Probiotyki a prebiotyki. Czym się różnią i jak działają?

Probiotyki stają się coraz bardziej popularne. W aptekach możemy znaleźć bardzo dużo preparatów probiotycznych czy synbiotycznych. Przeciętny konsument może bardzo łatwo pogubić się wśród tylu różnych propozycji preparatów. Wiele osób sięga po probiotyki w celu poprawy samopoczucia lub profilaktyki niektórych schorzeń. Ale czym tak właściwie one są? Czym różni się probiotyk od prebiotyku? Jaki wpływ na nasze zdrowie mają mikroorganizmy żyjące w organizmie człowieka? Na te pytania odpowie poniższy artykuł.

Mikrobiota, czyli miliardy drobnoustrojów

Przewód pokarmowy człowieka jest zasiedlony przez miliardy drobnoustrojów, tworzących kompleksowy ekosystem zwany mikrobiotą. Są to wszystkie drobnoustroje (bakterie, wirusy, grzyby i eukariota), bytujące w ludzkim organizmie oraz ich geny. W skład mikrobioty wchodzi 300-1000 gatunków. Szacunkowo 30-40 z nich składa się na 90% wszystkich drobnoustrojów mikrobioty przewodu pokarmowego [1].

Dysbioza: kiedy występują zaburzenia

Terminem dysbioza (dysbakterioza) opisuje się zaburzenia w składzie, proporcji i funkcji drobnoustrojów. Etiopatogeneza wielu chorób wiąże się z zaburzeniami mikrobioty. Są to między innymi nieswoiste zapalenie jelit, zespół jelita nadwrażliwego, martwicze zapalenie jelit, alergie, otyłość czy cukrzyca [2]. Właśnie dlatego ważne jest dbanie o prawidłowy skład mikrobioty między innymi, stosując produkty probiotyczne.

Czym właściwie są probiotyki?

Probiotyki to żywe drobnoustroje, które podawane w odpowiednich ilościach mogą przynosić wiele korzystnych skutków zdrowotnych. Są to mikroorganizmy, głównie bakterie kwasu mlekowego, mogące zasiedlać różne środowiska, w tym organizm człowieka. Probiotyk może zawierać w swoim składzie pojedyncze szczepy bakterii kwasu mlekowego, szczepy drożdży, kultury pleśni lub bakterie kwasu mlekowego łącznie z wyselekcjonowanymi szczepami drożdżowymi. Wpływają one pozytywnie na czas pasażu jelitowego i zapewniają prawidłowy rozwój mikroflory zasiedlającej organizm [3].

Do produktów probiotycznych należą:

• leki probiotyczne,
• produkty specjalnego przeznaczenia medycznego,
• produkty żywnościowe,
• probiotyki inne niż doustne,
• suplementy diety zawierające probiotyki,
• mleko modyfikowane z probiotykami.

Nie ma jednego, wspólnego dla wszystkich, sposobu działania probiotyków. Mechanizm działania może być bardzo zróżnicowany. Obecnie uważa się, że działanie probiotyków jest w znacznej mierze zależne od szczepu obecnego w preparacie.

Jak działają probiotyki?

W przypadku wielu rodzajów probiotyków mechanizm działania polega na ochronie przed kolonizacją, wytwarzaniu krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, dzięki czemu wpływają na pasaż jelitowy, stabilizacji mikrobioty, wpływają na zwiększoną wymianę enterocytów (komórek jelita) oraz konkurują z drobnoustrojami chorobotwórczymi.

Mechanizmem działania wspólnym dla niektórych gatunków probiotyków jest wytwarzanie witamin, stabilizacja bakterii jelitowych, metabolizm soli kwasów żółciowych, aktywność enzymatyczna i neutralizacja karcynogenów.

Mechanizmami rzadkimi (swoistymi) dla poszczególnych szczepów są modulacja odpowiedzi immunologicznej, wytwarzanie swoistych substancji bioaktywnych oraz działanie endokrynne i neurogenne.

Głównym zadaniem probiotyków jest wzmocnienie odporności i poprawa stanu przewodu pokarmowego – usprawniają trawienie, regulują perystaltykę jelit i zapobiegają biegunkom. Stosowanie probiotyków może zmniejszyć ryzyko wystąpienia infekcji górnych dróg oddechowych (w tym przeziębienia) o 47% [4]. Zwiększają też wartość odżywczą produktów (ułatwiają przyswajanie związków mineralnych takich jak magnez i żelazo oraz witamin z grupy B i K).

Dodatkowo probiotyki chronią nas przed infekcjami spowodowanymi bakteriami chorobotwórczymi. Bardzo istotne jest, aby probiotyki w trakcie i po kuracji antybiotykowej, nawet do pół roku po. Zregenerują one nadszarpniętą przez antybiotykoterapię florę jelitową i zredukują stany zapalne.

Wybierając probiotyk, warto zwrócić uwagę na oznaczenia zamieszczone na opakowaniu. Prawidłowo powinno ono wyglądać w następujący sposób: rodzaj + gatunek + oznaczenie literowo-cyfrowe (np. Lactobacillus rhamnosus ATCC 53103) [3, 5].

