Schizofrenia. Objawy, przyczyny, postępowanie żywieniowe

Według Światowej Organizacji Zdrowia schizofrenia jest chorobą dotykającą obecnie ponad 21 milionów ludzi na całym świecie. Rozpoznaną schizofrenię stwierdza się na podstawie obowiązującego aktualnie systemu klasyfikacyjnego Diagnostycznego i Statystycznego Podręcznika Zaburzeń Psychicznych DSM-V oraz Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11.

Objawy choroby

Chorobę tę charakteryzuje 8 wymiarów występujących objawów: urojenia, halucynacje, dezorganizacja mowy, zaburzone zachowania psychoruchowe, objawy negatywne, zaburzenie funkcji poznawczych, manię oraz depresję. Pacjenci zmagają się z urojeniami prześladowczymi oraz ksobnymi. Często mają omamy słuchowe, które prowadzą dialog i dyskusje między sobą jako osoby trzecie komentujące zachowania pacjenta. Mogą odczuwać pseudoomamy słuchowe pochodzące z ich własnych części ciała.

Jakie mogą być przyczyny?

Powód występowania schizofrenii jest powiązany z czynnikami środowiskowymi oraz skłonnościami genetycznymi. Dziedziczeniu ulega predyspozycja genetyczna, a same objawy chorobowe uwidaczniają się podczas stymulacji niekorzystnymi uwarunkowaniami środowiskowymi. Współczesne źródła medycyny podają, że istnieje schizotaksja, czyli genetyczna predyspozycja do rozwinięcia i wystąpienia zaburzenia schizotypowego.

Środowiskowym czynnikiem ryzyka zachorowania na schizofrenię jest zażywanie substancji psychoaktywnych – głównie kannabinoli oraz stymulantów, czyli amfetaminy i jej pochodnych. Regularne zażywanie substancji psychoaktywnych w okresie dojrzewania dwukrotnie zwiększa ryzyko zachorowania. Przed całkowitym rozwinięciem choroby często występują objawy prodromalne, czyli wczesne zwiastuny zaburzenia, które mogą nasilać chęć sięgnięcia po substancje psychoaktywne. Może to być obniżony nastrój, apatia, chęć odizolowania się od środowiska, wycofanie społeczne lub też uczucie zoobojętnienia. Zjawisko to ma charakter chęci do samouleczenia się i pragnienia odczucia ulgi.

Schizofrenia a żywienie

Zaburzenia odżywiania

Pacjenci chorzy na schizofrenię należą do grupy o podwyższonym ryzyku wystąpienia zaburzeń odżywiania – nadwagi i otyłości, hiperlipidemii, cukrzycy, chorób układu sercowo-naczyniowego – choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu. Czynnikami podwyższającymi ryzyko jest prowadzenie stylu życia o niskiej aktywności fizycznej, nieprzywiązywanie uwagi do sposobu żywienia oraz istnienie konieczności stosowania farmakoterapii sprzyjającej gromadzeniu się tkanki tłuszczowej. Nadmierna masa ciała jest najczęstszym problemem pacjentów ze schizofrenią.

Stosowanie farmakoterapii oraz przeżywane wrażenia chorobowe mogą przyczyniać się do wystąpienia nadmiernego łaknienia. Czynnikami wzmacniającymi apetyt jest uczucie osamotnienia, przygnębienia, lęku czy też odczuwanie cierpienia psychicznego. Czynność jedzenia może stać się nagrodą lub sposobem na rozładowanie wysokiego napięcia psychicznego, a nie wyłącznie zaspokojeniem potrzeby sytości. Spożywanie pokarmów o nadmiernej wartości energetycznej doprowadza do rozwoju otyłości oraz rozwinięcia jej następstw ogólnoustrojowych.

Zespół metaboliczny

Zespół metaboliczny jest zbiorem zaburzeń klinicznych oraz metabolicznych, które zwiększają ryzyko rozwoju chorób układu krążenia i cukrzycy oraz predysponują do wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych. Zbiór ten obejmuje insulinooporność, nadciśnienie, otyłość brzuszną i zaburzenia w gospodarce lipidowej. Wśród pacjentów ze schizofrenią zespół metaboliczny jest rozpoznawany 2 lub 3 razy częściej niż w populacji ogólnej. Powstaje on pod wpływem połączenia się predyspozycji genetycznych, uwarunkowań środowiskowych, stylu życia oraz konieczności stosowania farmakoterapii. Farmakoterapia obejmuje stosowanie leków neuroleptycznych, które zmniejszają apetyt – olanzapiny, klozapiny, kwetiapina, arypiprazol i risperidon.

