Miód jest jedną z najstarszych znanych nam substancji leczniczych. Jego właściwości udowodniono w licznych badaniach naukowych. Miód działa przeciwdrobnoustrojowo, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie, antyoksydacyjnie, przeciwalergicznie, a także przeciwdziała zatruciom. Zauważono, że może wpływać uspokajająco, przeczyszczająco, oczyszczać krew, a nawet zapobiegać anemii. Ponadto, wykazuje szczególne właściwości nawilżające, oczyszczające oraz wspomagające gojenie się ran. Wobec tak wielu właściwości pojawia się pytanie, czy można stosować miód dla zdrowia skóry? (Ediriweera i Premarathna, 2012)
Miód dla zdrowia skóry na przestrzeni wieków
Zaskakujące jest, że miód znali już Egipcjanie 4500 lat p.n.e. Dzięki odkryciom archeologicznym wiemy, że był używany przez starożytnych mieszkańców jako środek higieniczny. Mieszaninę malachitu, miedzi, oleju i miodu stosowano w celach pielęgnacyjnych skóry wokół oczu (Burlando i Cornara, 2013).
W średniowieczu, np. w południowych Włoszech, miód używano do nawilżenia skóry, farbowania włosów, jako maseczka na twarz czy balsam zmiękczający usta. Połączenie miodu, soku z pietruszki, krwi świni i białego wina w XIII wieku służyło jako odżywka pobudzająca wzrost włosów (Burlando i Cornara, 2013).
Sposób na gładką skórę
Warto podkreślić, że przytoczone dane historyczne to tylko wybiórcze przykłady rzeczywistego rozpowszechnienia miodu jako środka higieny i pielęgnacji skóry. Miód niezaprzeczalnie jest najstarszym składnikiem stosowanym do dziś w wielu tradycyjnych kulturach m.in. w Japonii. Tamtejsze kobiety używają go jako substancję zapobiegającą powstawaniu zmarszczek.
Podobnych właściwości miodu dopatrują się mieszkańcy Półwyspu Arabskiego, tym razem w połączeniu z żółtkiem jaj, awokado, cytryną i jogurtem. W Luizjanie zaś razem z ziołami stosowany jest w celach kosmetycznych, chorobach skóry, a także… ochronnie przed złymi duchami (Burlando i Cornara, 2013).
Miód na choroby skóry i oparzenia
Według tradycyjnej medycyny chińskiej miód zapobiega powstawaniu blizn, usuwa przebarwienia i piegi, a także ogólnie poprawia wygląd skóry. Od lat znane są jego właściwości przeciwdrobnoustrojowe. W kulturze arabskiej używany jest w leczeniu grzybiczych infekcji skóry, a w Burkina Faso jako środek do dezynfekcji rąk dla robotników. W Indiach produkt ten w połączeniu z żółtkiem i mąką ryżową służy jako pasta nadająca gładkość skórze i usuwająca wypryski. Ponadto, jego właściwości przeciwdziałające powstawaniu ropni i czyraków znane są od lat na Litwie, w Malezji czy we Włoszech.
Nie obce mieszkańcom Italii jest stosowanie miodu jako toniku, w postaci okładów oczyszczających lub kojących swędzenie. Z dodatkiem wodorowęglanu wapnia znalazł zastosowanie jako środek zmiękczający i nawilżający skórę. Ponadto, stanowi bazę kremów używanych do higieny paznokci, rąk i nóg bogatych m.in. w skrzyp polny (Burlando i Cornara, 2013).
W tradycyjnej medycynie Malezji miód stosuje się w leczeniu oparzeń i ran będących następstwem cukrzycy. Na terenie dawnej Persji służy do leczenia ran, egzemy i stanów zapalnych. Według Ajurwedy skuteczny jest w terapii ran, egzemy, chorób zapalanych i innych skóry, oparzeń czy nawet zgorzeli Fourniera (McLoone i in., 2016).
Warte podkreślić, że bardzo często miód był, i jest, stosowany nie tylko jako samodzielny produkt leczniczy i pielęgnacyjny, ale także jako substancja łącząca do past, kremów i balsamów.
