Religia i zdrowie przenikają się od wieków, właściwie od momentu, kiedy wierzenia w danej społeczności powstawały. Chrześcijanie, Żydzi i Muzułmanie wierzą, że człowiek został stworzony na obraz Boga, stąd troska o ciało jest wyrazem największej czci wobec Stwórcy, a jej zaniechanie jest grzechem przeciwko przykazaniom („Nie zabijaj” tyczy się także dbania o własne zdrowie).
Uczeni wskazują, że religia może wpływać na lepsze rozumienie wielu pojęć związanych ze zdrowiem, na interpretację objawów i dbałość o własne zdrowie, wyrażające się chociażby wizytą u lekarza, przestrzeganiem zaleceń, itp. Jednocześnie ważne jest, aby personel medyczny był odpowiednio wyedukowany i rozumiał potrzeby oraz przekonania pacjentów. Tyczy się to zwłaszcza dietetyków i pracy z pacjentem wyznania Żydowskiego, jak i Muzułmańskiego, gdyż nierespektowanie nakazów, wynikających z ich religii może wiązać się ze zrezygnowaniem z terapii i brakiem efektów leczenia.
Czy wyznanie może wpływać na zdrowie?
Religia wiąże się z nakazami, które wierzący powinien wypełniać. Wbrew ogólnym przekonaniom, nie są to jedynie wymyślone zasady, gdyż wiele z nich bierze pod uwagę aspekty zdrowotne (szerzej omówione w kolejnej części artykułu).
Wielki Post na zdrowie
Kościół Katolicki w swym kodeksie podkreśla obowiązek dbania o własne zdrowie i umiar w korzystaniu z dostępnych dóbr, choć nie zakazuje wprost m.in. palenia tytoniu czy picia alkoholu.
W złym świetle stawia nadmierne jedzenie, co może sprzyjać zmniejszonemu występowaniu otyłości. Z drugiej jednak strony w okresach świątecznych (zwłaszcza Bożego Narodzenia) obserwuje się przyrost masy ciała, choć często spowodowany jest on większym nagromadzeniem wody.
Warto podkreślić także rolę wszelkiego rodzaju dni postnych – post ścisły (3 posiłki w tym jeden do syta) w Wielki Piątek i Środę Popielcową, niespożywanie pokarmów mięsnych w piątki i dowolne wyrzeczenia w okresie Wielkiego Postu, w którym to wierni często rezygnują z używek.
O ile post nie zawsze musi przynieść korzyści (istnieją badania zarówno „za”, jak i „przeciw”), o tyle zastępowanie mięsa przynajmniej raz w tygodniu rybą jest zgodne nawet z zaleceniami Instytutu Żywności i Żywienia (dwie porcje ryby w tygodniu, w tym jedna tłusta). Również rezygnacja z alkoholu czy słodyczy na okres 40 dni dobrze wpływa na organizm i zwiększa prawdopodobieństwo zaprzestania sięgania po te artykuły.
Prawosławie, Adwentyści Dnia Siódmego
W Kościele Prawosławnym potrzeba poszczenia jest jeszcze większa, a wierni dużo rygorystyczniej podchodzą do zachowywania nakazów niżich zachodni bracia w wierze. Adwentyści Dnia Siódmego z kolei bardzo chętnie odwołują się od praw ze Starego Testamentu, w czym przypominają nieco Żydów. Wielu z nich decyduje się na wegetarianizm, a nawet weganizm, a jeśli jedzą mięso, to odrzucają wieprzowinę i podroby – tym samym ograniczają podaż nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu, a zwiększają ilość dostarczanych organizmowi polifenoli i antyoksydantów. Nie spożywają również alkoholu i nie palą papierosów, co jeszcze bardziej wzmaga efektochronny na układ sercowo-naczyniowy, a także na układ oddechowy.
Czystość w każdym aspekcie – Żydzi i Muzułmanie
Doskonałym zdrowiem cieszą się także Żydzi i Muzułmanie, których religijne nakazy w dużej mierze dotyczą stylu życia. W Judaizmie obowiązkiem jest zachowywanie czystości w każdym momencie.
Dłonie obmywa się po wstaniu, po posiłku, po każdej czynności dnia, nawet po obcięciu paznokci. Zasady kaszrut, czyli czynniki kwalifikujące dany produkt jako koszerny lub nie, to kolejny ważny aspekt. Żydzi nie spożywają zwierząt wszystkożernych, drapieżnych i padlinożernych, gdyż mogą one roznosić wiele chorób.
Również sposób przyrządzanie pokarmów ogranicza praktycznie do zera możliwość wystąpienia jakichkolwiek patogenów (z mięsa usuwana jest całkowicie krew, następnie trzykrotnie się je soli i moczy). Warto wspomnieć także o uboju rytualnym, który w wielu miejscach na świecie (w tym do niedawna w Polsce) uważany był za akt barbarzyński.
