Niefarmakologiczne leczenie zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS)

Zespół napięcia przedmiesiączkowego (ang. premenstrual syndrome – PMS) obejmuje szerokie spektrum objawów natury somatycznej, emocjonalnej oraz behawioralnej. Pojawia się u kobiet regularnie w fazie lutealnej cyklu menstruacyjnego i ustępuje wraz z rozpoczęciem miesiączki. Etiologia zespołu nie została do końca wyjaśniona, dostrzeżono jednak, iż pojawia się on tylko u kobiet w okresie reprodukcyjnym, u których występuje cykliczna aktywność jajników [1-5].

W fazie lutealnej ok. 80% kobiet wskazuje na występowanie co najmniej jednego objawu fizycznego, psychicznego lub behawioralnego, jednak bez znaczącego zakłócenia codziennego funkcjonowania [3,4].

Szacuje się, że PMS występuje u ok. 30-40% kobiet populacji ogólnej, natomiast u 3-8% stwierdza się zaburzenia o znacznym nasileniu określane jako przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne (PMDD) [1,3-5].

Niefarmakologiczne leczenie PMS

Wśród alternatywnych metod leczenia zespołu napięcia przedmiesiączkowego wyróżnia się przede wszystkim zmianę stylu życia i modyfikację zachowań żywieniowych. W tym m.in.

• ograniczenie używek zawierających kofeinę – duże spożycie kofeiny może nasilać tkliwość piersi u niektórych kobiet,
• zmniejszenie spożycia soli kuchennej i solonej żywności – co wpływa na zmniejszenie zatrzymywania wody w organizmie,
• zmniejszenie spożycia węglowodanów prostych i zastąpienie ich złożonymi – węglowodany proste powodują szybki wzrost glukozy we krwi, co może wpływać na wahania nastroju i apetyt oraz przyczyniać się do przyrostu masy ciała,
• unikanie spożywania alkoholu – może powodować m.in. objawy lękowe, zaburzenia równowagi hormonalnej, zaburzenia snu,
• pozytywne nastawienie psychiczne oraz regularne kontakty towarzyskie,
• higiena snu, unikanie stresu – poprzez np. naukę technik radzenia sobie ze stresem oraz terapia relaksacyjna, która może łagodzić napięcie i lęk. Techniki relaksacyjne mogą obejmować np. medytację i relaksację mięśni,
• u niektórych kobiet może być wskazana terapia poznawczo – behawioralna,
• wpływ palenia papierosów na powstawanie PMS nie jest jasny. Wiadomo jednak, iż nałogowe palenie przede wszystkim podczas dojrzewania i we wczesnej dorosłości może nasilać objawy – dlatego warto jest zalecać kobietom rezygnację z palenia tytoniu [3,5,6,9,10].

Dieta a zespół napięcia przedmiesiączkowego

Obniżone poziomy serotoniny u kobiet z PMS

U kobiet, które doświadczają objawów PMS obserwuje się obniżone stężenia serotoniny we krwi, natomiast wrażliwość receptorów serotoninowych zwiększa się w fazie folikularnej cyklu. Tę teorię potwierdza skuteczność terapii zaburzeń przedmiesiączkowych inhibitorami zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI).

W obliczu obniżonego stężenia serotoniny można zwiększyć spożycie tryptofanu – czyli aminokwasu, z którego serotonina może być produkowana w organizmie, przy obecności witamin B6, B12 oraz kwasu foliowego.

Serotonina wpływa na sen, nastrój, a także na apetyt, natomiast jej obniżony poziom w organizmie może przyczyniać się do zwiększonego objadania się lub nawet wystąpienia depresji. Transport tryptofanu współzawodniczy z innymi aminokwasami, które znajdują się w produktach białkowych. Przy spożyciu posiłku niskobiałkowego i wysokowęglowodanowego zwiększa się możliwość przejścia tryptofanu do centralnego układu nerwowego, a tam pod wpływem hydroksylazy tryptofanu przekształca się do 5 – hydroksytryptofanu, a następnie do serotoniny, która częściowo ulega przemianie do melatoniny, czyli hormonu regulującego rytm okołodobowy [7].

