Witamina C ( C6H8O6 ) – jedna z ważniejszych witamin dla człowieka – jest pochodną węglowodanów, występującą w różnych formach, ale aktywność biologiczną wykazują jedynie dwa związki : kwas L-askorbinowy oraz produkt jego utlenienia kwas dehydroaskorbinowy. Pierwszy raz została wyizolowana w 1932 roku przez Kinga w czystej, krystalicznej postaci z soku z cytryny jako czynnik przeciwszkorbutowy. Otrzymała nazwę kwas askorbinowy, gdyż niedobór lub brak tego związku w pożywieniu powodował rozwój ciężkiej choroby – gnilca (scorbutus).
Znaczenie witaminy C dla organizmu
Znaczenie witaminy C dla naszego organizmu jest wielorakie, począwszy od udziału w obronie antyoksydacyjnej organizmu, a więc unieczynnienia wolnych rodników i w podtrzymywaniu procesów odpornościowych. Działanie to wynika z silnych właściwości redukujących witaminy i jej wpływu na potencjał oksydo-redukujący komórek. Poprzez dostarczanie elektronów utrzymuje w formie zredukowanej (aktywnej) metale grup prostetycznych i w ten sposób zapewnia pełną aktywność wielu enzymów. Uczestniczy w syntezie kolagenu – bo dostarcza elektronów enzymom uczestniczącym w hydroksylacji proliny i lizyny, zapewnia to przekształcenie prokolagenu we właściwy kolagen. Warunkuje to utrzymanie prawidłowego stanu skóry, ściany naczyń krwionośnych, odbudowę tkanek i przyspiesza proces gojenia się ran.
Poza pozytywnym wpływem na naszą skórę i zachowanie młodego wyglądu, witamina C bierze udział w regulacji ciśnienia tętniczego krwi i hamowania tworzenia się blaszki miażdżycowej, uszczelnia małe naczynia krwionośne. Bierze udział w syntezie prostanoidów, głównie prostaglandyny E, o działaniu rozkurczowym i zwiększjącym wytwarzanie prostacykliny. Jest także pomocna w wyrównywaniu glikemii (w stanach hiperglikemii); oraz ma wpływ na wchłanianie wapnia i ułatwia wchłanianie niehemowego żelaza z pożywienia. Wzrost biodostępności niehemowego żelaza związana jest również z redukującymi właściwościami kwasu askorbinowego. Redukując żelazo niehemowe do dobrze rozpuszczalnych soli żelazawych, zwiększa jego przyswajanie z przewodu pokarmowego. Dodatek tej witaminy wspomaga procesy krwiotwórcze również w innym mechanizmie: ułatwia gromadzenie i mobilizację żelaza (Fe) z tkanek oraz utrzymuje koenzymy kwasu foliowego w aktywnej formie zredukowanej. Kwas askorbinowy pełni istotną funkcję w metabolizmie lipidów oraz w profilaktyce choroby niedokrwiennej serca. Wpływa na obniżenie frakcji trójglicerydów w surowicy krwi. Ułatwiona zostaje konwersja cholesterolu do kwasów żółciowych.
Zapotrzebowanie na witaminę C
Dzięki tak złożonemu ale i jakże korzystnemu dla nas profilowi działania witaminy C, jest ona niezbędna dla naszego organizmu. Niestety nie jesteśmy w stanie sami syntetyzować jej w naszym organizmie. Podobnie jak u innych naczelnych oraz świnek morskich również u człowieka brakuje enzymu oksydazy L-gulonolaktonowej, który warunkuje przemianę w szlaku kwasu uronowego do kwasu L-askorbinowego. Dlatego kwas askorbinowy jest niezbędnym, egzogennym związkiem, którego zapotrzebowanie w całości musi zostać pokryte z dietą, bądź z dodatkowej suplementacji preparatami farmaceutycznymi.
Dzienne minimalne zapotrzebowanie na witaminę C jest największe spośród wszystkich witamin. Wynosi ono u dorosłego człowieka 1mg/kg masy ciała, a u niemowląt i dzieci 2mg/kg masy ciała.
Zapotrzebowanie na kwas L-askorbinowy jest zależne od wieku, płci jak również od chorób współtowarzyszących i wzrasta w stanach chorobowych przebiegających z gorączką, w osłabieniu organizmu podczas infekcji i w okresie rekonwalescencji, podczas uprawianie sportu i przy wykonywaniu ciężkiej pracy fizycznej, w okresie ciąży i laktacji i bardzo ważna jest w okresie młodzieńczym ale warto również o niej pamiętać również u osób w wieku podeszłym. Dodatkowymi wskazaniami do zwiększenia przyjmowanej dawki witaminy C są: utrudnione gojenie się ran, złamania kości, skłonności do krwawień. Kwas askorbinowy stosuje się również jako środek zakwaszający mocz w infekcjach bakteryjnych, ponieważ ułatwia i przyspiesza eliminację niekorzystnej, chorobotwórczej flory bakteryjnej. Zakwaszenie moczu ułatwia eliminację Trójpierścieniowych Leków Przeciwdepresyjnych i amfetaminy. Stosowana dopochwowo w celu zakwaszenia środowiska jako leczenie wspomagające infekcji bądź zapobieganiu im.
