Niedobór wapnia. Wskaźniki biochemiczne, rozpoznanie i postępowanie

Wapń zaliczany jest do jednego z najważniejszych składników mineralnych, pełniąc szereg istotnych funkcji w organizmie. Jest materiałem budulcowym kości oraz zębów, uczestniczy w przewodnictwie bodźców nerwowych, a także w aktywacji niektórych enzymów o regulacji hormonalnej. Jego prawidłowa podaż w diecie jest podstawą profilaktyki wielu chorób, takich jak otyłość, cukrzyca typu drugiego, czy niektóre nowotworów. W związku z tym istotne jest, aby prawidłowo rozpoznawać u pacjentów wskaźniki biochmiczne, które świadczą o zaburzeniach stężenia tego makroelementu we krwi [1].

Wapń: dlaczego jest to niezbędny składnik mineralny w organizmie?

Zapotrzebowanie organizmu na wapń uzależnione jest od okresu życia, w jakim znajduje się człowiek. Wzmożone zapotrzebowanie obserwuje się w fazie wzrostu organizmu, ciąży, w okresie menopauzy oraz u osób starszych.

Ile wapnia potrzebujemy?

W związku z tym normy żywienia dla poszczególnych grup ludności znacznie różnią się pod względem zalecanego spożycia wapnia. Dla dorosłych osób w wieku 19-50 lat wynosi ono 1000 mg/dzień [2]. Niestety przyswajalność wapnia z diety wynosi zaledwie 25%, co powoduje iż bardzo często odnotowuje się zbyt niskie spożycie tego składnika mineralnego wśród społeczeństwa.

Na szczęście dostępność wapnia można zwiększyć poprzez prawidłową podaż witaminy D, laktozy czy też fosfopeptydów z mleka, które zarazem, wraz ze swoimi przetworami, jest jego doskonałym źródłem. Również w produktach roślinnych znajdują się znaczne ilości wapnia np. w jarmużu, szpinaku czy liściach pietruszki. Należy jednak pamiętać, że ze względu na wysoką zawartość kwasu szczawiowego i fitynowego wapń pochodzący z roślin jest przyswajalny na bardzo niskim poziomie.

Zawartość wapnia mg/100 g produktu	Produkty zwierzęce	Zawartość wapnia mg/100 g produktu	Produkty roślinne
1380	Ser parmezan	1266	Mak niebieski
867	Ser edamski tłusty	239	Migdały
807	Ser, gouda tłusty	193	Liście pietruszki
600	Ser, brie pełnotłusty	186	Orzechy laskowe
500	Ser typu „Feta”	157	Jarmuż
386	Ser, camembert pełnotłusty	138	Kakao 16% proszek
170	jogurt naturalny 2% tłuszczu	131	Słonecznik nsiona
120	mleko spożywcze 1,5 % tłuszczu	119	Otręby pszenne
94	Ser twarogowy, półtłusty	93	Szpinak
84	Sardynka	87	Orzechy włoskie
62	Śledź solony	66	Chleb żytni pełnoziarnisty
49	Pasztet pieczony	57	Brukselka
49	Sandacz	54	Płatki owsiane
47	Jaja kurze całe	48	Brokuły
28	Wieprzowina, żeberka	40	Cytryna
23	Kiszka krwista	32	Ryż brązowy

Prawidłowe stężenie wapnia całkowitego we krwi wynosi 2,1-2,6 mmol/l, a jego laboratoryjna diagnostyka oprócz powyższego stężenia obejmuje również ocenę jego frakcji zjonizowanej oraz wydalanie wapnia przez nerki [3].

Niedobór wapnia i jego skutki

Niedobór wapnia w diecie wiąże się z bardzo poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. U dzieci może prowadzić do krzywicy, natomiast u dorosłych do osteoporozy. Może się również przyczynić do wystąpienia szeregu zaburzeń neurologicznych, wzrostu ciśnienia tętniczego krwi i tężyczki [4].

Przyczyny

Niedobór wapnia określa się mianem hipokalcemii, charakteryzującej się stężeniem wapnia w surowicy poniżej 2,1 mmol/l. Do przyczyn hipokalcemii oprócz zbyt niskiej podaży wapnia w diecie, zalicza się upośledzone wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego, nadmierną utratę wapnia z moczem, jak i również niedobór PTH, występujący przy niedoczynnościach przytarczyc.

🔎 Szczególną uwagę na podaż wapnia powinny zwrócić osoby na diecie wegańskiej. Dieta wegańska statystycznie wiąże się ze znacznie niższym spożyciem wapnia w porównaniu z dietą wegetariańską i standardową [8]. Oznacza to, że przy prowadzeniu diety wegańskiej należy monitorować poziom wapnia dla uniknięcia niedoboru.

Nadmiar wapnia (hiperkalcemia)

Z kolei hiperkalcemia objawia się stężeniem wapnia we krwi powyżej 2,6 mmol/l i jest spowodowana zwiększonym wchłanianiem wapnia przy przedawkowaniu witaminy D, jego zmniejszonym wydalaniem lub upośledzonym kościotworzeniem. Warto jednak odnotować, iż przy prawidłowym żywieniu niemalże nie występuje – możliwy rozwój hiperkalcemii obserwuje się najczęściej przy nadmiernej suplementacji tym składnikiem mineralnym (powyżej 3-4 g/dobę). Niestety skutki zwiększonego stężenia wapnia we krwi mogą być bardzo poważne, należą do nich: choroby nerek, zwapnienie naczyń oraz zaburzenia funkcjonowania wielu innych systemów w organizmie [5].

