Psylocybina. Co nauka wie na temat tej substancji, jej potencjale i ryzyku stosowania?

Wiele osób postrzega grzyby halucynogenne tylko w kontekście ich działania narkotycznego. Mało kto zna ich potencjał w dziedzinie psychiatrii czy terapii zaburzeń odżywiania. Psylocybina zawarta w grzybach halucynogennych budową przypomina serotoninę — hormon szczęścia. To daje szanse na jej wykorzystanie w wielu dziedzinach nauki.

Uwaga redakcyjna:

Psylocybina jest w Polsce zakazana zgodnie z ustawą przeciwdziałania narkomanii. Należy ona do substancji psychotropowych grupy I-P. Oznacza to brak zastosowań medycznych, duży potencjał nadużywania. Jest ponadto wyłączona z obrotu farmaceutycznego i może być używana jedynie w celu prowadzenia badań naukowych. Poniższy artykuł ma na celu przedstawienie aktualnego stanu wiedzy na temat substancji. Nie wolno jej polecać lub stosować.

Czym jest psylocybina?

Psylocybina jest jedną z substancji naturalnie występujących w grzybach rodzaju Psilocybe, inaczej łysiczek. W Europie rośnie kilkanaście gatunków tych grzybów, ale tylko kilka z nich wpływa na percepcję.

Łysiczki występują również w Polskich lasach. Znajdziemy je przede wszystkim na Dolnym Śląsku, w rejonie Karkonoszy. W czasie zbiorów łatwo o pomylenie ich z innymi gatunkami grzybów trujących, ponieważ wyglądem przypominają łysiczki. Często rosną w swoim towarzystwie [1,2].

Psylocybina przez wieki była stosowana w obrzędach religijnych. Celem było osiągnięcie mistycznych doznań. Szamani Azteccy stosowali grzyby psylocybinowe podczas ceremonii religijnych oraz rytuałów wróżbiarskich. Określali je mianem teonanacatl, czyli ,,ciało boga”.

Skąd zainteresowanie nauki psylocybiną?

W badaniach z ostatnich lat wykazano możliwości psylocybiny w leczeniu m.in. różnych postaci depresji. W pracach naukowych jest również wykorzystywana jako lek w zaburzeniach odżywiania. Jej terapeutyczne właściwości mogą mieć potencjalne zastosowanie też w leczeniu OCD (Obsessive-compulsive disorder). Są to zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, którym często towarzyszą zaburzenia odżywiania [3,4,5]. 

Mechanizm działania psylocybiny

Psylocybina dobrze wchłania się przez błonę śluzową jamy ustnej. W organizmie ulega defosforylacji i powstaje jej metabolit — psylocyna. Psylocyna jest substancją odpowiedzialną za większość właściwości psychodelicznych. Oba te związki budową przypominają cząsteczkę serotoniny.

Dzięki temu z łatwością zajmują jej miejsce w receptorach w mózgu. Zwiększają tym poziom serotoniny i powodują pobudzenie czynności sensomotorycznych i percepcyjnych. Opisywane wyżej powinowactwo do receptora serotoniny (receptora 5-HT2) odpowiada za modyfikację percepcji. 

Działanie psylocybiny przypomina efekt po zażyciu LSD, ale jest około 100 razy słabsze. Jej czas działania po przyjęciu doustnym to 4-6 godzin. Pierwsze odczucia można zauważyć już po 15 minutach od zastosowania. Na efekt działania składają się m.in. indywidualne cechy metabolizmu, masa ciała, przyjęty wcześniej pokarm czy sam nastrój. 

Dawka wywołująca objawy to 0,25 g suszonych grzybów. Dawka samej psylocybiny potrzebna do wywołania silnych odczuć to 10-18 mg. Duże ilości psylocybiny (4 g) przyjęte jednorazowo mogą wywołać zjawisko nazywane „bad tripem”. Charakteryzuje się złymi odczuciami, wywołującymi lęk [1].

Aspekty stosowania w badaniach

Mikrodawkowanie zazwyczaj obejmuje regularne przyjmowanie ok. 2-3 razy w tygodniu 5–15% normalnej dawki stosowanej w większości badań. Zarówno efekty mózgowe/neurologiczne, jak i psychologiczne przy takim dawkowaniu różnią się od tych podczas przyjmowania dużej dawki. Wykazano, że mikrodawkowanie wiąże się z poprawą dotychczasowych nawyków żywieniowych [13]. 

