Suplementy diety a prawo w Polsce

Polacy coraz chętniej sięgają po suplementy diety. Są bardzo łatwo dostępne. Można je znaleźć nie tylko w aptece, ale też w sklepach spożywczych czy na stacjach benzynowych. Aż 72% społeczeństwa deklaruje ich spożywanie. 48% uważa je za produkty całkowicie bezpieczne dla zdrowia¹. Niestety, często suplementy są spożywane w sposób nieuzasadniony, w zbyt dużych dawkach, a także bez rekomendacji lekarza czy farmaceuty.

Czym są suplementy diety i w jakiej formie występują?

Suplementy diety definiuje się jako środki spożywcze nieposiadające właściwości produktu leczniczego. Używane są w celu uzupełnienia żywienia, gdyż zawierają skoncentrowane związki o określonym działaniu odżywczym lub innym fizjologicznym na organizm.

Na rynku występują w różnorodnej formie umożliwiającej ich dawkowanie – od klasycznych tabletek i kapsułek, po butelki z kroplomierzem czy ampułki z płynem². Substancjami najczęściej zawartymi w suplementach diety są mieszanki różnorodnych witamin i składników mineralnych, ale także inne substancje wykazujące określony efekt fizjologiczny, np. kwasy tłuszczowe omega-3, substancje ziołowe, bakterie probiotyczne.

Opakowanie – jakie informacje powinno zawierać?

Preparaty wprowadzone do obrotu mają określone informacje, które muszą zostać zawarte na opakowaniu. Jedną z nich jest wyraźnie napisany typ produktu: „suplement diety”. Wyróżniony musi zostać także jego skład, właściwości zawartych w nim składników oraz zalecane dzienne dawkowanie. Zawartość składników odnosi się także do określonych referencyjnych wartości spożycia. Na opakowaniu należy również zawrzeć informację dotyczącą faktu, iż suplement powinien być przechowywany w sposób niedostępny dla dzieci oraz że nie może być on stosowany jako substytut zróżnicowanej diety³.

Nadzór nad suplementami diety

Główną różnicą między produktami leczniczymi a suplementami diety jest organ sprawujący nad nimi kontrolę. Leki objęte są przepisami Prawa Farmaceutycznego i na tej podstawie podlegają Głównemu Inspektoratowi Farmaceutycznemu⁴, natomiast suplementy diety – Głównemu Inspektoratowi Sanitarnemu.

W celu wprowadzenia nowych suplementów na rynek przedsiębiorca musi złożyć wniosek do GIS-u. Przy jego rozpatrywaniu skład produktu nie jest badany i sprawdzany – producent musi jedynie podać listę zawartych w nim substancji.

GIS nadzoruje także odpowiednie znakowanie suplementów, ich obrót oraz reklamę. Posiada on specjalny organ opiniodawczy i doradczy – Zespół do spraw Suplementów Diety⁵, który zajmuje się opracowywaniem uchwał dotyczących działania i ustalania maksymalnych dawek składników roślinnych, witamin i składników mineralnych oraz analizą ewentualnych interakcji między substancjami.

Organem przeprowadzającym kontrole bezpieczeństwa, wprowadzania i nadzoru suplementów diety jest Najwyższa Izba Kontroli. Po kontroli przeprowadzonej w latach 2014-2016 zasugerowano między innymi, że, celem zwiększenia bezpieczeństwa konsumentów, procedura wprowadzania suplementów na rynek powinna zostać ulepszona, a nadzór nad nimi zwiększony. U 36% badanych próbek probiotyków stwierdzono obecność nieokreślonych na opakowaniu szczepów drobnoustrojów, a w aż 67% – niższą niż deklarowano liczbę probiotycznych bakterii⁶. Wyniki te świadczą o możliwym niebezpieczeństwie płynącym z nierozsądnego spożywania suplementów diety.

Skąd popularność suplementów diety?

Suplementy diety w Polsce cieszą się bardzo dużą popularnością, stąd ich ogromne zróżnicowanie na rynku. Sporo z nich cechuje się niską ceną, przez co większość społeczeństwa może sobie pozwolić na ich kupno. Niewątpliwą zachętą jest szeroka reklama tych produktów, wykorzystująca różnorodne techniki marketingowe. W 2015 roku prawie co czwarta reklama w mediach odnosiła się do produktów zdrowotnych i leków ⁶.

Spożycie suplementów wiąże się z dużą wygodą, szczególnie dla osób zapracowanych i szybko żyjących, które sądzą, że łatwiej jest połknąć tabletkę niż gotować wartościowe posiłki. Reklamy, w których człowiek pozbawiony sił staje się istnym wulkanem energii zaledwie po zażyciu kompleksu witamin i minerałów często wprowadzają społeczeństwo w błąd i mogą prowadzić do bagatelizacji problemów zdrowotnych. Należy podkreślać, że żadne suplementy nie zastąpią w pełni zbilansowanej, bogatej w naturalne produkty diety.

Suplementy diety – kiedy są przydatne?

