Nadciśnienie ciążowe. Jak powstaje i jaka dieta może pomóc?

Ciąża to szczególny okres w życiu każdej kobiety, pełen emocji, nadziei i oczekiwania. Zadbanie o zdrowie już na etapie planowania rodziny ma znaczący wpływ nie tylko na przebieg ciąży i okres po porodzie, ale również istotnie kształtuje rozwój dziecka. Jednym z coraz częstszych problemów, z którym zmagają się przyszłe mamy, jest nadciśnienie ciążowe.

Kiedy rozpoznaje się nadciśnienie ciążowe?

W ciąży obserwuje się fizjologiczne obniżenie ciśnienia tętniczego. Ciśnienie skurczowe spada już na początku ciąży, a rozkurczowe obniża się do drugiego trymestru, by stopniowo wzrastać w trzecim trymestrze. Te zmiany są wynikiem naturalnych procesów fizjologicznych zachodzących w organizmie podczas ciąży [1].

Nadciśnienie tętnicze w czasie ciąży to stan, który może przybierać różne formy. Istnieją dwa główne rodzaje nadciśnienia ciążowego: nadciśnienie przewlekłe i nadciśnienie indukowane ciążą.

Nadciśnienie przewlekłe to stan, który występował już u kobiety przed rozpoczęciem ciąży lub został zdiagnozowany przed 20. tygodniem ciąży. W dzisiejszym artykule chciałbym skupić się na temacie nadciśnienia wywołanego ciążą, które rozpoznaje się po przekroczeniu 20. tygodnia ciąży [1].

Diagnoza nadciśnienia tętniczego u kobiet w ciąży jest stawiana, gdy wartości ciśnienia przekraczają 140/90 mmHg w przynajmniej dwóch niezależnych pomiarach, przeprowadzonych z odstępem co najmniej 6 godzin, najlepiej podczas dwóch odrębnych wizyt [2].

W większości przypadków nadciśnienie tętnicze w czasie ciąży nie manifestuje się objawami. Dlatego istotne jest, aby regularnie kontrolować ciśnienie krwi podczas wizyt u lekarza, położnej lub w domowym zaciszu, ponieważ to jedyny sposób na wykrycie tego schorzenia we wczesnym stadium i monitorowanie jego przebiegu.

Podział nadciśnienia ciążowego

W kontekście nadciśnienia ciążowego wyróżniamy dwa kluczowe stany, które wymagają szczególnej uwagi i monitorowania w ciągu ciąży oraz po porodzie.

Nadciśnienie tętnicze wywołane ciążą

Nadciśnienie tętnicze wywołane ciążą – stan, który zazwyczaj rozwija się po 20. tygodniu ciąży i jest charakteryzowany przez podwyższone ciśnienie tętnicze krwi u kobiety ciężarnej. Zazwyczaj ustępuje w ciągu 6 tygodni po porodzie. Nadciśnienie tętnicze w ciąży można zaklasyfikować jako łagodne (140–159/90–109 mm Hg) lub ciężkie (≥ 160/110 mm Hg), które wymaga hospitalizacji [3].

Stan przedrzucawkowy (preeklampsja)

Stan przedrzucawkowy (preeklampsja), natomiast, to bardziej zaawansowana forma nadciśnienia ciążowego, która może prowadzić do poważnych powikłań. Objawia się ona nie tylko podwyższonym ciśnieniem krwi, ale także obecnością białka w moczu kobiety ciężarnej. Oprócz nadciśnienia i białkomoczu mogą wystąpić problemy z narządami, np. z wątrobą, nerkami czy naczyniami krwionośnymi. To stan wymagający natychmiastowej interwencji medycznej, ponieważ może prowadzić do rzucawki, co stanowi potencjalne zagrożenie dla życia zarówno matki, jak i dziecka. W stanie przedrzucawkowym ryzyko wystąpienia powikłań groźnych dla matki i dziecka jest szczególnie wysokie [3].

Objawy kliniczne występujące w stanie przedrzucawkowym to:

• bóle głowy
• zaburzenia widzenia
• nudności i wymioty
• bóle w nadbrzuszu
• skąpomocz
• wzrastająca aktywność enzymów wątrobowych
• wzrastające stężenie kreatyniny
• małopłytkowość
• nieprawidłowości w zapisach kardiotokograficznych oraz nieprawidłowe spektrum przepływów w naczyniach łożyskowo‑płodowych [3]

Dokładna diagnostyka, monitorowanie oraz właściwe leczenie tych stanów są kluczowe dla bezpieczeństwa ciężarnej i jej nienarodzonego dziecka.

Niestety liczba przypadków nadciśnienia ciążowego w Polsce wzrasta. Dotyka od 6 do 8 procent wszystkich ciąż w Polsce i jest znaczącym czynnikiem przyczyniającym się do przedwczesnego porodu oraz wzrostu ryzyka zgonu noworodków [4].