Obecnie nie ma badań na temat bezpieczeństwa stosowania terapii psylocybiną u kobiet w ciąży czy u dzieci [11]. 

Efekty stosowania

Wśród efektów, które mogą wystąpić po zażyciu psylocybiny, można wymienić te pozytywne, jak i negatywne: 

Doznania pozytywne:

• uczucie „wglądu w siebie”, 
• postrzeganie nudnych do tej pory zadań jako interesujące 
• śmiech, 
• twórcze i wnikliwe myślenie
• wzrost energii,
• intensywny zachwyt. 

Doznania negatywne: 

• zawroty głowy, omdlenia
• nudności, wzdęcia, dyskomfort żołądkowo-jelitowy
• zakłócenia pracy pamięci, 
• intensywne odczucie strachu, 
• dezorientacja, 
• niepokój, paranoja [1].

Potencjalne zastosowania psylocybiny

Psylocybina w przeprowadzanych badaniach wykazuje szereg możliwości jej zastosowania. 

Depresja i PTSD

W badaniu [6] przeprowadzonym wśród 104 dorosłych z ciężką depresją podawano 25 mg psylocybiny przez 6 tygodni. Poprawa względem objawów depresji nastąpiła już po 8 dniach.

Osoby przyjmujące psylocybinę odczuły poprawę w funkcjonowaniu psychospołecznym. Zmniejszyło się odczuwanie lęku i poprawiła jakość życia. Co ważne leczenie psylocybiną nie wykazało stępienia emocjonalnego, co często ma miejsce po zastosowaniu standardowych leków przeciwdepresyjnych.  Terapia z zastosowaniem psylocybiny daje również pozytywne efekty w leczeniu uzależnienia od alkoholu oraz PTDS (Post-Traumatic Stress Disorder) – zespołu stresu pourazowego [4,7]. 

Zaburzenia odżywiania

Psylocybinę bada się również pod kątem terapii dietetycznej zaburzeń odżywiania. Zaburzenia odżywiania (ED) to grupa poważnych schorzeń z nieprawidłowymi zachowaniami żywieniowymi. Wpływają one negatywnie na zdrowie fizyczne i psychiczne. Do najczęstszych ED u osób dorosłych należą: jadłowstręt psychiczny (AN), bulimia psychiczna (BN) i zaburzenie objadania się (BED) [8].

Zaburzenia odżywiania to poważne choroby z wysokim wskaźnikiem śmiertelności. W ostatnich latach wykazano skuteczność terapii tych chorób z zastosowaniem psylocybiny.

W badaniu [8] przeanalizowano 13 artykułów w poszukiwaniu skuteczności terapii psylocybiną w zaburzeniach odżywiania. W przypadku osób z jadłowstrętem psychicznym, zastosowanie leczenia przyniosło poprawę nastroju oraz przyrost masy ciała w ciągu miesiąca leczenia. Pilotażowe badanie, z 2022 roku wstępnie wykazało znaczną oraz trwałą redukcję objawów zaburzeń odżywiania już miesiąc po leczeniu u 4 na 5 pacjentów [8].

Osoby z zaburzeniami odżywiania wykazują problem w przetwarzaniu nagrody. W przypadku osób z BN i BED preferencje wobec nagród w postaci jedzenia są wyraźniejsze niż inne rodzaje nagród. Terapia wspomagana psylocybiną może pomóc w normalizacji przetwarzania nagrody. Może również wspomóc dokonywanie ponownej oceny przekonań na temat własnego ciała i jedzenia [8].

W przypadku zaburzeń odżywiania zakłócona zostaje funkcja wyspy mózgowej. Wyspa to część kory mózgowej, której podstawową funkcją jest odbieranie fizjologicznego stanu wnętrza ciała. Psylocybina jako agonista receptorów serotoninowych przywraca prawidłowe funkcjonowanie wyspy, zwiększając aktywność wokół niej [9].

Regulacje prawne

Terapia psylocybiną pozostaje kontrowersyjnym tematem. Mimo jej potencjału w leczeniu wielu schorzeń na czas obecny nie przekłada się ona na praktykę kliniczną. To samo tyczy się jej zastosowania w pracy gabinetowej z pacjentem. Dalsze badania nad wykorzystaniem psylocybiny jako leku w terapii zaburzeń odżywiania nadal trwają [8].