Tabela 1. Źródła pokarmowe tryptofanu (opracowanie własne na podstawie [7,8])

produkt/grupa produktów	zawartość w mg/ 100g części jadalnych
sery żółte	284-519
sery białe	121-272
migdały	310
orzechy	275
kakao 16%, proszek	249
jajo kurze	186
ryby i przetwory rybne	112-325
mięso i wędliny	82-385
warzywa, przetwory warzywne i suche nasiona roślin strączkowych	5-768
produkty zbożowe	1-402
owoce i przetwory owocowe	2-74

Niedobory witaminowe i mineralne mogą przyczyniać się do wystąpienia objawów PMS

Mikroskładnikami o potencjalnym wpływie terapeutycznym są wapń (zarówno z diety, jak i z suplementacji) oraz magnez. Natomiast pośród witamin są to m.in. witaminy D, B6, B1, B2 oraz E [4,9-12].

W systematycznym przeglądzie roli witaminy D i wapnia w PMS z 2019r. stwierdzono, iż niski poziom wapnia i witaminy D w surowicy w fazie lutealnej cyklu może powodować lub zaostrzać objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Dlatego też stosowanie diety bogatej w te dwa składniki lub suplementacja tymi składnikami może przywrócić ich prawidłowe poziomy w surowicy i wyeliminować bądź zmniejszyć objawy PMS [13].

Suplementacja witaminą D może skutkować zmniejszeniem częstości występowania kilku objawów PMS, m.in. bólu pleców, płaczliwości, a także zmniejszać nasilenie bólu związanego z bolesnym miesiączkowaniem [14].

Według ACOG (American College of Obstetricians and Gynecologists) w zmniejszaniu objawów fizycznych i nastroju – składowych PMS – pomocne może być przyjmowanie wapnia w ilości 1200mg dziennie, a w celu zmniejszenia retencji wody, czyli obrzęków, tkliwości piersi i poprawy nastroju wskazuje na suplementację magnezu [11].

Nienasycone kwasy tłuszczowe

W prospektywnym badaniu z randomizacją wykazano korzystny wpływ nienasyconych kwasów tłuszczowych zawartych w oleju z wiesiołka (w dawce 1g oraz 2g na dobę) na łagodzenie objawów PMS – poprawa objawów była większa, gdy zastosowano 2 gramową dawkę. Dodatkowo, u badanych kobiet nie stwierdzono zmian w stężeniu cholesterolu [15].

W randomizowanym badaniu klinicznym sprawdzano, czy suplementacja kwasami omega-3 poprawia objawy przedmiesiączkowe i jakość życia kobiet w wieku rozrodczym. Kuracja składała się z suplementu omega-3, który zawierał 1 g oleju rybnego. Wykazano, że leczenie objawów przedmiesiączkowych za pomocą suplementu omega-3 zmniejszyło objawy i poprawiło jakość życia kobiet [16].

Kwasy tłuszczowe omega-3 mogą zmniejszać objawy psychiczne PMS, w tym depresję, nerwowość, lęk i brak koncentracji, a także minimalizować objawy somatyczne, w tym wzdęcia, bóle głowy i tkliwość piersi [17].

Preparaty ziołowe – czy działają?

Do innych metod leczenia kobiet z PMS oraz PMDD należą także preparaty zawierające m.in. niepokalanek mnisi, miłorząb japoński czy dziurawiec [1,4,9,10].

Według RCOG (Royal College of Obstetricians and Gynaecologists) preparaty niepokalanka opisuje się jako bezpieczne. Efekt leczenia jest zależny od dawki, natomiast trudno jest ustalić zalecany zakres dawek terapeutycznych w stosunku do PMS, gdyż poszczególne preparaty różnią się znacząco pod względem jakości oraz zawartości substancji aktywnej. RCOG podaje także, iż wyniki badań z randomizacją dotyczące skuteczności preparatów dziurawca są sprzeczne. Wskazuje się na zmniejszenie objawów somatycznych i psychicznych, natomiast brak wpływu na objawy bólowe oraz zmiany nastroju. Ponadto dziurawiec wchodzi w interakcje z lekami – nie należy łączyć go przede wszystkim z SSRI, może on także zmniejszać skuteczność niskodawkowej DTA (dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne) [1].