Miód jako lek
W wielu krajach miód wpisany jest do rejestru leków. Produkt ten najczęściej stosowany jest ze względu na swoje przeciwdrobnoustrojowe właściwości. Jednak antybiotyczna aktywność miodu różni się w zależności od gatunku rośliny, z której powstaje, typu miodu, pH i aktywności wody, z którymi jest łączony, a także zdolności uwalniania nadtlenku wodoru przez oksydazę glukozową. Skuteczność kosmetyków bazujących na destylatach miodu jest porównywalna z komercyjnymi produktami dostępnymi na rynku. Fizykochemiczna natura miodu tworzy z niego idealny opatrunek na rany, zdolny do nawilżenia uszkodzonych tkanek, przeciwstawieniu się infekcji, złagodzenia zapalenia czy zapobiegnięcia przyklejenia się gazy do rany (Burlando i Cornara, 2013).
Mimo że badania naukowe dają wiele sprzecznych dowodów, udało się określić kilka mechanizmów działania miodu. Produkt ten jest zdolny do promowania angiogenezy (powstawanie naczyń krwionośnych), tworzenia ziarniny (etap naprawy tkanek), epitelializacji oraz stymulowania limfotcytów i fagocytów. Indukuje ekspresję komórkowych markerów naprawy tkanek i pobudza keratynocyty do przejścia między komórkami epithelialnymi a mezenchymalnymi. Badania kliniczne wskazują na jego skuteczność w leczeniu m.in. trądziku, opryszczki, wysypek czy kontaktowego zapalenia skóry. Ponadto, miód może poprawiać przyleganie (adhezję) komórek (Burlando i Cornara, 2013; Ediriweera i Premarathna, 2012).
Działanie przeciwbakteryjne miodu
Dzięki swojemu przeciwbakteryjnemu działaniu, m.in. w stosunku do Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Acinetobacter baumannii czy Staphylococcus aureus, miody wielu gatunków są skutecznymi lekami sprzyjającymi gojeniu się ran i oparzeń (Ediriweera i Premarathna, 2012; McLoone i in., 2016).
Zwalczając Staphylococcus aureus, przeciwdziałają powstawaniu czyraków, liszajca zakaźnego czy atopowego zapalenia skóry (McLoone i in., 2016).
Miody zmniejszają patogenność, hamując produkcję sideroforów (czynników wirulencji chelatujących jony żelaza, które są niezbędne dla wzrostu bakterii). Ponadto mogą zakłócać strukturę i wzrost biofilmu patogenów (Ediriweera i Premarathna, 2012).
Zauważono skuteczność miodu w zwalczaniu dermatofitów powodujących infekcje grzybicze, kandydozę skóry (Candida Albicans) a także w walce z trądzikiem, dzięki hamowaniu wzrostu Propionibacterium acnes (McLoone i in., 2016).
Mieszanina miodu, wosku pszczelego i oliwy z oliwek, znanej z dużego potencjału antyoksydacyjnego, wykazuje silne właściwości przeciwdrobnoustrojowe, dzięki czemu stosowana jest jako alternatywna metoda leczenia miejscowego łupieżu pstrego, grzybic tinea cruris, tinea corporis i tinea faciei (Burlando i Cornara, 2013).
Odnotowano także skuteczność tego specyfiku w leczeniu odpieluszkowego zapalenia skóry, łuszczycy, hemoroidów oraz poprawie reakcji skóry na leczenie chemio i radioterapeutyczne (Burlando i Cornara, 2013; McLoone i in., 2016).
Miód na leczenie ran
Aktywność miodu, odpowiadając z zwiększenie odporności skóry, została przedstawiona w badaniach obejmujących wielu odmian miodu (Ediriweera & Premarathna, 2012; McLoone i in., 2016).
Stymulując keratynocyty i monocyty skóry do produkcji cytokin, poprawia efektywność gojenia się ran. Ponadto, miód i jego ekstrakty mogą hamować tworzenie reaktywnych form tlenu czy molekuł MMP, które nasilają stan zapalny w przewlekłych ranach (Ediriweera i Premarathna, 2012).
Co ciekawe, zauważono, że m.in. w zainfekowanych ranach pooperacyjnych, miód wykazuje większą skuteczność od antyseptyków czy gaz, znacznie efektywniej zwiększając szybkość gojenia.
