Niedobory żywieniowe w ciąży – rzadkie zjawisko czy realny problem?

Jedną z grup, dla których prawidłowe odżywianie się powinno być bardzo ważne są kobiety w okresie ciąży. Stwierdzono, że są one narażone na występowanie niedoborów żywieniowych ze względu na zwiększone zapotrzebowanie energetyczne oraz zapotrzebowanie na substancje odżywcze w tym czasie. Obecnie uważa się, że to, w jaki sposób odżywia się przyszła mama może nie tylko wpłynąć na przebieg i rozwój ciąży, ale również na zdrowie matki i jej dziecka, nawet gdy będzie już ono dorosłe.

Jak wynika z badań przeprowadzonych w Polsce pomimo wydaje się coraz większej świadomości na temat zdrowego stylu życia, diety kobiet w ciąży nadal nie spełniają zalecanych norm. Obserwuje się niedostateczną podaż w nich żelaza, cynku, wapnia, kwasu foliowego, magnezu oraz witaminy D. Problemem może być również dostarczanie odpowiedniej ilości kalorii oraz węglowodanów z dietą. Co ciekawe niektóre niedobory spotykane są  nawet u części kobiet ciężarnych, które przyjmują suplementy diety zawierające te składniki.

W jednym z badań przeprowadzonych wśród pacjentek oddziału ginekologiczno-położniczego wykazano, że zaledwie 36% badanych kobiet stosowało poprawnie zbilansowaną dietę. Przyjmowanie suplementów kwasu foliowego
i innych witamin w ciąży i w okresie ją poprzedzającym zadeklarowała natomiast jedynie 1/3 ankietowanych.

W piśmiennictwie naukowym spotkać można także doniesienia, które wskazują na wysoki poziom zbilansowania diet ciężarnych w odniesieniu do energii i składników odżywczych. Jednakże jak podkreślają sami autorzy stwierdzano przy tym także istotne korelacje pomiędzy jakością stosowanej diety, a poziomem wykształcenia czy miejscem zamieszkania uczestniczek badania.

Niedobory  żywieniowe obserwowane w czasie ciąży występują jednak na całym świecie. Najczęściej wspomina się o deficytach żelaza, jodu, kwasu foliowego, ale także cynku i witaminy A. Określa się, że 19 milionów ciężarnych na świecie ma niedobory retinolu, a około 32 miliony przyszłych mam zmaga się z niedokrwistością.

🔎 W szczególności należy zwrócić uwagę pod kątem anemii na końcówkę ciąży. Niedobór żelaza jest powszechny wśród kobiet w ciąży, nawet w krajach o wysokich zasobach. Badanie [13] wykazało, że ponad 80% kobiet miało niedobór żelaza w trzecim trymestrze, mimo że żadna z nich nie była anemiczna w pierwszym trymestrze. Wyniki te podkreślają znaczenie rutynowego badania poziomu żelaza u wszystkich kobiet w ciąży, aby zapobiec negatywnym skutkom zdrowotnym dla matki i dziecka. Co zaś do suplementacji – ilość 60 mg żelaza dziennie przynosiła największe efekty w badaniach [14]. Była bardziej skuteczna niż 30 mg dziennie w profilaktyce anemii u kobiet w ciąży. Ponadto, suplementacja ≤60 mg żelaza dziennie jest równie skuteczna jak suplementacja >60 mg dziennie.

🔎 Kolejny produktem są kwasy omega-3. Wyniki badania na 10 800 ciężarnych w USA [15] wykazały, że aż 25% z nich prawie w ogóle nie spożywa ryb, a tylko 16% przyjmuje suplementy omega-3. Co istotne, najmniejsza liczba kobiet, które nie jadły ryb, sięgała po suplementację, co naraża je na niedobory. Badanie pokazuje potrzebę edukacji dotyczącej spożycia ryb o niskiej zawartości rtęci lub stosowania suplementów omega-3 w czasie ciąży, aby wspierać zdrowie matki i dziecka.