Niewłaściwa jakość

Pacjenci chorzy na schizofrenię zmagają się z nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi. Dieta charakteryzuje się wysoką zawartością tłuszczów nasyconych oraz znikomym spożyciem błonnika pokarmowego. Niskie spożycie świeżych warzyw i owoców przy jednoczesnej podaży tłuszczów nasyconych wiąże się z pojawieniem się wysokiego stężenia markerów stanu zapalnego – czynnika martwicy nowotworów, interleukina-6 i białka C-reaktywnego. Związki te mogą przyczynić się do nasilenia zespołu metabolicznego.

Codzienna dieta uboga jest w wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Powodem utraty wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w błonach komórek nerwowych – neuronach jest nasilenie się stresu oksydacyjnego. Niezaspokajanie zapotrzebowania na ten składnik predysponuje do zwiększenia ryzyka wystąpienia chorób układu krążenia oraz prowadzi do zwiększenia ilości samobójstw.

Aktywność fizyczna

Pacjenci chorzy na schizofrenię charakteryzują się niską aktywnością fizyczną. Wykazują się małym zaangażowaniem i chęcią uprawiania sportu. Podczas badań prowadzonych nad aktywnością fizyczną, ankietowani jako preferowaną aktywność najczęściej deklarowali spacer, jazdę na rowerze oraz bieganie.

Nutraceutyki i suplementy

🔎 Na ten moment jakość wyników badań na temat zastosowania nutraceutyków jest niska. Pewien potencjał do dalszych badań ma sarkozyna, cytykolina i N-acetylocysteina [5]. Są to obiecujące środki, wspomagające leczenie stabilnych pacjentów ze schizofrenią.

Dieta ketogeniczna

🔍 W jednym z badań [6] dieta ketogeniczna przyniosła korzyści metaboliczne i psychiatryczne u osób z poważnymi chorobami psychicznymi. Uczestnicy ze schizofrenią wykazali 32% poprawę według skali oceny psychiatrycznej. Daje to pole do dalszych badań – warto jednak tutaj podkreślić, że dieta ta jest trudna do prawidłowego wdrożenia i powinna być konsultowana każdorazowo ze specjalistą.

Zmiana nawyków żywieniowych

🔎 Badacze wskazują na wysokie ryzyko chorób układu krwionośnego u chorych. Co gorsza, zaledwie połowa osób po interwencji odnosiła sukces w ograniczeniu tego ryzyka. Zgodnie z opracowaniem ze Schizophrenia Research [4] skuteczną metodą wspierającą pracę z pacjentem mogą być zachęty (w tym udział w programach nakierowanych na kontrolę masy ciała).

Podsumowanie

Działania z zakresu zdrowia publicznego powinny dotyczyć wszystkich sfer życia człowieka i obejmować wielokierunkowe interwencje społeczne. Potrzeba edukacji dietetycznej osób dotkniętych zaburzeniami psychicznymi powinna być jednym z priorytetów personelu medycznego w procesie leczniczym pacjenta.

Bibliografia

1. Sieradzki A., Schizofrenia i jej konsekwencje zdrowotne jako problem zdrowia publicznego, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 2019, 9, 4, 309-313.
2. Jarema M., Tyszkowska M., Między zdrowiem a schizofrenią, Psychiatria Polska, 2013, 47, 4, 587-597.
3. Bogdańska E., Czajkowski P., Rysiak E., Zaręba I., Schizofrenia – problem społeczny i ekonomiczny, Polski Przegląd Nauk o drowiu, 4, 49, 2016, 396-400.
4. Pratt, S. I., Ferron, J. C., Wolfe, R., Xie, H., Brunette, M., Santos, M., Williams, G., Bartels, S., Jue, K., & Capuchino, K. (2023). Healthy choices, healthy changes: A randomized trial of incentives to promote healthy eating and exercise in people with schizophrenia and other serious mental illnesses. Schizophrenia research, 255, 1–8. Advance online publication. https://doi.org/10.1016/j.schres.2023.03.007
5. Fornaro M, Caiazza C, Billeci M, Berk M, Marx W, Balanzá-Martínez V, De Prisco M, Pezone R, De Simone G, Solini N, Iasevoli F, Berna F, Fond G, Boyer L, Carvalho AF, Dragioti E, Fiedorowicz J, de Bartolomeis A, Correll C, Solmi M. Nutraceuticals and phytoceuticals in the treatment of schizophrenia: a systematic review and network meta-analysis. Res Sq [Preprint]. 2024 Jan 12:rs.3.rs-3787917. doi: 10.21203/rs.3.rs-3787917/v1. PMID: 38260297; PMCID: PMC10802721.
6. Sethi, S., Wakeham, D., Ketter, T., Hooshmand, F., Bjornstad, J., Richards, B., … & Saslow, L. (2024). Ketogenic Diet Intervention on Metabolic and Psychiatric Health in Bipolar and Schizophrenia: A Pilot Trial. Psychiatry research, 335, 115866.

• Data pierwotnej publikacji: 24.06.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 9.09.2024