W krajach takich jak Kanada, USA czy Australia podjęto już pierwsze próby legalizacji psylocybiny w terapii depresji lekoopornej. W Polsce jest ona obecnie dostępna wyłącznie do przeprowadzania badań nad psychodelikami [10].

Ryzyko i przeciwwskazania

Stosowanie psylocybiny jak wspomniano we wstępie jest poza badaniami w Polsce zakazana.

Biorąc pod uwagę długotrwałe stosowanie halucynogenów, stwierdzono, że nie ma istotnej zależności między czasem stosowania a częstością występowania zaburzeń psychotycznych. W badaniach z użyciem psylocybiny nie stwierdzono przypadków długotrwałej psychozy lub utrzymujących się zaburzeń percepcji wywołanych jej stosowaniem.

Interakcje z lekami

Warto mieć na uwadze możliwe interakcje psylocybiny z lekami. Mogą one dotyczyć leków przeciwdepresyjnych, przeciwpsychotycznych, przeciwlękowych czy stabilizatorów nastroju. W badaniach zaobserwowano osłabienie działania wymienionych leków lub ich nasilenie. 

Legalność i etyka stosowania

Czy dietetycy mogą promować stosowanie substancji psychodelicznych w swoich gabinetach? Na obecny stan wiedzy siła dowodów na temat psylocybiny jest kwestią kontrowersyjną.

Pewne jest, że dietetycy powinni stale poszerzać swoją wiedzę w zakresie potencjału terapeutycznych w zaburzeniach związanych ze spożywaniem pokarmu.

Należy jednak bezwzględnie stwierdzić, że dietetyk nie może zalecać pacjentowi stosowania preparatów dostępnych w formie leków. Tym bardziej takich, które są wyłączone z obrotu.

Psylocybina a dieta

Terapia psylocybiną może mieć wpływ na nawyki żywieniowe. W badaniu [13] wykazano, że stosowanie psylocybiny może ułatwiać docenienie środowiska naturalnego. To może skutkować bardziej zrównoważonym wzorcem żywieniowym niż podczas diety stosowanej do tej pory. 

Również mikrobiom jelitowy będzie miał wpływ na efekty substancji psychodelicznych, w tym psylocybiny. Zmiany w mikrobiocie jelitowej mogą wpłynąć na funkcjonowanie mózgu i zachowanie poprzez oś jelito-mózg (dwukierunkową sieć komunikacyjną między przewodem pokarmowym a ośrodkowym układem nerwowym).

Dwukierunkowa sieć, jak samo słowo wskazuje działa w dwie strony. To znaczy, że stan zdrowia psychicznego będzie wpływał na funkcjonowanie jelit oraz na odwrót. Ta wzajemna komunikacja jest niezwykle ważna w kształtowaniu psychicznego i żołądkowo-jelitowego dobrostanu.

Związki psychodeliczne, w tym psylocybina, mogą modyfikować mikrobiotę jelitową poprzez m.in. zwiększenie stężenia serotoniny. Modulacje w środowisku jelitowym wywołane przez serotoninę np. przyspieszenie perystaltyki, mogą z kolei modyfikować strukturę społeczności i funkcję mikrobioty.

Działa to również w drugą stronę. Kilka badań na ludziach i zwierzętach wykazało modulujące działanie mikrobiomu jelitowego na reakcję na leki. Oznacza to to, że sama mikrobiota jelitowa będzie miała wpływ na metabolizm zażywanej substancji i jej działanie. Różne gatunki bakterii jelitowych mogą przekształcać zażywane substancje w formy aktywne, nieaktywne, a nawet toksyczne [14].

Jak zatem wspierać swój mikrobiom jelitowy w sposób bezpieczny? 

Podstawą powinno być odpowiednie odżywianie. Dieta powinna być bogata w błonnik pokarmowy. Jego źródłem są przede wszystkim warzywa i owoce oraz produkty zbożowe m.in. jęczmień czy owies. Nie może zabraknąć fermentowanych produktów spożywczych takich jak jogurty czy kefiry. Preferowanym modelem diety jest ten śródziemnomorski. Oparty jest na wysokim spożyciu warzyw i owoców, orzechów, oliwy oraz umiarkowanym spożyciem ryb i drobiu, a także znacznym ograniczeniem udziału przetworzonego i czerwonego mięsa w diecie. Warto mieć na uwadze, iż wysokie spożycie tłuszczu będzie czynnikiem negatywnym wpływającym niekorzystnie na skład mikrobioty jelitowej [15].