Skutki niedostatecznego pokrycia zapotrzebowania żywieniowego przez kobiety w okresie ciąży

Niekorzystne konsekwencje związane ze stosowaniem przez ciężarne nieodpowiedniej diety mogą wystąpić zwłaszcza, gdy czas jej trwania jest już bardzo długi. Znany jest szereg negatywnych skutków związanych chociażby z nieodpowiednią masą ciała kobiety w okresie poprzedzającym ciążę. Wyróżnia się min.: zwiększone ryzyko umieralności okołoporodowej dziecka, występowania porodu przedwczesnego, zmniejszonej masy urodzeniowej noworodka oraz większego zagrożenia opóźnionym rozwojem wewnątrzmacicznym płodu.

Jeśli chodzi o niedobór białka w diecie przyszłej mamy to może on prowadzić do zaburzeń w powstawaniu tkanek płodu, łożyska czy tkanek matczynych oraz wpływać negatywnie na regulację metabolizmu płodowego.

Niedostateczne spożycie przez ciężarną kwasów tłuszczowych również nie pozostaje bez znaczenia dla rozwoju płodu. Dowiedziono, że niedobór kwasów tłuszczowych omega-3 w diecie kobiety w ciąży może wiązać się z występowaniem zaburzeń w rozwoju mózgu płodu. Szczególnie ważną rolę przypisuje się  kwasowi dokozaheksaenowemu (DHA), który wpływa na prawidłowy rozwój narządu wzroku, mowy oraz ośrodkowego układu nerwowego. Jako jeden ze skutków niedoboru kwasu DHA i kwasu eikozapentaenowego (EPA) wyróżnia się także możliwość wystąpienia ostrej niewydolności oddechowej u noworodków, które urodziły się przed wyznaczonym terminem.

Poważne skutki okazuje się mieć także niedobór jednonienasyconych kwasów tłuszczowych w diecie przyszłej mamy. Mówi się chociażby o zwiększonym ryzyku pojawienia się nagłej śmierci łóżeczkowej niemowlęcia.

Nie należy również zapominać o znaczeniu węglowodanów w diecie. Jako źródło energetyczne dla krwinek czerwonych, mózgowia i komórek szpiku każdego organizmu są one w tym okresie tym bardziej ważne. Dostarczanie z kolei odpowiedniej ilości błonnika pokarmowego z pożywieniem może zapobiec występowaniu zaparć u ciężarnych przy prawidłowej podaży płynów z dietą.

W przypadku gdy kobieta przyjmuje zbyt małe ilości wody w okresie ciąży, mogą pojawić się zaburzenia rozwojowe i funkcjonalne różnych tkanek płodu, a szczególnie komórek OUN. Z resztą bez udziału wody nie powstałby płyn owodniowy, tak ważny w trakcie ciąży.

W poniższych tabelach przedstawione zostały konsekwencje niedoborów najważniejszych witamin i składników mineralnych w ciąży.

Nazwa witaminy	Skutki zdrowotne niedoboru w ciąży
witamina D	zaburzenia w rozwoju kośćca płodu, krzywica, zmniejszona masa ciała noworodka, zaburzenia układu immunologicznego noworodka, zwiększenie częstości infekcji; stan przedrzucawkowy, nadciśnienie, cukrzyca ciężarnych
kwas foliowy	powstawanie wad rozwojowych płodu w zakresie układu nerwowego: bezmózgowie, przepukliny mózgu, rdzenia kręgowego, rozszczepienie kręgosłupa, ograniczony wzrost płodu, zwiększona częstotliwość , odklejenia się łożyska; zwiększone ryzyko poronienia, stanu przedrzucawkowego, przedwczesny poród, niedokrwistość u matki
witamina A	zaburzenia wzrostu płodu, powstawanie wad wrodzonych o ciężkim stopniu, porody martwych płodów
witamina B4	zaburzenia w funkcjonowaniu łożyska, nieprawidłowa praca wątroby matki
witamina B12	zagrożenie stanem przedrzucawkowym, przedwczesny poród, ryzyko wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania płodu, wady cewy nerwowej u dziecka, niedokrwistość megaloblastyczna u płodu; zaburzenia dalszej płodności kobiety, zwiększenie skłonności do nawracających, spontanicznych poronień
witamina C	ryzyko stanu przedrzucawkowego
witamina B6	ryzyko wystąpienia próchnicy zębów u ciężarnej

