Współcześnie coraz więcej uwagi poświęca się niepokojącemu zjawisku zwiększania się odsetka dzieci z nadwagą i otyłością. Dieta oraz aktywność fizyczna odgrywają kluczową rolę w kontroli masy ciała. Zapobiegają powikłaniom otyłości w przyszłości. Powszechnym problemem jest to, iż dzieci niechętnie sięgają po owoce i warzywa. Równocześnie preferują jedzenie bogate w cukry proste oraz tłuszcze. Są niechętnie nastawione na zmiany żywieniowe [1,2]. Dieta matki w czasie ciąży i karmienia piersią są jednym z czynników, które mogą determinować preferencje smakowe dzieci. W efekcie również wpływają na ich otwartość na nowe produkty spożywcze [3].
Przenikanie substancji smakowych do płynu owodniowego
Pierwszy kontakt z substancjami smakowymi następuje jeszcze w okresie płodowym, kiedy to odczuwalne są zmiany w smaku płynu owodniowego, w zależności od diety mamy.
W badaniu z 2001 roku podzielono kobiety w trzecim trymestrze ciąży na trzy grupy. Pierwsza grupa piła sok marchewkowy przez kilka tygodni w trakcie ciąży i samą wodę w czasie karmienia piersią. Druga grupa postępowała odwrotnie (woda w trakcie ciąży i sok marchewkowy podczas karmienia piersią). Trzecia grupa piła jedynie wodę przez okres ciąży i laktacji. Gdy dzieci osiągnęły wiek około 6 miesięcy, zbadano ich reakcję na smak marchewkowy. Dzieci kobiet, które piły sok marchewkowy zarówno w ciąży, jak i podczas karmienia piersią wykazywały znacznie mniej negatywnych reakcji na smak marchewkowy, niż dzieci kobiet pijących samą wodę. Wskazuje to na istotną rolę diety mamy, w późniejszych wyborach żywieniowych dziecka [4].
Kubki smakowe u dziecka
Rozwój kubków smakowych zaczyna się już w pierwszym trymestrze ciąży. Osiągają one dojrzałość w drugim trymestrze [5]. W trzecim trymestrze dzieci reagują na zmiany w składzie płynu owodniowego. Można zauważyć okresowo zwiększony lub zmniejszony odruch połykania, co sugeruje, że dziecko reaguje na zmiany w smaku nawet przed urodzeniem. Podobnie po urodzeniu można zauważyć zmieniony odruch ssania (zwiększony lub zmniejszony) w zależności od zmian smaku mleka [6]. Wysokiej jakości dieta w tym okresie pomaga budować zdrowy fundament życia dziecka. Jest ona powiązana z niższym ryzykiem otyłości i jej powikłań w dorosłości [7].
Skład mleka kobiecego
Karmienie piersią to nie tylko najzdrowszy sposób żywienia niemowlęcia. Czas karmienia to również okres, w którym matka przekazuje dziecku wiele substancji modulujących jego odporność. Warunkują one jego zdrowie w przyszłości. Mleko matki jest wszechstronnym pokarmem.
Zawiera wiele niezbędnych dziecku składników, takich jak białka, tłuszcze, a także składniki bioaktywne, które wykazują działanie odpornościowe — laktoferyna, immunoglobuliny. Karmiąca kobieta wytwarza specyficzne przeciwciała przeciwko drobnoustrojom, które znajdują się w jej otoczeniu. Są one następnie przekazywane niemowlęciu wraz z mlekiem.
Zawartość poszczególnych składników w mleku kobiecym potrafi zmieniać się zarówno z dnia na dzień, jak i wraz z dojrzewaniem dziecka. Dostosowauje się do potrzeb malucha. Różnorodne smaki, które są przekazywane dziecku poprzez mleko, mogą wpływać na rozwijanie zainteresowań smakowych już od najwcześniejszych dni życia. Lotne substancje zapachowe i smakowe, takie jak olejki eteryczne, mogą przenikać do płynu owodniowego oraz do mleka matki [4,8].
Dzieci często kierują się poczuciem znajomości w jedzeniu. Niechętnie sięgają po nieznane produkty. Preferują znane smaki i potrawy. Częsta ekspozycja zarówno w łonie matki, jak i podczas pierwszych miesięcy życia z mleka kobiecego może skutkować większą chęcią do spożywania określonych produktów [9]. Badania sugerują, iż dzieci karmione piersią łatwiej akceptują nowe smaki niż dzieci karmione mlekiem modyfikowanym [10].
Z perspektywy ewolucyjnej, karmienie piersią może w ten sposób przyczyniać się do wprowadzenia dziecka w daną kulturę i przygotować go do życia w rodzinie i społeczeństwie. Inne badania sugerują z kolei, że otyłość matki, nadmierne przybieranie na wadze oraz wyższe spożycie cukrów prostych i tłuszczów w trakcie ciąży może zwiększyć szansę dziecka na otyłość i inne powiązane choroby w przyszłości [11].
Co ciekawe, niektóre badania sugerują, że pozytywny wpływ diety mamy na dziecko może z czasem zanikać, zwłaszcza gdy dziecko wejdzie w okres, gdzie odrzuca nieznane jedzenie i wykazuje dużą wybiórczość pokarmową (zwykle między 2. a 6. rokiem życia) [12]. Najprawdopodobniej najbardziej skuteczną metodą na zachowanie otwartości dziecka na szeroką gamę posiłków jest stała ekspozycja na różne smaki po zakończeniu okresu karmienia piersią. Są jednak potrzebne dalsze badania, aby potwierdzić tę tezę.
