Sumak (Rhus L.) – roślina i przyprawa. Wszystko, co należy o niej wiedzieć

Sumak to piękne drzewo, które znajdziemy w niejednym polskim ogrodzie. Jeden z przedstawicieli gatunku, sumak octowiec (Rhus typhina ), często nazywany jest sumakiem odurzającym lub zemstą sąsiada. O tym, dlaczego tak jest, oraz, jakie właściwości posiada roślina, przeczytasz poniżej.

Sumak octowiec i zemsta sąsiada

Sumak bardzo szybko się rozrasta, wypierając inne gatunki, przez co łatwo staje się utrapieniem sąsiadujących domostw [1]. Zdecydowanie można go nazwać trudnym do zwalczenia chwastem.

Sumak – rodzina oraz pochodzenie

Gatunek przypisywany do rodziny nanerczowatych, tej samej, do której zaliczamy drzewo mango, czy nerkowca. Posiada około 54 odmiany [2]. Do najbardziej znanych należą sumak octowiec (Rhus typhina), sumak grabarski (Rhus coriaria L.), szczaw omszony (Rumex confertus) oraz Rhus tripartita.

Sumak pochodzi z Ameryki Północnej [3]. Obecnie występuje w większości krajów na świecie. Ze względu na zastosowanie w kuchni Bliskiego Wschodu jest w tamtejszych rejonach bardzo popularny. W Polsce zaczęto go uprawiać na początku XIX wieku, jako roślinę ozdobną [1].

Sumak octowiec i jego wartości odżywcze

Jego skład to w większości węglowodany, następnie tłuszcze oraz niewielka ilość białka [4]. Roślina jest bogata w różne związki chemiczne, głównie flawonoidy, związki polifenolowe oraz kwasy organiczne. Wyniki badań wykazały, że łodyga sumaka zawiera znaczną ilość związków fenolowych o dużym działaniu przeciwutleniającym [5]. Kora bogata w polifenole wykazuje działanie przeciwnowotworowe oraz przeciwzapalne. Suche owoce sumaka zawierają: potas, wapń, magnez, fosfor, żelazo, sód, cynk, mangan, miedź oraz glin. Ta sama część rośliny zawiera głównie witaminy z grupy B [6].

Sumak – właściwości, wpływ na zdrowie

Gatunek zwrócił zainteresowanie naukowców i powstaje coraz więcej badań na temat jego właściwości leczniczych. Oto niektóre z nich.

Poziom insuliny

Badania pokazują, że roślina może pomóc w regulacji poziomu cukru we krwi. Dodatkowo może poprawić wrażliwość na insulinę, co może być korzystne w leczeniu osób chorych na cukrzycę [7],[8].

Działanie przeciwnowotworowe

W badaniach wykazano, że niektóre związki zawarte w Rhus coriaria działają hamująco na wzrost komórek nowotworowych. Potwierdziło to działanie przeciwnowotworowe rośliny. Pozytywny wpływ odnotowano we wspomaganiu leczenia konwencjonalnego m.in. raka piersi [9], raka szyjki macicy [10] oraz raka jelita grubego [11].

Działanie przeciwzapalne

🔎 Spożycie sumaku [22] może pozytywnie wpływać na redukcję stresu oksydacyjnego. Obniża poziom malondialdehydu oraz zwiększa całkowitą pojemność antyoksydacyjną i paraoksonazę 1 (PON1). Jego wpływ na czynniki zapalne, takie jak IL-6 i TNF-α, jest niejednoznaczny.

Leczenie otyłości oraz działanie ochronne dla serca

Zaburzenia lipidowe należy traktować poważnie. Przyczyniają się do rozwoju otyłości oraz mogą prowadzić do niewydolności serca. Jednym z mechanizmów w walce z nadwagą jest hamowanie aktywności lipazy trzustkowej. Badania wskazują, że ekstrakt z sumaka hamuje enzym lipazy, czym zmniejsza wchłanianie tłuszczu, dlatego stanowi doskonałą strategię zapobiegania i leczenia otyłości [12].