Wskaźniki biochemiczne niedoborów wapnia

Stężenie wapnia całkowitego w surowicy krwi jest podstawowym kryterium diagnozowania hipokalcemii, rzadziej również hiperkalcemii. Natomiast stężenie wapnia zjonizowanego we krwi stanowi jego biologicznie aktywną frakcję.

Prawidłowa wartość powinna oscylować wokół 1,05-1,30 mmol/l. Pozostałe około 55% wapnia we krwi związane jest, w postaci nieaktywnej, z anionami lub albuminą, która wraz z wartością pH krwi, warunkuje zawartość danej frakcji wapnia w organizmie.

W związku z tym zwiększenie stężenia albuminy przyczynia się do zwiększenia frakcji wapnia związanego z białkiem, tym samym zwiększając również zawartość wapnia całkowitego. Natomiast przy obniżonym pH krwi, czyli przy kwasicy, obserwowane jest z kolei zwiększone stężenie wapnia zjonizowanego. Natomiast, jego wartość zostaje zmniejszona przy wystąpieniu zasadowicy.

Kalciuria, czyli wydalanie wapnia wraz z moczem, w optymalnych warunkach nie powinna przekraczać 5 mmol/dobę. Wystąpienie zmniejszonego stężenia wapnia w moczu wskazuje na stany chorobowe, występujące wraz z hipokalcemią. Do tych czynników można zaliczyć deficyt witaminy D, niedoczynność przytarczyc czy przewlekłą niewydolność nerek. Z kolei zwiększony poziom wydalanego wapnia wraz z moczem świadczy o wystąpieniu chorób kojarzonych z hiperkalcemią np. nadczynności przytarczyc, nowotworów złośliwych oraz kamicy nerkowej [6].

Rozpoznanie przyczyn niedoboru wapnia

W przypadku zdiagnozowania hipokalcemii istotne jest, aby rozpoznać przyczynę wystąpienia zaburzeń, co umożliwi podjęcie szybkiego leczenia.

Do tego niezbędna jest znajomość stężenia parathormonu, witaminy D 3 oraz fosofranów. Prawidłowe stężenie parathormonu wynosi 1,1-6,7 pmol/l i określa stan pracy przytarczyc. Zwiększona zawartość PTH wskazuje na ich nadczynność, a zmniejszona na niedoczynność.

Z kolei zawartość witaminy D powinna wynosić 75-125 nmol/l. Każde odstępstwo od prawidłowej zawartości może skutkować zaburzeniami w gospodarce wapnia. Z kolei, nieprawidłowe wartości wskaźników biochemicznych fosforu określane są za pomocą stężenia fosforanów w surowicy krwi oraz dobowego wydalania fosforanów przez nerki. W przypadku zwiększonego wydalania fosforanów wraz z moczem, podczas którego wartości referencyjne oscylują w okolicach 15-30 mmol/dobę, należy podejrzewać występowanie jednocześnie schorzeń przebiegających z hipokalcemią.

Z uwagi na powyższe, korzystając z oznaczenia stężenia fosforanów w moczu można skutecznie zdiagnozować występowanie zaburzeń w gospodarce wapnia [7].

Leczenie niedoboru wapnia

Znalezienie przyczyn wystąpienia hipokalcemii jest podstawą szybkiego i skutecznego wyleczenia pacjenta. Wobec czego w przypadku zdiagnozowanej hipokalcemii warto wykonać dodatkowe testy.

W związku z bardzo często występującym deficytem wapnia w diecie, zalecane jest spożywanie produktów wzbogaconych w ten makroelement, w szczególności przez osoby, znajdujące się na etapie życia, w którym występuje wzmożone zapotrzebowanie. W celu dobrego zbilansowania swojej diety warto poradzić się specjalisty, dzięki czemu można uniknąć wielu chorób dietozależnych.

Bibliografia:

1. Erdman J.W., Macdonald I.A., & Zeisel S.H. (2012). Present Knowledge in Nutrition. Oxford: Wiley-Blackwell Publishing.
2. Jarosz M. (2017). Normy żywienia dla populacji Polski. Warszawa: Instytut Żywności i Żywienia.
3. Fedak D., Guła Z., Korkosz M. i in. (2017). Diagnotyska zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej. W: Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., & Solnica B. (red.). Wrocław: Edra Urban & Partner.
4. Food and Nutrition Board, National Academy of Sciences, Institute of Medicine, Dietary Reference Intakes (2010). Washington: National Academy of Sciences.
5. Kokot R., & Franek E. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i równowagi kwasowo-zasadowej. D. (2017). W: Interna Szczekila. Kraków: Medycyna Praktyczna.
6. Gomółka E. (2017). Diagnostyka toksykologiczna. W: Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., & Solnica B. (red.). Wrocław: Edra Urban & Partner.
7. Ostrowska L., Orywal K., & Stefańska E. (2018). Niedobory żywieniowe. W: Diagnostyka labolatoryjna w dietetyce. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, s. 63.
8. Bickelmann FV, Leitzmann MF, Keller M, Baurecht H, Jochem C. Calcium intake in vegan and vegetarian diets: A systematic review and Meta-analysis. Crit Rev Food Sci Nutr. 2023;63(31):10659-10677. doi: 10.1080/10408398.2022.2084027. Epub 2022 Jun 6. PMID: 38054787.

• Data pierwotnej publikacji: 29.05.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 21.01.2024