Patofizjologia nadciśnienia tętniczego w ciąży i czynniki ryzyka

Mechanizmy rozwoju nadciśnienia u kobiet w okresie ciąży są nadal niezrozumiane i pozostają w dużej mierze niewyjaśnione. Najprawdopodobniej jest wywoływane poprzez zaburzenia naczyniowe i hormonalne.

Czynniki ryzyka obejmują m.in.

• wiek przyszłej mamy,
• nadwagę,
• ciążę wielopłodową,
• występowanie chorób z autoagresji lub chorób nerek,
• palenie papierosów,
• genetyczne predyspozycje [5].

Powikłania to kwestia, o której nie możemy zapomnieć. Eklampsja czy zespół HELLP bezpośrednio zagrażają życiu matki i dziecka. Rzucawka ciążowa, inaczej eklampsja, to specyficzny rodzaj rzucawki, który występuje u kobiet w trakcie ciąży lub w połogu. Objawia się zaburzeniami ze strony ośrodkowego układu nerwowego, m.in. drgawkami lub udarem mózgu. Wymaga natychmiastowej interwencji medycznej [3]. Z kolei zespół HELLP (Hemolysis, Elevated Liver enzymes, Low Platelet count) jest postacią ciężkiego stanu przedrzucawkowego. Symptomy mogą obejmować: niedokrwistość hemolityczną, podwyższone stężenie enzymów wątrobowych i obniżony poziom płytek krwi (trombocytopenia, małopłytkowość) [6].

Nadciśnienie tętnicze wywołane ciążą wiąże się również z wystąpieniem innych ciężkich powikłań takich jak: zespołu rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC), uszkodzenia wątroby i przedwczesnego oddzielenia łożyska [3]

Czy można zapobiec nadciśnieniu w ciąży?

Na szczęście istnieją kroki, które można podjąć, aby zmniejszyć ryzyko nadciśnienia ciążowego. Zdrowy styl życia to kluczowy element profilaktyki. Regularna aktywność fizyczna, zbilansowana dieta, prawidłowa masa ciała i brak nałogów to czynniki, które mogą znacząco pomóc w utrzymaniu ciśnienia krwi na właściwym poziomie [3].

Leczenie – farmakologiczne i niefarmakologiczne

Leki hipotensyjne charakteryzują się dużą skutecznością i niskim ryzykiem działań niepożądanych. W sytuacji łagodnego przewlekłego nadciśnienia w ciąży często wystarcza podejście niefarmakologiczne.

Polega to na:

• ograniczeniu aktywności fizycznej
• ograniczeniu spożycia kofeiny,
• zapewnieniu odpowiedniego odpoczynku,
• przestrzeganiu diety o niskim poziomie sodu
• regularnym monitorowaniu ciśnienia tętniczego.

Warto zaznaczyć, że leczenie farmakologiczne jest niezbędne w przebiegu ciężkiego nadciśnienia ciążowego. W przypadku kobiet, które przed ciążą miały problemy z nadciśnieniem, konieczne jest staranne dostosowanie terapii lekowej, aby unikać negatywnego wpływu leków na rozwijający się płód [3].

Obecnie powszechnie stosowane i zalecane leki doustne w leczeniu nadciśnienia u kobiet w ciąży to:

• metyldopa,
• labetalol
• antagoniści kanałów wapniowych, tj.: nifedypina (o przedłużonym uwalnianiu), isradypina, nitrendypina i werapamil [7].

Ponadto praktykowane jest podawanie antagonistów wapnia razem z siarczanem magnezu, mającego dodatkowo działanie hipotensyjne skutkuje potencjalnym działaniem synergistycznym. Preparaty z grupy β-blokerów mogą być używane w leczeniu łagodnego i umiarkowanego nadciśnienia tętniczego, jednak nie są zalecane w pierwszym trymestrze ciąży [8].

Oczywiście, wybór konkretnych leków i dawkowanie odbywają się pod ścisłą kontrolą lekarza prowadzącego ciążę. Wcześniejsze zidentyfikowanie grupy ryzyka nadciśnienia w początkowym okresie ciąży pozwala na skuteczną profilaktykę. Badania wykazują, że rozpoczęcie przyjmowania kwasu acetylosalicylowego przed 16. tygodniem ciąży istotnie redukuje ryzyko preeklampsji [9].

Dietoterapia

Skuteczne obniżenie ciśnienia krwi można osiągnąć poprzez wprowadzenie do diety większej ilości warzyw i owoców, ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych oraz kontrolowanie ilości spożywanej soli. Innymi słowy, kluczową rolę odgrywa dobrze zbilansowana dieta.