Istnieje oczywiście wiele sytuacji, w których korzystanie z suplementów diety jest uzasadnione i zalecane. Jest tak przede wszystkim przy stanie zwiększonego zapotrzebowania na składniki odżywcze, np. u sportowców, osób przewlekle chorych, na diecie redukcyjnej, kobiet w wieku rozrodczym i w ciąży, niemowląt, osób starszych, niedożywionych, stosujących diety eliminacyjne (np. weganie, u których brak witaminy B12 w diecie) lub w przypadku stwierdzonego niedoboru różnych składników. W Polsce powszechny jest przede wszystkim niedobór witaminy D, zatem suplementacja wskazana jest u większości populacji. Stosowanie suplementów diety powinno być jednak zawsze uzasadnione i skonsultowane z lekarzem, farmaceutą lub dietetykiem w celu dobrania odpowiedniego preparatu i jego dawki^{7, 8}.

Jak bezpiecznie kupować?

Najbezpieczniejszym sposobem na zakup suplementów jest nabycie ich w aptece i omijanie internetowych ofert na podejrzanych stronach. Tam często można natknąć się na produkty fałszowane. Celem potwierdzenia autentyczności danego suplementu można sprawdzić, czy znajduje się on w rejestrze zamieszczonym na stronie Głównego Inspektoratu Sanitarnego: https://powiadomienia.gis.gov.pl/.

Przyjmując suplementy, warto najpierw dokładnie przeczytać informacje zawarte na opakowaniu oraz instrukcję, gdzie można sprawdzić jego zalecane dawkowanie i skonsultować je ze specjalistą. Nie można również traktować suplementów diety jak zamiennika lekarstwa – są one tylko uzupełnieniem codziennego żywienia⁹.

Ryzyko nieuzasadnionego spożycia

Suplementy diety powinny być spożywane jedynie w uzasadnionych przypadkach. Powinno się też zwrócić uwagę na ryzyko ewentualnych interakcji z innymi przyjmowanymi lekami i preparatami.

Przykładowo, miłorząb japoński, stosowany w suplementach na koncentrację i zmęczenie, wykazuje jednocześnie działanie hamujące agregację płytek krwi, przez co może wejść w interakcję z lekami przeciwzakrzepowymi¹.

Nieodpowiednie stosowanie suplementów diety może także doprowadzić do stanów nadmiaru różnych składników, które mogą skutkować poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. Analiza przyczyn hospitalizacji pacjentów w USA wykazała, że rocznie około 23 000 pacjentów trafia do amerykańskich szpitali z powodu wystąpienia działań niepożądanych po spożywaniu różnorodnych suplementów diety.

Najczęściej występowały: kołatania serca, ból w klatce piersiowej, alergie, zawroty głowy, wymioty, ból brzucha¹⁰. Istnieją również doniesienia o wpływie suplementacji antyoksydantów na wzrost ryzyka zgonu. Potwierdzono to w przypadku długotrwałej suplementacji β-karotenu, witaminy A i E¹¹.

Podsumowanie

Stosowanie suplementów diety jest korzystne w przypadkach niedoborów lub zwiększonego zapotrzebowania na niektóre składniki odżywcze. Mogą one poprawić stan zdrowia i ułatwić rekonwalescencję po przebytej chorobie. Na rynku istnieje szeroka gama produktów tego typu, których nieuzasadnione spożywanie niesie poważne ryzyko dla zdrowia, a nawet życia. Suplementy powinny zatem być przyjmowane w odpowiednich dawkach i po konsultacji z lekarzem, farmaceutą lub dietetykiem.

Bibliografia:

1. https://gis.gov.pl/wp-content/uploads/2019/07/Bezpiecze%c5%84stwo-i-ryzyka-stosowania-suplement%c3%b3w-diety-1.pdf
2. U. 2006 nr 171 poz. 1225, Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. (z późniejszymi zmianami) o bezpieczeństwie żywności i żywienia.
3. U. 2007 nr 196 poz. 1425, Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety
4. U. 2001 nr 126 poz. 1381, Ustawa z dnia 6 września 2001 r. (z późniejszymi zmianami) Prawo farmaceutyczne
5. https://gis.gov.pl/zywnosc-i-woda/zespol-do-spraw-suplementow-diety/
6. https://www.nik.gov.pl/plik/id,13031,vp,15443.pdf
7. https://www.krsio.org.pl/uploads/media/przewodnik_przez_dzungl%C4%99_sprzecznych_opinii.pdf
8. Grembecka (2019). Suplementy diety – panaceum na wszystkie dolegliwości? Gazeta AMG, 1
9. http://www.urpl.gov.pl/pl/suplementy-diety-wsp%C3%B3lna-akcja-12-instytucji
10. Geller, A. I., Shehab, N., Weidle, N. J., Lovegrove, M. C., Wolpert, B. J., Timbo, B. B., Mozersky, R. P., & Budnitz, D. S. (2015). Emergency Department Visits for Adverse Events Related to Dietary Supplements. The New England journal of medicine, 373(16), 1531–1540.
11. Bjelakovic i wsp. (2007). Mortality in Randomized Trials of Antioxidant Supplements for Primary and Secondary Prevention. JAMA, February 28, 2007—Vol 297, No. 8