Badano wpływ wielu ziół na łagodzenie objawów PMS, m.in. oceniano ziele dziurawca, miłorząb, miętę pieprzową, niepokalanek mnisi, kurkumę, liść mandarynki lub gorzką pomarańczę, natomiast nie ma mocnych dowodów potwierdzających to działanie [3].

Aktywność fizyczna jako lekarstwo

Aktywność fizyczna jest bardzo ważnym niefarmakologicznym podejściem do łagodzenia objawów PMS. Aktywność poprawia nastrój oraz zmniejsza objawy fizyczne, jak np. tkliwość piesi, wzdęcia, zmęczenie i depresję.

Ćwiczenia aerobowe obejmujące szybki marsz, bieganie, jazdę na rowerze czy pływanie zwiększają tętno i czynność płuc. W randomizowanym badaniu klinicznym z 2018r. została potwierdzona skuteczność ćwiczeń aerobowych. Obserwowano wpływ 8 – tygodniowych ćwiczeń na nasilenie objawów fizycznych PMS. Wykazano, iż w grupie interwencyjnej pod koniec badania zmniejszyły się objawy takie jak nudności, biegunka, zaparcia, obrzęki oraz wzrost apetytu. Zaleca się podejmowanie aktywności fizycznej regularnie i najlepiej przez minimum 30 minut większość dni w tygodniu. Aktywność fizyczna zwiększa poziom endorfin i zmniejsza objawy wywoływane przez kortyzol, dzięki czemu poprawia nastrój i objawy PMS (m.in. zwiększa tolerancję bólu, redukuje lęk i depresję) [11,18].

W badaniu z 2015r. oceniano wpływ ćwiczeń jogi na kobiety z zespołem napięcia przedmiesiączkowego oraz zmianę wydajności uwagi po zajęciach. Kobiety zostały poddane badaniom EEG (elektroencefalografii) przed i po ćwiczeniach. Po aktywności fizycznej u kobiet z PMS wzrósł odsetek fal mózgowych alfa. Wyniki tego badania sugerują, iż kobiety z zespołem napięcia przedmiesiączkowego mogą uczestniczyć w zajęciach jogi, aby poprawić swoje samopoczucie, zrelaksować się, poprawić kondycję psychiczną i utrzymać wyższy poziom uwagi [19].

Podsumowanie

W niefarmakologicznym leczeniu zespołu napięcia przedmiesiączkowego potwierdzono korzystne działanie wapnia, witaminy D, niepokalanka pospolitego i szafranu. Działanie pewnego stopnia przypisano m.in. ćwiczeniom fizycznym, refleksologii, miłorzębowi japońskiemu, olejowi z wiesiołka, akupunkturze, melisie lekarskiej, kurkuminie oraz zarodkom pszenicy, warto jednak zwrócić uwagę, iż przed sformułowaniem zaleceń konieczne jest zebranie większej ilości badań.