W rzeczywistości mięso uzyskane w ten sposób cechuje się najwyższą jakością – stres u zwierzęcia ogranicza się do minimum, umiera ono praktycznie natychmiast od zadania cięcia w szyję ostrym nożem (nóż musi być przynajmniej dwa razy dłuższy niż grubość szyi zwierzęcia, ostrzony przed każdym ubojem).
Zwierzę przed ubojem jest też badane pod kątem występowania 70 różnych chorób i wad, aby jeszcze bardziej zwiększyć bezpieczeństwo żywności. Zasada niemieszania produktów mięsnych z mlecznymi skutkuje z kolei większą higieną w kuchni, bowiem wymaga używania osobnych desek, talerzy czy sztućców do przygotowywania tych pokarmów.
„Czysty” brak alkoholu
Islam wbrew pozorom nie różni się znacznie od Judaizmu pod względem nakazów dotyczących żywienia. Każdy produkt, który otrzymał certyfikat koszerności, może być też używany przez Muzułmanów, ale nie na odwrót.
Halal ( z arab. czysty) jest nieco mniej restrykcyjny niż Kaszrut, gdyż zezwala na spożywanie zwierząt roślinożernych ogółem, w tym np. królika, który nie jest koszerny. W Islamie obowiązuje zakaz spożywania alkoholu, w związku z czym u społeczności przestrzegających tej zasady obserwuje się zmniejszoną zachorowalność na nowotwory żołądka i przełyku, schorzenia wątroby czy serca.
O ile w Judaizmie istnieją posty trwające maksymalnie 24 godziny, o tyle tutaj post trwa miesiąc – ramadan. W obu przypadkach nie wolno spożywać posiłków od wschodu do zachodu słońca, a jedynie pić wodę. Jest to rodzaj Intermittent Fasting, a poza utratą masy ciała (nawet do 2 kg) nie udowodniono w stu procentach pozytywnych korzyści takiego postępowania.
Żywienie i opieka nad pacjentami różnych wyznań
Postępująca globalizacja niesie za sobą nowe wyzwania, przed którymi prędzej czy później stanie każdy z nas. Najbliżej codziennych nawyków i wyznawanych zasad, obok psychologa czy pielęgniarki stoi właśnie dietetyk. Doradztwo dietetyczne wymaga od specjalistów nie tylko szerokiej wiedzy z zakresu żywienia, ale także znajomości, przynajmniej w niewielkim stopniu, zwyczajów danej kultury.
Kaszrut. Dieta żydowska
Najtrudniejszymi, pod względem przestrzegania i skomplikowania, są prawa obowiązujące osoby wyznania Mojżeszowego. Wspomniany wcześniej kaszrut obejmuje kilka zasad:
Podstawowe zasady
- zakaz spożywania mięsa zwierząt nieprzeżuwających iniemających rozszczepionego kopyta, a więc świni, królika, czy konia
- zakaz spożywania ptactwa drapieżnego i niebędącego tradycyjnym pokarmem
- zakaz spożywania ryb nieposiadających łusek oraz owoców morza
- zakaz spożywania krwi, tłuszczu zwierząt i padliny – zwierzę musi zostać zabite przez wyspecjalizowanego Szoheta, następnie pozbawione krwi i tłuszczu
- zakaz mieszania ze sobą produktów mięsnych i mlecznych
Mięsa
W jadłospisie Żyda może się zatem znaleźć wołowina, kura, indyk, gołąb, kaczka, gęś, baranina, łosoś, tuńczyk, śledź i inne ryby z łuską (oczywiście odpowiednio zabite – zwierzę nie może cierpieć).
Owoce
Owoce mogą być zrywane dopiero z drzewa, które owocuje przynajmniej trzeci rok, a plony nie mogą być poddane kontaktowi z larwami owadów, ślimakami, itd. (które są niekoszerne). Zasady kaszrut spełnia także miód, z wyjątkiem spadziowego. Wino musi być zrobione z winogron pochodzących z przynajmniej czteroletnich krzewów.
Produkty koszerne w Polsce
Spełnienie zasad koszerności w stosunku do potraw mięsnych jest w Polsce dosyć trudne, gdyż tylko największe gminy wyznaniowe mają wyspecjalizowane osoby, wykonujące ubój rytualny. Najbezpieczniej jest opierać dietę na produktach roślinnych, zwłaszcza, że naczelny Rabin w Polsce publikuje listę produktów dozwolonych – znajduje się na niej większość ogólnodostępnych towarów pochodzenia roślinnego.