Co ciekawe, te same sieci korowe, na które oddziałują substancje psychodeliczne, reagują również na sygnały zapalne/stresowe i mikrobiologiczne. Jedną z tych sieci jest sieć trybu domyślnego (DMN). Badania wykazały, że nieprawidłowości w łączności funkcjonalnej DMN mogą mieć związek z anoreksją czy depresją [14]. 

Podsumowanie 

Psylocybina może być substancją o wysokim potencjale terapeutycznym zaburzeń, w tym zaburzeń odżywiania. Warto pamiętać, o bezpieczeństwie stosowania psylocybiny. W Polsce nadal jest środkiem dostępnym jedynie na użytek badań naukowych. „Rekreacyjne” spożywanie grzybów halucynogennych będących jej źródłem psylocybiny jest w Polsce nielegalne.

Potrzeba jeszcze wielu badań oceniających wpływ psylocybiny na nawyki żywieniowe oraz mikrobiotę jelitową i tego, jak w sposób bezpieczny można wykorzystać jej potencjał.

W praktyce gabinetowej warto propagować wśród pacjentów zasady zdrowego żywienia, będące wsparciem w utrzymaniu zdrowia organizmu. 

Bibliografia:

1. Dydak K., Śliwińska-Mossoń M., Milnerowicz H., (2016), Psylocybina jako alternatywny lek dla osób cierpiących na depresję, Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 16 (3),  s. 165-170. 
2. Dydak, K., Śliwińska-Mossoń, M., Milnerowicz H., et al. (2015). Psylocybina – ogólnodostępny psychodysleptyk. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 69, 986-995.
3. Bąk J.L., Małyszek M., Gibuła E., Kotlińska J.H., Kędzierska E., (2019), Związki halucynogenne w terapii depresji, Badania i Rozwój Młodych Naukowców w Polsce, Nauki medyczne i nauki o zdrowiu, wyd. Młodzi Naukowcy, Poznań
4. Buda M., (2022), Wpływ zażywania substancji psychodelicznych na subiektywną ocenę nastroju oraz objawów depresji i lęku., Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Wydział Psychologii, Pedagogiki i Nauk Humanistycznych, Kraków
5. Downey A. E., Boyd M., Chaphekar A. V., Woolley J. et al.(2023). “But the reality is it’s happening”: A qualitative study of eating disorder providers about psilocybin-assisted psychotherapy. The International Journal of Eating Disorders, 56(11), 2142–2148.
6. Raison CL., Sanacora G., Woolley J., i in., (2023), Leczenie zaburzenia depresyjnego dużą dawką psylocybiny : randomizowane badanie kliniczne, 330(9):843–853
7. Zaretsky TG., Jagodnik KM., Barsic R.,  et al., (2024), The Psychedelic Future of Post-Traumatic Stress Disorder Treatment. Curr Neuropharmacol;22(4):636-735
8. Calder A., Mock S., Friedli N., Pasi P., Hasler G., (2023), Psychedelics in the treatment of eating disorders: Rationale and potential mechanisms. Eur Neuropsychopharmacol. 2023 Oct;75:1-14.
9. Lewis C. R., Preller K. H., Kraehenmann R., et al. (2017). Two dose investigation of the 5-HT-agonist psilocybin on relative and global cerebral blood flow. Neuroimage, 159, 70-78.
10. Stelmach M., https://www.termedia.pl/neurologia/2-mln-zl-na-badania-nad-psylocybina-w-leczeniu-depresji-bolow-glowy-oraz-uzaleznienia,50794.html dostęp: 25.08.2024
11. Fiorentini A., Cantu F., Crisanti C. i wsp., (2021), Substance-induced psychoses: an updated literature review, Frontiers in Psychiatry, 2021; 12: 694 863; 
12. Halman A., Kong G., Sarris J., Perkins D., (2024), Drug–drug interactions involving classic psychedelics: A systematic review. Journal of Psychopharmacology; 38(1):3-18.
13. Teixeira PJ., Johnson MW., Timmermann C., et al., (2022), Psychedelics and health behaviour change. Journal of Psychopharmacology. ;36(1):12-19.
14. Caspani G., Ruffell S. G., Tsang W., Netzband N., et al., (2024), Mind Over Matter: The Microbial Mindscapes of Psychedelics and the Gut-Brain Axis. Pharmacological Research, 107338.
15. Malinowska J., https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/choroby-ukladu-pokarmowego/dieta-dobra-dla-jelit/ dostęp: 05.09.2024