W przypadku kobiet z nadciśnieniem ciążowym brak indywidualnych wytycznych dotyczących spożycia sodu. Oznacza to, że nadciśnienie indukowane ciążą nie jest powodem do wyeliminowania soli z diety [10]. Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz Norm Żywienia Instytutu Żywności i Żywienia, dzienna ilość spożywanej soli nie powinna przekraczać 5-6 gramów  [11]. Powszechnie uznaje się, że jednoczesne ograniczenie sodu i zwiększenie potasu w diecie pozytywnie wpływa na ciśnienie krwi oraz zdrowie sercowo-naczyniowe. Dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) i dieta śródziemnomorska stanowią wzorce żywieniowe, które można dostosować do potrzeb kobiet w ciąży [2]. W najnowszej metaanalizie, która została opublikowana w bieżącym roku, wykazano, że indywidualne interwencje żywieniowe dostosowane do potrzeb pacjenta, w połączeniu z edukacją, okazują się najbardziej skuteczne w redukcji częstości występowania nadciśnienia ciążowego oraz stanu przedrzucawkowego u kobiet w ciąży [12].

Podsumowanie

Nadciśnienie ciążowe to poważne zagrożenie zarówno dla matki, jak i dziecka. Rozumienie jego mechanizmu powstawania, czynników ryzyka oraz sposobów prewencji i leczenia jest kluczowe. Istnieją dostępne źródła, takie jak badania naukowe, wytyczne medyczne i opinie ekspertów, które mogą pomóc przyszłym mamom i ich rodzinom w radzeniu sobie z tym wyzwaniem. Pamiętajmy, że nadciśnienie ciążowe można skutecznie kontrolować, jeśli podejmiemy odpowiednie kroki na czas. Zaplanowana ciąża i opieka medyczna to kluczowe elementy zdrowego rozwoju przyszłego dziecka i bezpieczeństwa matki.

Najczęstsze pytania:

Bibliografia:

1. Renata Cífková, Danuta Czarnecka, & Kalina Kawecka-Jaszcz. (2005). Nadciśnienie tętnicze a ciąża. Choroby Serca i Naczyń, 2(2), 65–71.
2. Singh, D. K., Sinha, N., Bera, O. P., Saleem, S. M., Tripathi, S., Shikha, D., Goyal, M., & Bhattacharya, S. (2021). Effects of diet on hypertensive disorders during pregnancy: A cross-sectional study from a teaching hospital. Journal of Family Medicine and Primary Care, 10(9), 3268–3272.
3. Prejbisz, A., Dobrowolski, P., Kosiński, P., Bomba-Opoń, D., Adamczak, M., Bekiesińska-Figatowska, M., Kądziela, J., Konopka, A., Kostka-Jeziorny, K., Kurnatowska, I., Leszczyńska-Gorzelak, B., Litwin, M., Olszanecka, A., Orczykowski, M., Poniedziałek-Czajkowska, E., Sobieszczańska-Małek, M., Stolarz-Skrzypek, K., Szczepaniak-Chicheł, L., Szyndler, A., … Januszewicz, A. (2019). Postępowanie w nadciśnieniu tętniczym u kobiet w ciąży. Zapobieganie, diagnostyka, leczenie i odległe rokowanie. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 4(2), 43–111.
4. Nadciśnienie w ciąży | Uniwersyteckie Centrum Zdrowia Kobiety i Noworodka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. (b.d.). Pobrano 17 listopad 2023, z https://www.uczkin.pl/ciaza/nadcisnienie-w-ciazy
5. Luger, R. K., & Kight, B. P. (2023). Hypertension In Pregnancy. W StatPearls. StatPearls Publishing. 
6. Aleksandra Baszczuk, Ewelina Szlachtowsk, & Zygmunt Kopczyński. (2011). Laboratoryjna diagnostyka różnicowa zespołu HELLP. Nowiny lekarskie, 80(6), 461–468.
7. Klocek M., Czarnecka D. (2015). Nadciśnienie tętnicze w ciąży- jak leczyć skuteczenie?; Przegląd Lekarski 2015/72/4:200-204
8. Omielańczyk-Nawrocka M, (2018). Farmakoterapia nadciśnienia tętniczego w ciąży
9. Low-Dose Aspirin Use During Pregnancy. (b.d.). Pobrano 17 listopad 2023, z https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/committee-opinion/articles/2018/07/low-dose-aspirin-use-during-pregnancy
10. Knuist, M., Bonsel, G. J., Zondervan, H. A., & Treffers, P. E. (2005). Low sodium diet and pregnancy‐induced hypertension: A multi‐centre randomised controlled trial. BJOG: An International Journal of Obstetrics & Gynaecology, 105(4), 430–434.
11. Kłosiewicz-Latoszek,  prof dr hab n med L. (2020, grudzień 8). Nadmierne spożycie soli, cukru i tłuszczu zagraża zdrowiu. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/nadmierne-spozycie-soli-cukru-i-tluszczu-zagraza-zdrowiu/
12. Imanpour, V., Khoshhali, M., Goodarzi-Khoigani, M., & Kelishadi, R. (2023). Systematic review and meta-analysis of nutritional interventions to prevent of gestational hypertension or/and preeclampsia among healthy pregnant women. Journal of Research in Medical Sciences : The Official Journal of Isfahan University of Medical Sciences, 28, 25.