Niedobór wapnia. Wskaźniki biochemiczne, rozpoznanie i postępowanie

Wapń zaliczany jest do jednego z najważniejszych składników mineralnych, pełniąc szereg istotnych funkcji w organizmie. Jest materiałem budulcowym kości oraz zębów, uczestniczy w przewodnictwie bodźców nerwowych, a także w aktywacji niektórych enzymów o regulacji hormonalnej. Jego prawidłowa podaż w diecie jest podstawą profilaktyki wielu chorób, takich jak otyłość, cukrzyca typu drugiego, czy niektóre nowotworów. W związku z tym istotne jest, aby prawidłowo rozpoznawać u pacjentów wskaźniki biochmiczne, które świadczą o zaburzeniach stężenia tego makroelementu we krwi [1].

Wapń: dlaczego jest to niezbędny składnik mineralny w organizmie?

Zapotrzebowanie organizmu na wapń uzależnione jest od okresu życia, w jakim znajduje się człowiek. Wzmożone zapotrzebowanie obserwuje się w fazie wzrostu organizmu, ciąży, w okresie menopauzy oraz u osób starszych.

Ile wapnia potrzebujemy?

W związku z tym normy żywienia dla poszczególnych grup ludności znacznie różnią się pod względem zalecanego spożycia wapnia. Dla dorosłych osób w wieku 19-50 lat wynosi ono 1000 mg/dzień [2]. Niestety przyswajalność wapnia z diety wynosi zaledwie 25%, co powoduje iż bardzo często odnotowuje się zbyt niskie spożycie tego składnika mineralnego wśród społeczeństwa.

Na szczęście dostępność wapnia można zwiększyć poprzez prawidłową podaż witaminy D, laktozy czy też fosfopeptydów z mleka, które zarazem, wraz ze swoimi przetworami, jest jego doskonałym źródłem. Również w produktach roślinnych znajdują się znaczne ilości wapnia np. w jarmużu, szpinaku czy liściach pietruszki. Należy jednak pamiętać, że ze względu na wysoką zawartość kwasu szczawiowego i fitynowego wapń pochodzący z roślin jest przyswajalny na bardzo niskim poziomie.

Prawidłowe stężenie wapnia całkowitego we krwi wynosi 2,1-2,6 mmol/l, a jego laboratoryjna diagnostyka oprócz powyższego stężenia obejmuje również ocenę jego frakcji zjonizowanej oraz wydalanie wapnia przez nerki [3].

Niedobór wapnia i jego skutki

Niedobór wapnia w diecie wiąże się z bardzo poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. U dzieci może prowadzić do krzywicy, natomiast u dorosłych do osteoporozy. Może się również przyczynić do wystąpienia szeregu zaburzeń neurologicznych, wzrostu ciśnienia tętniczego krwi i tężyczki [4].

Przyczyny

Niedobór wapnia określa się mianem hipokalcemii, charakteryzującej się stężeniem wapnia w surowicy poniżej 2,1 mmol/l. Do przyczyn hipokalcemii oprócz zbyt niskiej podaży wapnia w diecie, zalicza się upośledzone wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego, nadmierną utratę wapnia z moczem, jak i również niedobór PTH, występujący przy niedoczynnościach przytarczyc.

🔎 Szczególną uwagę na podaż wapnia powinny zwrócić osoby na diecie wegańskiej. Dieta wegańska statystycznie wiąże się ze znacznie niższym spożyciem wapnia w porównaniu z dietą wegetariańską i standardową [8]. Oznacza to, że przy prowadzeniu diety wegańskiej należy monitorować poziom wapnia dla uniknięcia niedoboru.

Nadmiar wapnia (hiperkalcemia)

Z kolei hiperkalcemia objawia się stężeniem wapnia we krwi powyżej 2,6 mmol/l i jest spowodowana zwiększonym wchłanianiem wapnia przy przedawkowaniu witaminy D, jego zmniejszonym wydalaniem lub upośledzonym kościotworzeniem. Warto jednak odnotować, iż przy prawidłowym żywieniu niemalże nie występuje – możliwy rozwój hiperkalcemii obserwuje się najczęściej przy nadmiernej suplementacji tym składnikiem mineralnym (powyżej 3-4 g/dobę). Niestety skutki zwiększonego stężenia wapnia we krwi mogą być bardzo poważne, należą do nich: choroby nerek, zwapnienie naczyń oraz zaburzenia funkcjonowania wielu innych systemów w organizmie [5].

Wskaźniki biochemiczne niedoborów wapnia

Stężenie wapnia całkowitego w surowicy krwi jest podstawowym kryterium diagnozowania hipokalcemii, rzadziej również hiperkalcemii. Natomiast stężenie wapnia zjonizowanego we krwi stanowi jego biologicznie aktywną frakcję.

