Niedobór cynku. Objawy, przyczyny, diagnoza i normy

Wszystko, co powinieneś wiedzieć o niedoborze cynku

Organizm potrzebuje różnorodnych witamin i składników mineralnych, aby optymalnie funkcjonować. Jednym z niezbędnych minerałów jest cynk, który znajduje się w niewielkich ilościach w żywności. Pomimo że organizm nie wymaga dużych ilości cynku, możliwy jest jego niedobór.

Występowanie i rola cynku w organizmie

W organizmie człowieka cynk występuje w ilościach 2-4 g. W większości znajduje się wewnątrzkomórkowo – ok. 75%, w krwinkach czerwonych. Jest także w mięśniach, kościach, skórze i włosach. Minerał ten wchodzi także w skład  60 różnych enzymów, które biorą udział w przemianie węglowodanów, białek, kwasów nukleinowych. Ponadto bierze udział w tworzeniu krwinek czerwonych, w oddychaniu tkankowym.

Inne role, które cynk pełni w organizmie człowieka to:

• wspomaganie komórek w dzieleniu się,
• wzmocnienie funkcji odpornościowej,
• zachowanie zmysłu węchu i smaku,
• wspomaganie procesu gojenia się ran.

Cynk wspiera również wzrost oraz rozwój człowieka [5]. Jako taki jest niezbędnym minerałem zarówno dla kobiet w ciąży, jak i rosnących dzieci. Istotne jest, że organizm nie magazynuje cynku, co oznacza, że wystarczająca ilość minerału z pożywienia jest ważna w zapobieganiu jego niedoborowi.

Objawy niedoboru cynku

Objawy niedoboru cynku w organizmie są często związane z rolą tego minerału w organizmie. Niektóre z najczęstszych objawów niedoboru to:

• utrata apetytu,
• wolniejszy niż oczekiwano wzrost,
• słabe funkcjonowanie układu odpornościowego.

Poważny niedobór cynku może powodować jeszcze więcej objawów, do których należą:

• opóźniona dojrzałość płciowa,
• biegunka,
• uszkodzenia wzroku i skóry,
• uczucie letargu,
• dziwne doznania smakowe,
• utrata włosów,
• słabe gojenie się ran,
• niewyjaśniona utrata masy ciała.

Niedobór cynku u mężczyzn

Mężczyźni i chłopcy mogą także cierpieć na impotencję i hipogonadyzm, co spowodowane jest wytwarzaniem nie wystarczającej ilości testosteronu przez organizm.

Przyczyny niedoboru cynku

Na całym świecie ok. 1,1 miliarda ludzi cierpi na niedobór cynku z powodu nieodpowiedniego żywienia – wynika z artykułu opublikowanego w czasopiśmie Scientific Reports. Niedobór cynku może dotyczyć również osób uzależnionych od alkoholu.

Wyróżnia się trzy główne przyczyny niedoboru cynku:

• niewystarczająca ilość cynku w diecie,
• utrata nadmiaru cynku z organizmu, np. poprzez słabą absorpcję
• osoby z przewlekłymi chorobami, tj. uzależnienie od alkoholu, nowotwór, nietolerancja glutenu, przewlekła biegunka, przewlekła choroba nerek, przewlekła choroba wątroby, choroba Crohna, cukrzyca [4], choroba trzustki, anemia sierpowata, wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Tradycyjnie wegetarianie mają niższy poziom cynku, ponieważ organizm bardziej skutecznie rozkłada cynk, który znajduje się w mięsie. Ponadto wegetarianie spożywają większe ilości roślin strączkowych, soi, fasoli, orzechów i pełnoziarnistych produktów spożywczych. Osoby te kierując się zdrowymi wyborami żywieniowymi, mogą upośledzać zdolność organizmu do wchłaniania cynku z powodu obecności fitynianów. Są to substancje, które wiążą cynk, co powoduje, że organizm nie może go wchłonąć.