Piśmiennictwo

1. Klimkowska, M. (2018). Postępowanie w przypadku zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Wytyczne RCOG 2016. Pobrane z : https://www.mp.pl/ginekologia/wytyczne/rcog/169457 postepowanie-w-przypadku-zespolu-napiecia-przedmiesiaczkowego (data dostępu 19.08.2020r.).
2. Kozłowski, P., Kozłowska, M., Kozłowska, K., & Cisło, M. (2017). The prevalence of premenstrual syndrome in young woman. Journal of Education, Health and Sport, 7(7), 866-872.
3. Nworie, K. (2018). Premenstrual syndrome: etiology, diagnosis and treatment. A mini literature review. J Obstet Gynecol Investig. 1(1), 41-46.
4. Biggs, W. (2015). Zespół napięcia przedmiesiączkowego i przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne. Pobrane z: https://www.mp.pl/medycynarodzinna/artykuly/121495,zespol-napiecia-przedmiesiaczkowego-i-przedmiesiaczkowe-zaburzenie-dysforyczne (data dostępu 19.08.2020r.).
5. Panay, N. Guidelines on Premenstrual Syndrome. The National Association for Premenstrual Syndrome (NAPS). Pobrane z: http://www.pms.org.uk/ (data dostępu 19.08.2020r.).
6. Krawczyk, W., Rudnicka-Drożak, E. (2011). Zespół napięcia przedmiesiączkowego. Med Og Nauk Zdr. 17(3), 145–147.
7. Schegel-Zawadzka, M. (2012). Nastroje a żywienie. Pobrane z: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/77447,nastroje-a-zywienie (data dostępu 19.08.2020r.). 
8. Kuchanowicz, H., Przygoda, B., Nadolna, I., Iwanow, K. (2018). Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Warszawa: PZWL.
9. Pałucka, K., Łepecka-Klusek, C., Pilewska-Kozak, A., & Pawłowska-Muc, A.K., Stadnicka, G. (2016). Zespół napięcia przedmiesiączkowego – mit czy rzeczywistość = Premenstrual syndrome – myth or reality. Journal of Education, Health and Sport, 6(6), 478-490.
10. Brudkiewicz, P. (2013). Zaburzenia emocjonalne i psychiczne związane z cyklem miesiączkowym. Pobrane z: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/77226,zaburzenia-emocjonalne-i-psychiczne-zwiazane-zcyklem-miesiaczkowym (data dostępu 19.08.2020r.).
11. American College of Obstetricians and Gynecologists (2015). Premenstrual syndrome (PMS). Frequent Asked Questions. Pobrane z: https://www.acog.org/patient-resources/faqs/gynecologic-problems/premenstrual-syndrome (data dostępu 19.08.2020r.).
12. Ejsymont, J., Zegan, M., Michota-Katulska, E. (2014). Wpływ spożycia witaminy D, B6, wapnia oraz magnezu na występowanie objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Probl Hig Epidemiol, 95 (3), 765-771.
13. Abdi, F., Ozgoli, G., Rahnemaise, FS. (2019). A systematic review of the role of vitamin D and calcium in prementrual syndorme. Obstet Gynecol Sci. 62(2), 73-86.
14. Bahrami, A., Avan, A., Sadeghnia, H.Z., et.al. (2018). High dose vitamin D supplementation can improve menstrual problems, dysmenorrhea, and premenstrual syndrome in adolescents. Gynecol Endocrinol. 34, 659-633.
15. Rocha Filho, E.A., Lima, J.C., Pinho Neto, J.S., Montarroyos, U. (2011). Essential fatty acids for premenstrual syndrome and their effect on prolactin and total cholesterol levels: a randomized, double blind, placebo-controlled study. Reprod. Health, 8: 2.
16. Behboudi-Gandevani, S., Hariri, FZ., Moghaddam-Banaem, L. (2018). The effect of omega 3 fatty acid supplementation on premenstrual syndrome and health-related quality of life: a rondomized clinical trial. J Psychosom Obstet Gynaecol. 39(4): 266-272.
17. Sohrabi, N., Kashanian, M., Ghafoori, S.S., & Malakouti, S.K. (2013). Evaluation of the effect of omega-3 fatty acids in the treatment of premenstrual syndrome: “A pilot trial”. Complementary Therapies in Medicine, 21(3): 141-146.
18. Dehnavi, Z., Jafarnejad, F., Goghary, S. (2018). The effect of 8 weeks aerobic exercise on severity of physical symptoms of premenstrual syndrome: a clinical trial study. BMC Women’s Health. 18: 80.
19. Wu, W.L., Lin, T.Y., Chu, I.H., & Liang, J.M. (2015). The acute effects of yoga on cognitive measures for women with premenstrual syndrome. J Altern Complement Med. 21(6): 364-369.