Probiotykami nazywamy żywe kultury bakterii o udokumentowanych korzystnych właściwościach prozdrowotnych, które wywierają działanie na organizm człowieka zarówno miejscowe, jak również ogólnoustrojowe oraz pełnią wyraźną rolę w utrzymaniu homeostazy.
Natomiast koncepcję probiozy możemy rozpatrywać jako stymulację wzrostu populacji drobnoustrojów o właściwościach pożądanych dla organizmu ludzkiego z jednoczesnym hamowaniem rozwoju mikroflory patogennej.
Wiadomo, że jelito grube osoby dorosłej skolonizowane jest przez około czterysta różnych szczepów bakterii, a proces kolonizacji rozpoczyna się już w okresie noworodkowym i utrzymuje się do końca życia. Równowaga w zachowaniu flory jelitowej ma wpływ na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Jednak przez całe życie skład zarówno ilościowy i jakościowy mikroflory jelita jest zmienny i zależny od wielu czynników: od wieku, chorób towarzyszących, stosowanej diety oraz przyjmowanych leków (głównie antybiotyków). Redukcja naturalnej i niezbędnej flory jelitowej jest czynnikiem nadmiernego rozwoju drobnoustrojów potencjalnie patogennych, a najczęstszym powikłaniem terapii antybiotykami jest biegunka. Na dzień dzisiejszy leczenie biegunek polekowych jest leczeniem objawowym, sprowadzającym się głównie do stosowania płynów nawadniających i wyrównywania gospodarki wodno-elektrolitowej oraz zastosowania probiotyków.
Probiotykoterapia
Probiotykoterapia, aby była bezpieczna i skuteczna, musi spełniać konkretne kryteria i wymagania jakie są stawiane bakteriom probiotycznym.
Do najważniejszych wytycznych należą:
• bezpieczeństwo stosowania – bakterie mogą pochodzić wyłącznie od człowieka, izolowane jedynie od osobników zdrowych po dokładnej identyfikacji diagnostycznej;
• muszą zachować przeżywalność w przewodzie pokarmowym – rozumianą jako oporność na kwaśną treść żołądkową, zdolność do adherencji i kolonizacji w określonych odcinkach przewodu pokarmowego;
• muszą zachować żywotność i stabilizację w procesie przygotowania i dystrybucji artykułów spożywczych – oporność na zamrażanie, liofilizację oraz wysoką przeżywalność w gotowym produkcie.
Bezpieczeństwo oraz skuteczność działania bakterii probiotycznych należy potwierdzić w badaniach in vitro , w badaniach na zwierzętach jak również w badaniach z wykorzystaniem podwójnej ślepej próby z zastosowaniem placebo i randomizacji.
Jak działają bakterie probiotyczne?
Mechanizm działania bakterii probiotycznych jest złożony i opiera się na kilku ważnych procesach warunkujących utrzymanie homeostazy. Wśród tych najbardziej istotnych należy wymienić:
• rywalizację o miejsca receptorowe na enterocytach z bakteriami względnie patogennymi;
• obniżanie pH treści jelitowej poprzez produkcję kwasu mlekowego oraz krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych;
• wytwarzanie substancji o działaniu bakteriostatycznym – bakteriocyn i nadtlenku wodoru;
• uszczelnianie bariery ochronnej w jelicie na skutek zwiększonego wydzielania śluzu;
• zwolnienie motoryki przewodu pokarmowego;
• działanie immunostymulujące.
Źródła bakterii probiotycznych
Bakteriami probiotycznymi mogą być fortyfikowane różne artykuły spożywcze. Najbardziej popularne są fermentowane produkty mleczne takie jak: kefir, maślanka, jogurt, kwaśne mleko czy mleko acidofilne. Ale poza przemysłem mleczarskim bakterie te występują w kapuście kiszonej, kiszonych ogórkach, fermentowanych kiełbasach, ciastach i chlebie wypiekanych na zakwasie, w piwie, w winie, kiszonych warzywach czy owocach.
Jednakże właściwości probiotyczne bakterii są szczepozależne, stąd też, aby stosować probiotyki w sposób racjonalny, należy dokładnie zapoznać się z działaniem konkretnego szczepu, bo niewystarczająca jest znajomość tylko rodzaju czy gatunku. Należy zaznaczyć, że każdy szczep wymaga osobnych badań celem określenia jego skuteczności i właściwości probiotycznych, wraz z uwzględnieniem nośnika, na którym jest podawany, bo ma to bezpośredni wpływ na przeżywalność bakterii probiotycznych. Dlatego właśnie tylko niektóre bakterie mogą być wykorzystywane w produkcji żywności funkcjonalnej bądź żywności specjalnego przeznaczenia żywieniowego, a suplementacja nimi środków spożywczych może odbywać się na kilka sposobów, np. poprzez dodawanie kultur bakterii w formie liofilizatu, lub też w formie osłabionych szczepionek.
Najbardziej popularne szczepy stosowane w praktyce to: Lactobacillus acidophilus LC1, Lactobacillus acidophilus NCFO 1748, Lactobacillus rhamnosus GG (ATC 53103), Lactobacillus casei Shirota, Lactobacillus johnsoni La1 (NCC533), Lactobacillus casei DN 114 001, Bifidobacterium bifidum, Bifidobacterium breve Yakult, Lactobacillus reuteri, Saccharomyces boulardi.
Zastosowanie probiotyków
Korzystny wpływ probiotyków zauważalny jest na wielu płaszczyznach; wykorzystywane są do regeneracji i odnowy naturalnej flory jelitowej w trakcie i po antybiotykoterapii, przeciwdziałają aktywności patogennej drobnoustrojów jelitowych, które dostały się do organizmu w wyniku niskiej higieny pożywienia bądź też w wyniku nadmiernego rozrostu bakterii względnie chorobotwórczych.
Poza antybiotykoterapią, probiotyki mogą być również stosowane w przypadku:
-eradykacji helicobacter pylori
-zespole jelita drażliwego
-podtrzymaniu remisji w chorobie Leśniowskiego-Crohna
-podtrzymaniu remisji we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego
-niektórych alergiach.
Przeciwwskazania
Ale „nie wszystko złoto co się świeci”. Również probiotyki – powszechnie uważane za bezpieczne – mają swoje przeciwwskazania do stosowania. Probiotykoterapii nie należy podejmować u dzieci przedwcześnie urodzonych, u pacjentów z dużymi niedoborami odporności, u pacjentów przebywających na oddziałach intensywnej opieki medycznej, u osób z cewnikami wprowadzonymi do dużych żył (np. osoby żywione pozajelitowo), jak również należy powstrzymać się od podawania probiotyków u pacjentów w stanie krytycznym.