Dawkowanie witaminy C – kontrowersje
Najbardziej kontrowersyjną kwestią przy suplementacji witaminy C jest dawka jaką powinniśmy przyjąć. Przyczyną tych niejasności jest brak na bieżąco aktualizowanych danych dotyczących ustaleń minimalnych oraz maksymalnych dawek terapeutycznych w odniesieniu do jednorazowego jak i dobowego zastosowania witaminy C. Powszechnie witamina ta uważana jest za bardzo bezpieczną, głównie z powodu zmniejszenia jej absorpcji z jelita przy dużym spożyciu oraz na przyspieszonej eliminacji z moczem. W literaturze medycznej brakuje opisów przypadków ostrych zatruć kwasem L-askorbinowym. Niemniej jednak należy pamiętać, że witamina C, choć jest związkiem niezbędnym dla zachowania zdrowia, to jednak jej nadmierna podaż może przyczyniać się do :
- występowania biegunek;
- częstszego oddawania moczu;
- nadmiernego oddawania szczawianów do moczu, ponieważ witamina C w swoim cyklu w organizmie ulega przemianom właśnie do kwasu szczawiowego. Szacuje się , że podaż witaminy C w dawce powyżej 2g na dobę może już u osób predysponowanych być czynnikiem inicjującym wytrącanie się kamieni szczawianowo-wapniowych w moczu, co w konsekwencji prowadzi do powstania kamicy nerkowej;
- zwiększa wydalanie jonów wapniowych z moczem, co przy i tak zbyt małej podaży w diecie tego cennego makroskładnika, dodatkowo przyczynia się do jego zwiększonych strat. Finalnie może to doprowadzić do utraty rezerwy jonów wapnia zdeponowanych w kościach, a w dalszym postępowaniu do rozwoju osteomalacji czy osteoporozy;
- obniżenie stężenia selenu i miedzi – bardzo istotnych metabolicznie mikroelementów;
- wchodzi w interakcje z lekami zmniejszając w ten sposób skuteczność ich stosowania, a tym samym osłabiając efekt terapeutyczny, np. podana łącznie z cyjanokobalaminą zmniejsza skuteczność działania witaminy B12 . Do istotnych farmakologicznie interakcji należy osłabienie działania leków przeciwzakrzepowych, leków przeciwpsychotycznych stosowanych w leczeniu schizofrenii oraz antybiotyków z grupy aminoglikozydów ;
- ułatwia i przyspiesza wchłanianie niektórych metali ciężkich w tym ołowiu (Pb), kadmu (Cd), miedzi(Cu), glinu (Al) nasilającym jednocześnie ich toksyczność;
- podczas stosowania większych dawek może fałszować wyniki niektórych testów wykonywanych metodami oksydo-redukcyjnymi, do których zaliczamy oznaczanie poziomu glukozy we krwi, poziomu kreatyniny, AspAT, dehydrogenazy mleczanowej.
Podsumowując temat dotyczący stosowania witaminy C oraz rozważań odnośnie dopuszczalnego dobowego bądź przewlekłego spożywania tego związku, warto zacytować Paracelcusa – uważanego za ojca toksykologii – „Cóż jest trucizną? Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną”.
Piśmiennictwo:
1. „Współczesne poglądy na rolę witaminy C w fizjologii i patofizjologii człowieka” Maćkowiak Kalina, Torliński Lech, Nowiny Lekarskie 2007
2. „Nutrition&Health” Witaminy część II Ogólna charakterystyka witaminy C lek. med. Miktus Małgorzata
3. „Wpływ wybranych czynników na zawartość witaminy C w wybranych warzywach” Wierzbicka Brygida, Kuskowska Marzena, Hortorum Cultus 1(2) 2002
4. „Farmakologia” Kostowski Wojciech, PZWL Warszawa
5. „Indeks Leków” Medycyna Praktyczna, Kraków
6. „Dietoterapia” Włodarek Dariusz, Lange Ewa, Kozłowska Lucyna, Głąbska Dominika, PZWL Warszawa
7. „Dietetyka” Cibrowska Helena, Rudnicka Anna, PZWL Warszawa
8. „Wybrane zagadnienia z toksykologii żywności” Orzeł Dagmara, Biernat Jadwiga, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