Immunomodulujące działanie miodu prawdopodobnie wynika z obecności w nim przeciwutleniaczy, które podnoszą zdolności środowiska rany oparzeniowej do „wymiecenia” wolnych rodników (Ediriweera i Premarathna, 2012; McLoone i in., 2016).
Warto zauważyć, że zdolność do promowania gojenia się ran została dobrze udowodniona w stosunku do uszkodzeń skóry wynikających z oparzeń. Wyniki odnośnie do wpływu miodu na przewlekłe lub ostre nieoparzeniowe rany bywają sprzeczne. Ponadto, brakuje wystarczających badań odnośnie do wpływu na inne choroby skóry (McLoone i in., 2016).
Ochrona przed promieniowaniem
Ponadto, miód może wykazywać działanie ochronne przed szkodliwym – immunomodulującym i fotokarcerogennym – działaniem promieniowania UVB. Prawdopodobnie wynika to ze zmniejszenia ekspresji COX-2 i aktywacji NF-κB w keratynocytach. Działanie przeciwnowotworowe jest skutkiem hamowania proliferacji komórek guza przez flawonoidy i związki fenolowe, m.in. 5,7-dihydroksyflawon zawarty w miodzie akacjowym. Wspomniane substancje wpływają także na apoptozę i cykl komórkowy. Dodatkowo miód może regulować ekspresję p53 i hamować Bcl-2 (białko antyapoptyczne obecne w wielu nowotworach) (McLoone i in., 2016).
Miód Manuka i akacjowy właściwości prozdrowotne
Najlepiej przebadanym i wykazującym największy potencjał leczniczy miodem jest miód Manuka, jednokwiatowy produkt pszczeli pochodzący z drzewa Leptospermum scoparium. Charakteryzuje się silnymi właściwościami antybakteryjnymi. Dzięki dużej zawartości metyloglioksalu (cytotoksycznego metabolitu) jest zdolny do zahamowania wzrostu opornego na metycylinę Staphylococcus aureus (MRSA), działa synergistycznie z oksacyliną (inhibitora tego patogenu), a także odwraca nabytą odporność na oksacylinę (Burlando i Cornara, 2013; Ediriweera i Premarathna, 2012).
Ponadto, zwalcza dermatofity powodujące grzybice skóry oraz drożdże Malassezia odpowiedzialne za łupież i łojotokowe zapalnie skóry. Miód Manuka stosowany jest w leczeniu trądziku, a dzięki wpływaniu na aktywność Bacillus oleronius w leczeniu trądziku różowatego. Zauważono, że może hamować proliferację i promować apoptozę, co umożliwia jego zastosowanie w terapii nowotworów skóry, w tym czerniaka (Burlando i Cornara, 2013; McLoone i in., 2016).
Kolejnym wartym wyszczególnienia jest miód akacjowy. Zauważono, że indukuje on ekspresję cytokin TNF-α, TGF-β IL1-β oraz metaloproteinazy macierzy pozakomórkowej 9 (MMP-9). MMP-9 niszczy kolagenu IV i jest zaangażowana w gojenie ran, odpowiadając za dezorganizację błony podczas re-epitelializacji skóry (Burlando i Cornara, 2013). Uwolnienie cytokin z monocytów wskazuje na immunomodulujące właściwości tego miodu. Potencjalnie może wykazywać skuteczność w leczeniu chorób autoimmunologicznych skóry, takich jak kontaktowe zapalenie, atopowe zapalenie czy łuszczyca. Dzięki zdolności hamowania cyklu komórkowego w fazie G0/G1 może także wpływać na rozwój czerniaka skóry (McLoone i in., 2016).
Miód jako kosmetyk dla zdrowia skóry
W Międzynarodowej Nomenklaturze Składników Kosmetyków (INCI) miód został sklasyfikowany jako produkt zmiękczający, nawilżający i pochłaniający wilgoć. Zyskał uznanie jako środek do ochrony skóry, zachowujący młodość i spowalniający powstawanie zmarszczek. Miód wykazuje działanie antybakteryjne, grzybobójcze oraz łagodnie reguluje pH wyższych warstw ochronnych skóry.