Wykazano, że suplementacja owocami sumaka przyczyniła się do utraty masy ciała i wskaźnika masy ciała u pacjentów z otyłością. Natomiast analiza przeprowadzona u nastolatków z dyslipidemią wykazała pozytywne działanie sumaka. Wskazała, że roślina redukuje szkodliwe cząsteczki lipidów u pacjentów [13].

🔎 Meta-analiza 16 randomizowanych kontrolowanych badań [21] wykazała, że sumak ma pozytywny wpływ na obniżenie poziomu lipoprotein o niskiej gęstości, podniesienie poziomu lipoprotein o wysokiej gęstości, obniżenie triglicerydów, poziomu glukozy na czczo, insuliny, wskaźnika oporności na insulinę (HOMA-IR) oraz indeksów antropometrycznych. Kolejne meta-analiza [23] wskazała zaś, że regularne spożywanie sumaku może przyczynić się do istotnej poprawy parametrów zdrowotnych, takich jak poziom glukozy we krwi, wspomniany lipidogram oraz ciśnienie tętnicze. Kolejne badanie wskazuje również na obniżenie ciśnienia rozkurczowego, hemoglobiny A1c oraz stosunku talii do bioder, ale bez istotnego wpływu na samą masę ciała, BMI i obwód talii [24]. Wszystko to sugeruje jego potencjalne korzyści w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych.

Wpływ na układ pokarmowy

Zdrowotne właściwości sumaka na układ pokarmowy były wykorzystywane od wieków przez rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. Działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne wpływa korzystne w leczeniu stanów zapalnych nabłonka żołądka. Wprowadzenie suplementu diety z rośliny może zapobiegać chorobom wywołanym przez H. pylori [14]. Sumak posiada kwas galusowy znany z aktywności przeciwko szczepom bakteryjnym takim jak E. coli [6]. W czasie stosowania w połączeniu z niskokaloryczną dietą zaobserwowano poprawę wyników pacjentów z chorobą wątroby [15].

Cholesterol

🔎 Meta-analiza z 2024 roku [20] wykazała, że suplementacja sumakiem znacząco obniża poziom cholesterolu całkowitego, LDL i triglicerydów w surowicy oraz zwiększa stężenie HDL. Badacze wskazali także, że dłuższe kuracje powyżej 12 tygodni oraz dawki sumaka poniżej 3 g dziennie są bardziej efektywne.

Czy każdy może spożywać sumak?

Osoby z alergią na rośliny z gatunku nanerczowatych powinny unikać sumaka. Drzewo należy do tej rodziny i u osób uczulonych może wywołać reakcję alergiczną [16]. Objawem może być swędzenie lub wysypka [17]. W przypadku nietolerancji należy unikać produktów z sumakiem.

Sumak trujący. Czy to ta sama roślina?

Odpowiedź brzmi nie. Sumak trujący to inne drzewo. Nazwa tej odmiany to Toxicodendron vernix i zalicza się co prawda do nanerczowatych, ale już do innego rodzaju roślin. Przez długi czas błędnie nazywany był sumakiem, skąd do dzisiaj powszechnie znany jest jako sumak trujący. Rozpoznasz je po białych pestkach w odróżnieniu od czerwonych w prawdziwych odmianach sumaka. Wytwarzają one alergen zwany urushiol [18], który może powodować ciężkie reakcje alergiczne.

Zastosowanie kulinarne sumaka

Sumak w kuchni

W krajach Bliskiego Wschodu – głównie Iranie, Libanie, Palestynie oraz Syrii – sumak gości na tamtejszych stołach od dawna. Z prażonym sezamem i tymiankiem tworzy libańską przyprawę o nazwie zatar [19], stosowaną do marynowania mięs oraz doprawiania warzyw. W kuchni często dodawany do dań z ciecierzycy takich jak falefel, czy hummus. Sumak doskonale pasuje jako podstawa do sałatek, dipów i sosów.

Smak i kolor

O tym, że sumak został dodany do potrawy, poznamy często po jej kolorze. Owoce rośliny mają czerwony kolor i tak też wygląda przyprawa oraz dania sporządzone z jej dodatkiem. Drugą oznaką obecności jest smak, ponieważ owoce drzewa są kwaśne. Ze względu na kwaskowatość produkt ten może zastąpić cytrynę lub limonkę np. w lemoniadzie. Na ciepło można również przygotować z owoców herbatę.

