Wilsona wykorzystuje się głównie odpowiednią farmakoterapię. Nieleczona lub niepoprawnie zdiagnozowana prowadzi do śmierci. Ważnym elementem diagnostycznym jest konieczność objęcia badaniami screeningowymi najbliższej rodziny pacjenta w celu potwierdzenia bezobjawowej formy choroby.  

Bibliografia:

1. Iwanow K., Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Tabele składu i wartości odżywczej żywności, PZWL, 2019. 
2. Jabłoński M., Vademecum żywienia człowieka, Medyk, 2016, 40-41. 
3. Członkowska A., Litwin T., Choroba Wilsona – obraz kliniczny, diagnostyka i leczenie, Postępy Nauk Medycznych, 2012, 1, 34-44. 
4. Marecek Z., Bruha R., Wilsons disease, Vntir Lek, 2013, 59, 578-583. 
5. Jarosz M., Normy Żywienia Dla Populacji Polskiej – nowelizacja,  Instytut Żywności i Żywienia, 2020. 
6. Gawęcki J., Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu, 1, PWN, 2012, 248-249.
7. Wang, W., Liu, L., Shan, R., & Wang, C. (2022). Associations between dietary copper intake, general obesity and abdominal obesity risk: A nationwide cohort study in China. Frontiers in nutrition, 9, 1009721. https://doi.org/10.3389/fnut.2022.1009721
8. https://www.efsa.europa.eu/en/news/total-copper-intakes-below-new-safe-level
9. Xu B, Xiao T, Li J, Lu Q, Zhang Y, Wan B, Liang D. Copper Deficiency: A Frequently Overlooked Complication After MBS-A Systematic Review and Meta-analysis. Obes Surg. 2025 Jan 4. doi: 10.1007/s11695-024-07569-8. Epub ahead of print. PMID: 39755772.
10. Rychlik E., Stoś K., Woźniak A., Mojska H [red.], Normy żywienia dla populacji Polski 2024, NIZP PZH-PIB

• Data pierwotnej publikacji: 3.01.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 6.01.2025