Miód w preparatach nawilżających
Dzięki zdolności pochłaniania wilgoci miód stanowi składnik produktów o działaniu nawilżającym. Jego właściwości oczyszczające stosowane są w produkcji mydeł, płynów do kąpieli i żeli pod prysznic, kremów do twarzy oraz balsamów. Ponadto, miód łagodzi i przeciwdziała podrażnieniom, dzięki czemu może być stosowany u osób z wrażliwą skórą i niemowląt, a także w produktach chroniących skórę przed szkodliwym działaniem promieniowania słonecznego (Burlando i Cornara, 2013).
Warto jednak zwrócić uwagę, że samodzielne stosowanie miodu ma miejsce tylko w naszym domowym zaciszu. Ze względu na wysoką lepkość, rozrzedzającą się konsystencję czy skraplanie się zastosowanie w przemyśle kosmetycznym wymaga więcej przygotowania i przetworzenia. Zależnie od przeznaczenie stosuje się inne proporcje miodu do całego produktu kosmetycznego, m.in.:
- 0,5 – 5% w kosmetykach o właściwościach pieniących się (szampony, żele pod prysznic), kremach nawilżających i emulsjach.
- 1-10% w odżywkach do ust, mleczkach oczyszczających do twarzy, żelach, balsamach po opalaniu, odżywkach.
- 10-15% w bezwodnych maściach.
W celu zastosowania większych stężeń miód miesza się z olejami, substancjami żelującymi i emulgującymi. Zabiegi te pozwalają osiągnąć nawet 70-procentową zawartość miodu, jednocześnie zachowując pożądaną konsystencję i wygląd produktu. Ponadto, produkt ten stosowany jest jako alternatywna substancja emulgująca do produkcji szamponów czy płynów do kąpieli. Powyższe zastosowanie pozwala na produkcje kosmetyków o zawartości 50% miodu i 50% substancji powierzchniowo czynnych (Burlando i Cornara, 2013).
Miód dla zdrowia skóry głowy
W przypadku środków do pielęgnacji włosów dodatek 3-20% miodu do szamponów pozwala na utrzymanie się fal, ułatwia rozczesywanie czy nasila wzrost włosów. Ponadto, produkt ten może wykazywać właściwości odbarwiające (depigmentyzacja), nawilżające, poprawiające uwodnienie tkanek (turgor), elastyczność, a także gładkość skóry. Dzięki właściwościom keratolitycznym miód wzmacnia blask skóry twarzy i zapobiega powstawaniu zmarszczek (Burlando & Cornara, 2013).
Ponadto, coraz częściej zamiast samego miodu stosowane są jego pochodne, m.in. hydroksypropylotrimonium używany jako odżywka do włosów i skóry głowy, ze względu na zdolność do głębokiej penetracji trzonów włosów i przywracania ich elastyczności. Uwodornione, średnio-odwodnione i suszone miody używane są w produkcji mydeł i kosmetyków. Innymi zbiegami stosowanymi dla poszerzenia możliwości stosowania miodu są techniki rafinacji, np. przetwarzanie membrany celowane na zapobieganie mętnienia i granulacji, lub sterylizowanie i ograniczanie lepkości (Burlando & Cornara, 2013).
W kosmetyce na szczególną uwagę zasłużył miód rozmarynowy. Wykazuje on silne właściwości nawilżające i zmiękczające. W połączeniu z antyseptycznymi olejami stosowany jest w leczeniu drożdżyc, trądziku i innych problemów skórnych.
Skąd właściwości prozdrowotne miodu?
Niestety mechanizm działania składowych miodu nie jest w większości poznany i wymaga dodatkowych badań. Do cząsteczek aktywnych zawartych w nim zalicza się: fruktozę, glukozę, białka i aminokwasy, witaminy tj. witamina C, biotyna, kwas nikotynowy, pantotenowy, pirydoksyna, tiamina, enzymy tj. diastaza, inwertaza, oksydaza glukozowa, katalaza, składniki mineralne m.in. potas, magnez, fosfor, wapń, żelazo, miedź, fitozwiązki i inne składniki (np. metyloglioksal w miodzie Manuka).