Suplementy z sumakiem

Poza zastosowaniem w kuchni sumak spotkamy również w wielu suplementach. Zdecydowanie bardziej popularne są takie produkty w Ameryce Północnej. W Polsce raczej niedostępne. W kraju znajdziemy go w sklepach ze zdrową żywnością w postaci przyprawy.

Dawkowanie

W przeprowadzonych badaniach za bezpieczną dawkę przyjęto 3 g sumaka dziennie, stosowaną nie dłużej, niż przez okres 12 tygodni [12].

Rhus w medycynie ludowej

Ameryka Północna

W tradycyjnej medycynie Ameryki Północnej kora lub korzeń wykorzystywane są m.in. w zaburzeniach trawienia, chorobach skóry, czy pęcherza moczowego. Dawniej liście były stosowane jako lek holistyczny.

Bliski Wschód

Owoce wraz z liściami mają niezwykłą wartość leczniczą w ziołolecznictwie Bliskiego Wschodu. W medycynie perskiej owoce są stosowane do leczenia biegunki, hemoroidów, dny moczanowej oraz w obniżaniu poziomu cholesterolu i cukru we krwi [15].

Inne zastosowanie owoców

W rejonach Ameryki Północnej jagody były używane do barwników. Owoce dawały kolor czerwony. Pokruszone liście i gałązki sumaka mieszano z żółtą ochrą i smołą sosnową. Otrzymywano w ten sposób czarny barwnik do wełny i koszy.

Ciekawostki

Drewno sumaka octowca

Suszone drewno sumaka octowca fluoryzuje pod wpływem promieniowania ultrafioletowego. Natomiast rurki uzyskane z młodych pędów służą do tworzenia fletów.

Kwiaty

Kwiaty sumaka są miododajne i pozyskuje się z nich miód. Produkt nie jest drogi, ale jego dostępność w Polsce jest ograniczona.

Podsumowanie

Sumak to niezwykłe drzewo o różnorodnych właściwościach, które znalazło swoje zastosowanie zarówno w kuchni, jak i w medycynie naturalnej. Badania naukowe potwierdzają korzystny wpływ tej rośliny na zdrowie. Wyniki badań sugerują, że sumak może pomagać w leczeniu otyłości, stanach zapalnych żołądka oraz nowotworach. Jego właściwości przeciwbakteryjne i przeciwzapalne sprawiają, że ma on duży potencjał. Należy jednak zachować ostrożność, szczególnie w przypadku alergii.

Najczęstsze pytania:

Bibliografia:

