Otyłość – problem współczesnej populacji

Jednym z najskuteczniejszych metod zapobiegania otyłości i nadwadze jest przede wszystkim przestrzeganie diety o odpowiedniej wartości energetycznej, która nie powinna przekraczać wydatków energii, a zarazem kluczowym udziałem jest podejmowanie aktywności fizycznej m.in. bieganie, spacer, jazda na rowerze. Wysiłek zwiększa wydatkowanie energetyczne oraz poziom podstawowej przemiany materii, wzmacnia proces mineralizacji kości.

W efekcie redukcji nadmiernej masy ciała wzrasta stężenie wytwarzanej w tkance tłuszczowej adiponektyny o właściwościach przeciwzapalnych, dzięki czemu zwiększa się utlenianie wolnych kwasów tłuszczowych, wrażliwość na insulinę, a także obniża się stężenie glukozy we krwi.

Aby uniknąć efektu tzw. jo-jo spadek masy ciała w czasie odchudzania powinien w ciągu tygodnia postępować dość wolno od 0.5 do 1 kg. Przy takim tempie redukcji masy ciała za pomocą stosowania diety o niewiele obniżonej kaloryczności (o ok. 500 – 1000 kcal dziennie) i podejmowanej aktywności fizycznej, nie dochodzi do rygorystycznego obniżenia przemiany materii.

Wskaźniki i badania pomocne przy rozpoznaniu

Otyłość oraz nadwaga są głównie rozpoznawane za pomocą wskaźnika masy ciała (BMI). Wskaźnik ten przede wszystkim koreluje z całkowitą zawartość tłuszczu w organizmie człowieka. Powszechnie uważa się, iż prawidłowe BMI waha się od 20 do 25 kg/m2. O nadwadze świadczy BMI powyżej 25 kg/m2, zaś o otyłości powyżej 30 kg/m2. Dotychczas wiele przeprowadzonych badań sugeruje, iż brzuszna tkanka tłuszczowa stanowi najistotniejszy czynnik, który zwiastuje wystąpienie zespołu metabolicznego ze składowymi.  A zatem sam wskaźnik masy ciała nie wystarczy, aby określić rodzaj otyłości.

Postanowiono więc wprowadzić kolejny wskaźnik – WHR (talia-biodro). Wzrost wskaźnika WHR głównie związany jest z występowaniem choroby niedokrwiennej serca u mężczyzn, oraz stanowi predyktor choroby wieńcowej u kobiet. Poziom tkanki tłuszczowej a także beztłuszczowej masy ciała, można wyznaczyć za pomocą metody bioimpedancji, natomiast wydatek energetyczny można ocenić metodą kalorymetrii pośredniej. O ile metoda bioimpedancji elektrycznej znalazła wykorzystanie praktyczne w licznych ośrodkach, które zajmują się leczeniem i diagnostyką otyłości, o tyle pozostałe metody stosuje się w celach naukowych.

Otyłość na świecie

Sprowadzając tycie do prostego równania, osoba przybiera na masie ciała, ponieważ bilans kalorii spożywanych jest nieco wyższy aniżeli tych wydatkowanych.

Wyniki przeprowadzonych badań w Ameryce wśród opinii publicznej udowodniły, iż ponad 80% kobiet postrzegało własną masę ciała jako nadmierną, zaś ponad 70% nastolatków stosowało diety. Podstawą leczenia nadmiernej masy ciała jest przestrzeganie zdrowego stylu życia, a więc zdrowe odżywianie, dodatkowo natomiast może być wskazane leczenie farmakologiczne.

Liczba osób otyłych na świecie wciąż gwałtownie wzrasta. Uważa się, iż świat objęła w ostatnich latach pandemia otyłości, która dotyka głównie kraje rozwinięte, wysoko uprzemysłowione, ale także i te o niskim PKB.

Haslam i James w 2005 r. opublikowali wyniki, według których 10% światowej populacji do 18 roku życia ma nadmierną masę ciała. W badaniu amerykańskim z 2002 roku wykazano, że wśród około 8 tys. dzieci i młodzieży, aż 30% wykazywało nadwagę lub otyłość. W Stanach Zjednoczonych około 15% dzieci w wieku od 6 do 19 lat ma nadwagę. W przeprowadzonych badaniach stwierdzono, iż na rozwój otyłości większy wpływ ma okres płodowy, niemowlęcy i wczesne dzieciństwo.

Przyczyny i leczenie otyłości

Otyłość jest uwarunkowana wieloma czynnikami metabolicznymi, genetycznymi, a także endokrynologicznymi czy behawioralnymi. Prawidłowa równowaga energetyczna człowieka zależy przede wszystkim od właściwego zbilansowania poboru energii wraz z jej wydatkowaniem. Otyłość wtórna występuje w chorobach organicznych podwzgórza, a zatem wymaga odrębnej diagnostyki, a w szczególności specjalistycznego leczenia. Na łaknienie mają wpływ dwa największe neurotransmitery hamujące, w których to należy wyróżnić serotoninę, dopaminę, oraz działającą pobudzająco noradrenalinę.

Przyczyny otyłości wtórnej: 

• zespoły genetyczne oraz chromosomalne,
• choroby układu wewnątrzwydzielniczego,
• choroby układu nerwowego,
• przewlekłe stosowanie leków

Podstawowe zasady w leczeniu otyłości prostej:

• ograniczenia kaloryczne nie powinny być stosowane u osób poniżej 7  lat, natomiast dieta powinna pokrywać zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze, a zarazem być dobierana indywidualnie,
• modyfikacja nieprawidłowych nawyków żywieniowych powinna zakładać zwiększenie w ciągu dnia spożywania warzyw, owoców, kasz, ryb, razowego pieczywa i ograniczenie podaży cukrów prostych,
• należy zwiększyć aktywność fizyczną kosztem biernego trybu życia np. bieganie, jazda na rowerze, gra w piłkę,
• utrata masy ciała powinna być przede wszystkim stopniowa, natomiast osiągnięte efekty leczenia należy utrwalać w kolejnych latach.

Bibliografia:

1. Kołlajtis-Dołowy, A., Jeruszka-Bielak, M., & Wawrzyniak, A. (2019). Diety alternatywne, ich stosowanie w wybranych grupach osób oraz źródła informacji. Kosmos, 68(2), 185-200.
2. Zegan, M., Michota-Katulska, E., Jagodzińska, E., & Sińska, B. (2010). Motywacja do odchudzania u osób z nadwagą i otyłością. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 6(2), 85-92.
3. Kinalska, I., Popławska-Kita, A., Telejko, B., Kinalski, M., & Zonenberg, A. (2006). Otyłość a zaburzenia przemiany węglowodanowej. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 2(3), 94-101.
4. Sikorska-Wiśniewska, G. (2007). Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 6(55), 71-80.
5. Wiśniewska, L., & Celińska-Miszczuk, A. (2017). Perspektywa podmiotowa a problem nadwagi i otyłości-znaczenie współdziałania osoby i otoczenia w procesie odchudzania.
6. Pietrzykowska, E., & Wierusz-Wysocka, B. (2008). Psychologiczne aspekty nadwagi, otyłości i odchudzania się. Pol. Merk. Lek, 24(143), 472-476.