Czym są prebiotyki i czym różnią się od probiotyków?

Prebiotyki to niepodlegające trawieniu składniki żywności, które wybiórczo stymulują rozwój i/lub aktywność jednego albo ograniczonej liczby szczepów bakterii w jelicie grubym, korzystnie wpływając w ten sposób na stan zdrowia człowieka [6].

Składnik żywności uznawany za prebiotyk powinien spełniać następujące wymagania:

• oporność na działanie enzymów trawiennych,
• podatność na hydrolizę i fermentację w jelicie grubym,
• stymulowanie rozwoju jednego lub ograniczonej liczby pożytecznych szczepów bakterii (uważa się, że powinny to być bakterie z rodzajów Bifidobacterium i Lactobacillus), bytujących w okrężnicy.

Prebiotyki mogą być dodawane sztucznie do żywności w celu poprawienia wartości odżywczej i zdrowotnej produktu, np. inulina, laktuloza czy pochodne galaktozy i beta-glukanów. Są one pożywką dla probiotyków i stymulują ich wzrost. Prebiotyki docierają do okrężnicy praktycznie niestrawione i właśnie tam ulegają całkowitemu rozkładowi przez bakterie [3].

Prebiotyki naturalnie występują w wielu owocach, warzywach i produktach zbożowych. Można również spotkać w sklepach wiele produktów, takich jak np. jogurty, do których producenci dodają prebiotyki. Mogą być one dobrym urozmaiceniem codziennego jadłospisu.

Należy pamiętać, że ważny jest całokształt naszej diety i zjedzenie jogurtu z prebiotykami nie zniweluje powielanych błędów żywieniowych. Dlatego warto przede wszystkim wzbogacić jadłospis w warzywa i owoce. Te bogate w prebiotyki to czosnek, cykoria, karczochy, szparagi, cebula czy banany [3, 7].

Synbiotyki

Synbiotyk to kombinacja probiotyku i prebiotyku [3]. Takie połączenie wpływa na rozwój pożytecznej flory jelitowej wskutek pobudzania probiotyków prebiotykami oraz hamuje rozwój patogennej flory bakteryjnej jelit. Stosowanie synbiotyku może wspomóc walkę z zaparciami i biegunkami o różnej etiologii. Wykazano też, że synbiotyki mogą poprawiać wchłanianie wapnia, magnezu i fosforu [8].

Podsumowanie

Równowaga ekosystemu jelitowego to jedna z podstaw prawidłowego funkcjonowania organizmu. Właśnie dlatego warto zadbać o stan naszej miktobioty poprzez zbilansowaną i zróżnicowaną dietę, której uzupełnieniem mogą być produkty probiotyczne. Z pewnością przyniesie to wymierne korzyści nie tylko dla naszego układu pokarmowego, ale również dla właściwej pracy całego organizmu. Należy jednak zwrócić szczególną uwagę na jakość preparatu, który stosujemy. Rynek jest pełen różnych preparatów probiotycznych i synbiotycznych, jednak nie wszystkie są godne uwagi. Warto wybierać leki, a nie suplementy diety, ponieważ są to preparaty dobrze przebadane [9].

Bibliografia:

1. Gałęcka, M., Basińska, A. M., Bartnicka, A. (2018). Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka – implikacje w praktyce lekarza rodzinnego. Forum Medycyny Rodzinnej, 12(2), 50-59
2. Skrzydło-Radomańska, B & Wronecki, J. (2019). Czy mikrobiotę jelitową można skutecznie modyfikować? Varia Medica, 3(1), 18-26
3. Mojka, K. (2014). Probiotyki, prebiotyki i synbiotyki – charakterystyka i funkcje. Problemy Higieny i Epidemiologii, 95(3), 541-549
4. Hao, Q., Dong, B., Wu, T (2015). Probiotic for preventing acute upper respiratory tract infections. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2
5. Szajewska, H. (2016). What are the indications for using probiotics in children? Archives of Disease in Childchood, 101, 398-403
6. Valcheva, R., & Dieleman, L. A. (2016). Prebiotics: Definition and protective mechanisms. Best practice & research. Clinical gastroenterology, 30(1), 27–37. https://doi.org/10.1016/j.bpg.2016.02.008
7. Hijová, E., Bertková, I., & Štofilová, J. (2019). Dietary fibre as prebiotics in nutrition. Central European journal of public health, 27(3), 251–255. https://doi.org/10.21101/cejph.a5313
8. Pérez-Conesa, D., López, G., Abellán, P., Gaspar, R. (2006). Bioavailability of calcium, magnesium and phosphorus in rats fed probiotic, prebiotic and synbiotic powder follow-up infant formulas and their effect on physiological and nutritional parameters. Journal of the Science of Food and Agriculture, 86(14): 2327-2336.
9. de Simone C. (2019). The Unregulated Probiotic Market. Clinical gastroenterology and hepatology: the official clinical practice journal of the American Gastroenterological Association, 17(5), 809–817. https://doi.org/10.1016/j.cgh.2018.01.018