Jak powinna wyglądać dieta w ciąży i podczas karmienia piersią? [13,14]
Zalecenia żywieniowe dla osób w ciąży i karmiących nie różnią się znacząco od zaleceń dla ogółu populacji. Kobieta w ciąży powinna zwiększyć kaloryczność swojej diety o około 150 kcal dziennie w I trymestrze, 360 kcal w II trymestrze i o 475 kcal w III trymestrze w stosunku do zapotrzebowania sprzed ciąży.
Kobieta w trakcie karmienia piersią powinna przyjmować o około 500 kcal więcej i nie stosować diet o kaloryczności niższej niż 1800 kcal, ponieważ może to doprowadzić do zahamowania laktacji. Ważną rolę gra dbanie o różnorodność posiłków, spożywanie różnokolorowych warzyw i owoców i ekspozycja na różnorodne smaki. Matki spożywające zróżnicowane i zdrowe posiłki dostarczają swoim dzieciom bogate doświadczenie smakowe, które może wpływać na ich akceptację różnych smaków w przyszłości.
Dobrym początkiem jest kierowanie się zasadami “talerza zdrowego odżywiania” – połowę talerza powinny zajmować warzywa i owoce, ćwiartkę białko i drugą ćwiartkę pełnoziarniste produkty zbożowe. Różnica występuje w ilości białka zalecanej w diecie osoby w ciąży i karmiącej piersią, gdzie kobieta w ciąży powinna zwiększyć spożycie białka do 1,2 g/kg m.c./dzień, natomiast karmiąca do 1,45 g/kg m.c./dzień.
Ważne jest też zwracanie uwagi na ilość wypijanych płynów, szczególnie w okresie karmienia piersią — nawet 2,5 litra dziennie. Zbilansowana dieta powinna dostarczyć wszystkich niezbędnych mikro i makroelementów. W czasie ciąży szczególne znaczenie mają żelazo, wapń, jod i cynk. Jeśli jednak występują niedobory, warto skonsultować się z dietetykiem, który ułoży indywidualną dietę oraz zaleci suplementację w razie konieczności.
Podsumowanie
Dieta kobiety w ciąży i podczas karmienia piersią odgrywa ważną rolę, jeśli chodzi o kształtowanie nie tylko zdrowia swojego i dziecka, ale także jego preferencji żywieniowych i skłonności do chorób i otyłości w przyszłości. Dzieci, które miały częstą ekspozycję na różnorodne produkty spożywcze poprzez dietę mamy, w przyszłości wykazywały większą otwartość na włączenie ich do swojej diety. Warto pamiętać, że wpływ diety matki to tylko jeden z wielu czynników kształtujących preferencje żywieniowe dziecka. Genetyka, środowisko domowe i sposób wprowadzania pokarmów również odgrywają istotną rolę w kształtowaniu zdrowych nawyków żywieniowych u maluchów, a wykształcenie ich zawczasu będzie procentowało w przyszłości.
Bibliografia:
- Weker H., Barańska M., Riahi A. i wsp.: Nutrition of infants and young children in Poland – PITNUTS 2016. Dev Period Med.; 2017. 21(1): 13-28.
- Janusz Szymborski, Zdrowie Publiczne i polityka ludnościowa, Warszawa 2012, strony 48-50.
- Ventura, A. K., Phelan, S., & Silva Garcia, K. (2021). Maternal Diet During Pregnancy and Lactation and Child Food Preferences, Dietary Patterns, and Weight Outcomes: a Review of Recent Research. Current Nutrition Reports.
- Mennella JA, Jagnow CP, Beauchamp GK. Prenatal and postnatal flavor learning by human infants. Pediatrics. 2001 Jun;107(6):E88. doi: 10.1542/peds.107.6.e88. PMID: 11389286; PMCID: PMC1351272.
- Witt, M., and Reutter, K. (1996). Embryonic and early fetal development of human taste buds: a transmission electron microscopical study. Anat. Rec. 246, 507–523
- Mennella JA, Beauchamp GK. The human infants’ response to vanilla favors in mother’s milk and formula. Infant Behav Devel. 1996;19(1):13–9
- Salam RA, Padhani ZA, Das JK, Shaikh AY, Hoodbhoy Z, Jeelani SM, et al. Efects of lifestyle modifcation interventions to prevent and manage child and adolescent obesity: a systematic review and meta-analysis. Nutrients. 2020;12(8):2208.
- Hausner H, Bredie WL, Molgaard C, Petersen MA, Moller P. Differential transfer of dietary favour compounds into human breast milk. Physiol Behav. 2008;95(1–2):118–24
- Mennella JA, Daniels LM, Reiter AR. Learning to like vegetables during breastfeeding: a randomized clinical trial of lactating mothers and infants. Am J Clin Nutr. 2017;106(1):67–76.
- Sullivan SA, Birch LL. Infant dietary experience and acceptance of solid foods. Pediatrics. 1994;93(2):271–7.
- Murrin C, Shrivastava A, Kelleher CC, Lifeways Cross-generation Cohort Study Steering G. Maternal macronutrient intake during pregnancy and 5 years postpartum and associations with child weight status aged five. Eur J Clin Nutr. 2013;67(6):670–9.
- Black MM. Toddler development and autonomy: baby-led weaning, neophobia, and responsive parenting. Nestle Nutr Inst Workshop Ser. 2020;95:1–11.
- Agnieszka Bzikowska-Jura, Monika Żukowska-Rubik, Aleksandra Wesołowska, Beata Pawlus, Joanna Rachtan-Janicka, Maria Katarzyna Borszewska-Kornacka, Mirosław Wielgoś, “Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji – aktualizacja”. Standardy Medyczne/Pediatria, 2023, T. 20, 233-248
- [online]. [przeglądany 18.12.2023] dostęp online: https://ncez.pzh.gov.pl/ciaza-i-macierzynstwo/dieta-kobiety-ciezarnej-w-swietle-zalecen-miedzynarodowych/