Prawidłowa wartość powinna oscylować wokół 1,05-1,30 mmol/l. Pozostałe około 55% wapnia we krwi związane jest, w postaci nieaktywnej, z anionami lub albuminą, która wraz z wartością pH krwi, warunkuje zawartość danej frakcji wapnia w organizmie.

W związku z tym zwiększenie stężenia albuminy przyczynia się do zwiększenia frakcji wapnia związanego z białkiem, tym samym zwiększając również zawartość wapnia całkowitego. Natomiast przy obniżonym pH krwi, czyli przy kwasicy, obserwowane jest z kolei zwiększone stężenie wapnia zjonizowanego. Natomiast, jego wartość zostaje zmniejszona przy wystąpieniu zasadowicy.

Kalciuria, czyli wydalanie wapnia wraz z moczem, w optymalnych warunkach nie powinna przekraczać 5 mmol/dobę. Wystąpienie zmniejszonego stężenia wapnia w moczu wskazuje na stany chorobowe, występujące wraz z hipokalcemią. Do tych czynników można zaliczyć deficyt witaminy D, niedoczynność przytarczyc czy przewlekłą niewydolność nerek. Z kolei zwiększony poziom wydalanego wapnia wraz z moczem świadczy o wystąpieniu chorób kojarzonych z hiperkalcemią np. nadczynności przytarczyc, nowotworów złośliwych oraz kamicy nerkowej [6].

Rozpoznanie przyczyn niedoboru wapnia

W przypadku zdiagnozowania hipokalcemii istotne jest, aby rozpoznać przyczynę wystąpienia zaburzeń, co umożliwi podjęcie szybkiego leczenia.

Do tego niezbędna jest znajomość stężenia parathormonu, witaminy D 3 oraz fosofranów. Prawidłowe stężenie parathormonu wynosi 1,1-6,7 pmol/l i określa stan pracy przytarczyc. Zwiększona zawartość PTH wskazuje na ich nadczynność, a zmniejszona na niedoczynność.

Z kolei zawartość witaminy D powinna wynosić 75-125 nmol/l. Każde odstępstwo od prawidłowej zawartości może skutkować zaburzeniami w gospodarce wapnia. Z kolei, nieprawidłowe wartości wskaźników biochemicznych fosforu określane są za pomocą stężenia fosforanów w surowicy krwi oraz dobowego wydalania fosforanów przez nerki. W przypadku zwiększonego wydalania fosforanów wraz z moczem, podczas którego wartości referencyjne oscylują w okolicach 15-30 mmol/dobę, należy podejrzewać występowanie jednocześnie schorzeń przebiegających z hipokalcemią.

Z uwagi na powyższe, korzystając z oznaczenia stężenia fosforanów w moczu można skutecznie zdiagnozować występowanie zaburzeń w gospodarce wapnia [7].

Leczenie niedoboru wapnia

Znalezienie przyczyn wystąpienia hipokalcemii jest podstawą szybkiego i skutecznego wyleczenia pacjenta. Wobec czego w przypadku zdiagnozowanej hipokalcemii warto wykonać dodatkowe testy.

W związku z bardzo często występującym deficytem wapnia w diecie, zalecane jest spożywanie produktów wzbogaconych w ten makroelement, w szczególności przez osoby, znajdujące się na etapie życia, w którym występuje wzmożone zapotrzebowanie. W celu dobrego zbilansowania swojej diety warto poradzić się specjalisty, dzięki czemu można uniknąć wielu chorób dietozależnych.

Bibliografia:

1. Erdman J.W., Macdonald I.A., & Zeisel S.H. (2012). Present Knowledge in Nutrition. Oxford: Wiley-Blackwell Publishing.
2. Jarosz M. (2017). Normy żywienia dla populacji Polski. Warszawa: Instytut Żywności i Żywienia.
3. Fedak D., Guła Z., Korkosz M. i in. (2017). Diagnotyska zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej. W: Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., & Solnica B. (red.). Wrocław: Edra Urban & Partner.
4. Food and Nutrition Board, National Academy of Sciences, Institute of Medicine, Dietary Reference Intakes (2010). Washington: National Academy of Sciences.
5. Kokot R., & Franek E. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i równowagi kwasowo-zasadowej. D. (2017). W: Interna Szczekila. Kraków: Medycyna Praktyczna.
6. Gomółka E. (2017). Diagnostyka toksykologiczna. W: Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., & Solnica B. (red.). Wrocław: Edra Urban & Partner.
7. Ostrowska L., Orywal K., & Stefańska E. (2018). Niedobory żywieniowe. W: Diagnostyka labolatoryjna w dietetyce. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, s. 63.
8. Bickelmann FV, Leitzmann MF, Keller M, Baurecht H, Jochem C. Calcium intake in vegan and vegetarian diets: A systematic review and Meta-analysis. Crit Rev Food Sci Nutr. 2023;63(31):10659-10677. doi: 10.1080/10408398.2022.2084027. Epub 2022 Jun 6. PMID: 38054787.

• Data pierwotnej publikacji: 29.05.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 21.01.2024