Nazwa składnika mineralnego	Skutki zdrowotne niedoboru w ciąży
żelazo	niedokrwistość u matki, ryzyko porodu przedwczesnego, hipotrofia wewnątrzmaciczna
jod	poronienie, uszkodzenia OUN płodu: uszkodzenie mózgu płodu, występowanie głuchoty u dzieci, poród przedwczesny
cynk	ograniczony wzrost płodu, wystąpienie wad układu nerwowego, przedwczesny lub przedłużony poród, krwotok poporodowy, nadciśnienie indukowane ciążą, poród po czasie
magnez	zmniejszona masa urodzeniowa noworodka, ryzyko nadciśnienia i zaburzeń w przewodnictwie nerwowo-mięśniowym u ciężarnej, zwiększone ryzyko stanu  przedrzucawkowego, rzucawki, przedwczesnego porodu
wapń	ograniczony wzrost płodu, indukowanie zaburzeń w mineralizacji kości płodu, osteopenia, osteoporoza, nieprawidłowe skurcze mięśni u ciężarnej

Podsumowanie

Jak widać niedobory żywieniowe w trakcie trwania ciąży mogą mieć poważne konsekwencje zdrowotne zarówno dla płodu jak i dla matki. Stąd tak ważne jest dbanie przez ciężarne o zdrową, zbilansowaną dietę. W przypadku zaś, gdy nie jesteśmy w stanie całkowicie pokryć zapotrzebowania na któryś składnik trzeba rozpocząć suplementację najlepiej po konsultacji
z lekarzem.

Bibliografia:

1. Bzikowska A., Czerwonogrodzka- Senczyna A., Riahi A. i wsp.: Nutritional value of daily food rations of overweight and normal weight pregnant women. Rocz Panstw Zakl Hig 2017, 68,375-379.
2. Cieślik E., Gębusia A.: Skutki niedostatecznej podaży kwasu foliowego ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia dla kobiet w wieku rozrodczym. Hygeia Public Health 2011, 46, 431-436.
3. Kocyłowski R., Lewicka I., Grzesiak M. i wsp.: Assesment of dietary intake and mineral status in pregnant women, Arch Gynecol Obstet 2018, 297,1433-1440.
4. Misiorowska J., Misiorowski W.: Rola witaminy D w ciąży. Post Nauk Med 2014, 27, 865-871.
5. Molloy A. M., Kirke P. N., Brody L. C. i wsp.: Effects of folate and vitamin B12 deficiencies during pregnancy on fetal, infant and child development. Food Nutr Bull 2008, 29,101-111.
6. Moradi F., Mohammadi S., Kadivar A. A. i wsp.: Knowledge and practice of pregnant women in fars province about intake of iron supplements. Acta Med Iran 2007, 45, 301-304.
7. Muchacka R., Kukla M.: Odżywianie kobiet w czasie ciąży. Prace Naukowe WSZiP 2017, 42, 61-73.
8. Myszkowska-Ryciak J., Gurtatowska A., Harton A. i wsp.: Poziom wiedzy żywieniowej a wybrane aspekty sposobu żywienia kobiet w okresie ciąży. Probl Hig Epidemiol 2013, 94, 600-604.
9. Pathak K., Kapoor S. K., Kapil U. i wsp.: Serum magnesium level  among pregnant women in a rural community of Haryana State, India. Eur J Clin Nutr 2003, 57, 1504-1506.
10. Sokołowska B., Wiśniewska M., Borzęcki A.: Analiza wybranych aspektów sposobu odżywiania kobiet ciężarnych. J Family Med Prim Care 2014, 16, 3,291-292.
11. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego na temat suplementacji kobiet ciężarnych i karmiących w zakresie witamin i mikroelementów. Ginekol Pol 2010, 81, 144-148.
12. Wendołowicz A., Stefańska E., Ostrowska L.: Żywienie kobiet w okresie ciąży. Med Og Nauk Zdr 2014, 20,341-345.
13. https://nutrition.org/study-finds-more-than-80-of-women-iron-deficient-by-third-trimester/
14. Sharawat IK, Panda PK, Choudhary S, Pradhan P, Malik VS, Singh M. Efficacy of different doses of daily prophylactic iron supplementation in pregnant women: A systematic review and meta-analysis. Clin Nutr ESPEN. 2024 Sep 27:S2405-4577(24)01323-8. doi: 10.1016/j.clnesp.2024.09.019. Epub ahead of print. PMID: 39343168.
15. https://www.populationmedicine.org/press/OkenPublicHealthNutrition03012024

• Data pierwotnej publikacji: 12.07.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 8.10.2024