Należy także uważać na żelatynę wieprzową czy barwniki pochodzenia zwierzęcego, np. koszenilę, gdyż są one niekoszerne, podobnie jak produkt je zawierający. Żydzi mogą także spożywać jaja i mleko zwierząt koszernych, a tym samym i nabiał.
Mięso a produkty mleczne
Zgodnie z zasadą niemieszania produktów mlecznych i mięsnych, po spożyciu mięsa należy odczekać przynajmniej 3 godziny (czas różni się w poszczególnych diasporach), a po spożyciu nabiału wystarczy opłukać usta wodą i zjeść chleb, by móc sięgnąć po mięso.
Ponieważ reformowane odłamy Judaizmu nie podchodzą tak rygorystycznie do zasad kaszrutu, a czasem zupełnie od niego odchodzą, pierwszym krokiem w pracy z pacjentem jest wywiad.
Halal. Dieta muzułmańska
U Muzułmanów produktami halal jest :
- mięso zwierząt roślinożernych,
- ryby i owoce morza
- produkty roślinne
- nabiał i jaja pochodzące od zwierząt czystych
Produkty zakazane
Nie mogą oni jeść zwierząt drapieżnych i padlinożernych, zwierząt domowych, płazów, produktów zawierających krew i oczywiście wieprzowiny, ani żadnych pozyskiwanych z niej składników.
Zatem w układaniu diety mamy do dyspozycji szerszą gamę produktów, choć ponownie na przeszkodzie stoi ubój rytualny.
Produkty dozwolone
Wyznawcy Islamu mogą jeść wołowinę, baraninę, jagnięcinę, sarninę, zająca, ptactwo domowe i dzikie (niedrapieżne), ryby i owoce morza (zależnie od odłamu można jeść wszystkie organizmy morskie lub tylko niektóre), owoce, warzywa, zboża i inne. Muzułmanów nie obowiązuje zasada niełączenia produktów, ale za to bezwzględnie nie mogą sięgać po alkohol. Warto także brać pod uwagę miesiąc postu, czyli ramadan, kiedy to dieta musi być dostosowana do dozwolonego, niewielkiego czasu na spożywanie pokarmów w ciągu dnia.
Przyprawy w kuchni żydowskiej i muzułmańskiej
Zarówno kuchnia muzułmańska, jak i żydowska, obfituje w różnorodne dania i cechuje się bogactwem przypraw. Zapewnienie obu grupom dostosowanych dla nich posiłków nie wiąże się z większymi kosztami, a jedynie z niewiedzą, bądź (niestety) lekceważeniem potrzeb duchowych. Katolicy, którzy są największą grupą pacjentów, nie mają praktycznie żadnych specjalnych wymagań, poza, przestrzeganą w placówkach żywienia, potrzebą „bezmięsnego” piątku.
Podsumowanie
Znajomość wymienionych powyżej zasad umożliwia pracownikom sektora medycznego i żywieniowego wyjście naprzeciw potrzebom pacjenta, zrozumienie jego potrzeb i odmienności, a także jak najlepsze dostosowanie opieki nad nim.
Pierwszym krokiem niech zawsze będzie rozmowa, bowiem nikt nie wymaga od nas, abyśmy znali wszystkie prawa danej religii, a jedynie zrozumienia i pomocy, które mają swoje miejsce w kodeksie etyki.
Dieta jest najważniejszym elementem stylu życia, które w 50% kształtuje zdrowie człowieka, nie powinniśmy jej zatem pozbawiać pacjentów, bez względu na wyznanie.
Źródła:
- Jaksz-Recmanik E. i wsp.: Zachowaniazdrowotne dotyczące diety zależne od wyznania religijnego na przykładziewyznawców Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego, islamu oraz judaizmu., Problemy Pielęgniarstwa 2014
- Pawlikowski J. i wsp.:, Religia a zdrowie – czy religia może sprzyjać trosce o zdrowie?, Kardiologia po Dyplomie 2008
- Tobiasz – Adamczyk B. (red.), Od socjologii medycyny do socjologii żywienia., wyd. WUJ 2013
- Kostka A., Opieka pielęgniarska nad pacjentem Wyznania Żydowskiego., Journal of Education, Health and Sport 2017
- Napierał M. i wsp.: Święta, posty, wakacje i weekendy — ich wpływ na sposób odżywiania i zmianę masy ciała., Via Medica 2014
- Kaszrut, artykuł ze strony Forum Żydów Polskich, http://www.fzp.net.pl/kaszrut/zasady-koszernosci, 20.10.2018, 16:30 7) Dieta Muzułmańska, wpis z bloga „Al-Haq-Halal”, http://briansoft.home.pl/autoinstalator/wordpress/?page_id=211&lang=pl, 21.10.2018, 20:00