1. https://www.ogrod.uw.edu.pl/baza-wiedzy/sumak-octowiec-3/
2. https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:30005665-2
3. https://plants.usda.gov/home/plantProfile?symbol=RHUS
4. Sakhr, K. and El Khatib, S. (2020) Physiochemical properties and medicinal, nutritional and industrial applications of Lebanese Sumac (Syrian sumac – rhus coriaria): A Review, Heliyon.
5. Liu, T. et al. (2019) Composition analysis and antioxidant activities of the rhus typhina L. Stem, Journal of pharmaceutical analysis.
6. Alsamri, H. et al. (2021) Pharmacological and antioxidant activities of rhus coriaria L. (sumac), Antioxidants (Basel, Switzerland).
7. Mohit, M. et al. (2021) The effect of sumac (Rhus coriaria L.) supplementation on glycemic indices: A systematic review and meta-analysis of controlled clinical trials , Complementary therapies in medicine.
8. Ghafouri, A. et al. (2021) Sumac fruit supplementation improve glycemic parameters in patients with metabolic syndrome and related disorders: A systematic review and meta-analysis, Phytomedicine
9. El Hasasna, H. et al. Rhus coriaria suppresses angiogenesis, metastasis and tumor growth of breast cancer through inhibition of STAT3, NF_κB and nitric oxide pathways. Sci. Rep. 6, 21144; doi: 10.1038/srep21144 (2016).
10. Abdallah, S. et al. (2019) Rhus coriaria (sumac) extract reduces migration capacity of uterus cervix cancer cells, Revista Brasileira de Farmacognosia.
11. Athamneh, K. et al. (2017) Rhus coriaria increases protein ubiquitination, proteasomal degradation and triggers non-canonical beclin-1-independent autophagy and apoptotic cell death in colon cancer cells, Scientific reports.
12. Hariri, N. et al. (2023) Sumac (Rhus coriaria L.) powder supplementation has beneficial effects on appetite in overweight/obese wojen with depression: A randomized controlled trial, Complementary therapies in clinical practice.
13. Sabzghabaee, A.M. et al. (2014) Clinical effects of Rhus coriaria fruits on dyslipidemia308 in adolescents: A triple-blinded randomized placebo-controlled trial, Medical archives (Sarajevo, Bosnia and Herzegovina).
14. Martinelli, G. et al. (2022) The nutraceutical properties of Sumac (rhus coriaria L.) against gastritis: Antibacterial and anti-inflammatory activities in gastric epithelial cells infected with H. pylori, Nutrients.
15. Kazemi, S. et al. (2020) The effects of Sumac (Rhus coriaria L.) powder supplementation in patients with non-alcoholic fatty liver disease: A randomized controlled trial, Complementary therapies in clinical practice.
16. Lelot, M. et al. (2023) Description d’un Cas d’allergie aux baies roses et réactivités Croisées de la Noix de Cajou : Revue de la Littérature, Revue Française d’Allergologie
17. Bose, S. et al. (2023) A comprehensive review on natural products caused allergy and its mechanism, Journal of Herbal Medicine.
18. C. Gladman MD, A. (2010) Toxicodendron dermatitis: Poison ivy, oak, and Sumac, Wilderness & Environmental Medicine.
19. Khalil, M. et al. (2022) Unraveling the beneficial effects of herbal Lebanese mixture ‘za’atar’. history, studies, and properties of a potential healthy food ingredient, Journal of Functional
20. Bahari H, Taheri S, Namkhah Z, Barghchi H, Arzhang P, Nattagh-Eshtivani E. Effects of sumac supplementation on lipid profile: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Phytother Res. 2023 Oct 21. doi: 10.1002/ptr.8046. Epub ahead of print. PMID: 37864474.
21. Jafarpour A, Jalali S, Akhlaghi M, Amlashi MA. The effect of Sumac on cardiometabolic parameters in adults: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Front Nutr. 2024 Jan 30;11:1305024. doi: 10.3389/fnut.2024.1305024. PMID: 38352703; PMCID: PMC10861764.
22. Bahari H, Zeraattalab-Motlagh S, Sajadi Hezaveh Z, Namkhah Z, Golafrouz H, Taheri S, Sahebkar A. The Effects of Sumac Consumption on Inflammatory and Oxidative Stress Factors: A Systematic Review of Randomized Clinical Trials. Curr Pharm Des. 2024 Jun 12. doi: 10.2174/0113816128305609240529114411. Epub ahead of print. PMID: 38920072.
23. Vajdi M, Gataa IS, Tabrizi FPF, Nikrad N, Hojati A, Darzi M, Noshadi N, Khajeh M, Abbasalizad-Farhangi M, Alipour B. The effect of sumac on cardiovascular risk factors in adults: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Prostaglandins Other Lipid Mediat. 2024 Aug 7:106879. doi: 10.1016/j.prostaglandins.2024.106879. Epub ahead of print. PMID: 39121945.
24. Taheri S, Sohrabi Z, Bahari H, Mirmohammadali SN, Hashempur MH, Golafrouz H, Haghighat N, Asbaghi O. ٍEffects of Sumac Consumption on Blood Pressure, Glycemic Indices, and Body Composition in Adults: A GRADE-assessed Systematic Review and Dose-response Meta-analysis. Diabetes Metab Syndr. 2024 Sep 19;18(9):103122. doi: 10.1016/j.dsx.2024.103122. Epub ahead of print. PMID: 39316955.

• Data pierwotnej publikacji: 4.12.2023
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 25.09.2024