Właściwości nawilżające przypisuje się m.in. dużej zawartości fruktozy i glukozy, które tworzą mostki wodorowe z wodą. Innymi słowy, wiążą wodę, dzięki czemu utrzymują prawidłowe uwodnienie warstwy rogowej naskórka. Innymi komponentami decydującymi o stanie nawilżenia są aminokwasy tj. prolina, arginina, kwas glutaminowy, asparaginowy, lizyna, glicyna, leucyna oraz organiczne kwasy m.in. glukonowy i w mniejszych ilościach mlekowy, cytrynowy, bursztynowy, mrówkowy, jabłkowy, octowy, maleinowy czy szczawianowy (Burlando i Cornara, 2013; Ediriweera i Premarathna, 2012).
Miód, a w szczególności jego ciemne odmiany, jest bogaty w substancje o działaniu antyoksydacyjnym, tj. flawonoidy czy taniny. Analiza m.in. miodów wielokwiatowych i rzepakowego pozwoliła wyizolować kwas galusowy, p-kumarowy, protokatechowy, kawowy, ferulowy. Zawartość ekwiwalentu kwasu galusowego (GAE) określono na poziomie 194,9 – 1636,3 mg/ kg, ekwiwalentów katechin na 1,23-2,93 mg/ 100 g a całkowitą aktywność antyrodnikową na 61-940 mg GAE/kg (Burlando i Cornara, 2013).
Podsumowanie
Od wieków miód stosowany jest ze względu na swoje szczególne właściwości lecznicze. Niestety mimo wpisania go w wielu krajach do spisu substancji leczniczych, wymaga on szeregu badań pozwalających na poznanie jego mechanizmu działania. Dotychczas najlepiej opisane są jego właściwości przeciwdrobnoustrojowe, które pozwalają na zastosowania w higienie i pielęgnacji skóry. Niezaprzeczalnie miód wykazuje skuteczność w przyspieszeniu gojenia się ran oparzeniowych jednak właściwości względem chorób skóry czy innych uszkodzeń wymagają dokładniejszego zgłębienia.
Poniżej podaję kilka domowych sposobów na zastosowanie miodu:
Jako scrub oczyszczający twarz:
- 5 g zmielonych migdałów,
- 5 ml miodu.
Maseczka wygładzająca skórę twarzy:
- 1 białko jaja kurzego,
- 1 łyżeczka gliceryny,
- ¼ szklanki mąki,
- 1 łyżka miodu.
Ubij składniki na jednolitą masę, nałóż na twarz i pozostaw na 15 minut. Zmyj ciepłą wodą.
Odżywka nadająca miękkość twarzy:
- 1-2 łyżki miodu,
- 1/3 szklanki drobno zmielonych płatków owsianych,
- 1 łyżeczka wody różanej.
Rozprowadź mieszankę na oczyszczonej skórze twarzy. Pozostaw na minimum 15 minut (do 1,5 h). Usuń przy pomocy myjki i ciepłej wody. Dodatkowo oczyść twarz zimną wodą.
Maseczka nawilżająca:
- 2 łyżki miodu,
- 2 łyżeczki mleka.
Rozprowadź na twarzy i pozostaw na 15 minut. Zmyj ciepłą wodą i następnie opłucz twarz zimną.
Na popękane usta:
Nałóż miód na wargi.
Odżywka do włosów:
- 10 ml oliwy z oliwek,
- 5 ml miodu.
Nałóż na włosy i pozostaw na 15 minut. Następnie dokładnie spłucz ciepłą wodą.
Odżywka nadająca włosom połysk:
5 ml miodu wymieszaj w 4 kubkach ciepłej wody. Używaj do spłukiwania/opłukiwania włosów.
Na krosty/pryszcze:
Nałóż niewielką ilość na wypryski skórne (Ediriweera & Premarathna, 2012).
Bibliografia:
- Burlando, B., & Cornara, L. (2013). Honey in dermatology and skin care: A review. Journal of Cosmetic Dermatology, 12(4), 306–313.
- Ediriweera, E. R. H. S. S., & Premarathna, N. Y. S. (2012). Medicinal and cosmetic uses of Bee’s Honey – A review. Ayu, 33(2), 178–182.
- McLoone, P., Oluwadun, A., Warnock, M., & Fyfe, L. (2016). Honey: A Therapeutic Agent for Disorders of the Skin. Central Asian Journal of Global Health, 5(1).