Na niedobór cynku są także narażone osoby starsze, ponieważ mogą nie jeść lub nie mieć dostępu do szerokiej gamy produktów spożywczych. Przyjmowanie niektórych leków może również zwiększyć uwalnianie cynku z organizmu, np. stosowanie diuretyków tiazydowych (chlortalidon lub hydrochlorotiazyd).

Należy też wspomnieć o rzadko występującej chorobie acrodermatitis enteropathica (zespół Brandta lub zespół Danbolta-Clossa), która wpływa na zdolność organizmu do wchłaniania cynku.

Diagnoza i leczenie

W celu sprawdzenia poziomu cynku lekarz może zlecić badanie krwi lub badanie moczu, jednak mogą one nie dać ostatecznego wyniku. Dzieje się tak, ponieważ cynk występuje tylko w niewielkich ilościach w komórkach organizmu.

W przypadku niedoboru cynku lekarze często zalecają suplementy. Mogą one zawierać różne ilości cynku pierwiastkowego (waga rzeczywistej cząsteczki cynku) i są oznaczane jako glukonian cynku, siarczan cynku lub octan cynku. Każdy suplement powinien mieć informację o ilości cynku pierwiastkowego dostępnego w każdym typie. Cynk jest również powszechnym składnikiem pastylek na gardło, ponieważ pomaga w leczeniu przeziębienia.

Źródła cynku w diecie

Niedobór można wyeliminować, zwiększając spożycie żywności zawierającej cynk:

• ostrygi,
• pieczeń z wołowiny,
• wzbogacone płatki śniadaniowe,
• fasolka po bretońsku,
• jogurt,
• ciecierzyca,
• płatki owsiane,

Osoba, która spożywa różnorodne produkty spożywcze, z większym prawdopodobieństwem przyjmuje w swojej diecie wystarczającą ilość cynku. Dotyczy to chudego mięsa, owoców, warzyw i produktów mlecznych.

Nadmiar cynku w organizmie

Tak samo jak występowanie niedoboru cynku, możliwy jest też jego nadmiar w organizmie. Dzieje się tak zazwyczaj, gdy przyjmuje się nadmiar suplementów cynku w celu wzmocnienia układu odpornościowego.

Zbyt dużo cynku może powodować objawy od nudności i wymiotów do zaburzeń funkcjonowania układu odpornościowego. Z tego powodu dorośli powyżej 19. roku życia nie powinni przyjmować więcej niż 40 mg cynku dziennie.

Jakie jest prawidłowe spożycie cynku?

Tabela 1. Normy dziennego spożycia cynku z uwzględnieniem płci i wieku osób.

Bibliografia:

1. Ciborowska H., Rudnicka H., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, s. 154.
2. Rachel Nall, RN, BSN, CCRN, All you need to know about zinc,  deficiencyhttps://www.medicalnewstoday.com/articles/320393.php, dostęp: 13 stycznia 2018
3. Normy żywności i żywienia 2020
4. Heidari Seyedmahalleh M, Montazer M, Ebrahimpour-Koujan S, Azadbakht L. The effect of zinc supplementation on lipid profiles in type-2 diabetes mellitus patients: A systematic review and dose-response meta-analysis of randomized clinical trials. Adv Nutr. 2023 Aug 19:S2161-8313(23)01356-X. doi: 10.1016/j.advnut.2023.08.006. Epub ahead of print. PMID: 37604307.
5. Monfared V, Salehian A, Nikniaz Z, Ebrahimpour-Koujan S, Faghfoori Z. The effect of zinc supplementation on anthropometric measurements in healthy children over two years: a systematic review and meta-analysis. BMC Pediatr. 2023 Aug 23;23(1):414. doi: 10.1186/s12887-023-04249-x. PMID: 37612628.

• Data pierwotnej publikacji: 18.01.2018
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 29.08.2023