Tarnina – zapomniana roślina o niezapomnianych właściwościach
Śliwa tarnina, ciernie, tarń, tarka, ciarki, cierniak, żarnośliwa, korcipka, wilżyna. Trudno stwierdzić, czego więcej ma ta jadalna roślina: nazw czy sposobów zastosowania. Krzew tarniny jest wykorzystywany jako materiał budulcowy żywopłotów i tężni. Kwiaty tarniny są miododajne. Owoce są surowcem dla przygotowania nalewek, syropów i soków o wielu właściwościach prozdrowotnych. Liści tarniny również nie można zmarnować. Tarnina wydaje się bardzo użyteczną rośliną, jednak mówi się o niej stosunkowo rzadko. W tym artykule poznasz różne aspekty zastosowania tej rośliny. Najbardziej szczegółowo dowiesz się o właściwościach prozdrowotnych jej owoców w świetle badań dietetycznych.
Wysoki, silnie rozgałęziony kolczasty krzew tarniny tworzy gęste cierniste zarośla stanowiące ostoję dla zwierząt leśnych. Rośnie w krajach Europy, Azji i Afryki Północnej o umiarkowanym klimacie. W Polsce krzew tarniny spotykany jest głównie na nizinach.
Liście tarniny
Tarnina jest rośliną o szerokim spektrum zastosowania i jej liście nie są wyjątkiem. Wywar z liści tarniny jest środkiem leczniczym w stanach zapalnych gardła i dziąseł. Natomiast suszone liście tarniny można parzyć, otrzymując tym sposobem herbatę o pozytywnym wpływie na zdrowie.
Kwiaty tarniny
Kwiaty tarniny znalazły swoje zastosowanie jako surowiec zielarski. Po zakwitnięciu białe kwiaty tarniny są zbierane i suszone. Stosuje się je do przygotowania różnych ziół i herbat o właściwościach leczniczych. Co ciekawe, kwiaty tarniny mogą pojawić się jeszcze przed rozwinięciem liści w okolicy maja i czerwca. Ich wklęsłe dno kwiatowe wyściela tkanka wydzielnicza miodnika, co oznacza, że kwiaty tarniny są miododajne.
Owoce tarniny
Owoce tarniny na początku mogą wprowadzić nas w błąd. Na pierwszy rzut oka wyglądają jak śliwki czy borówki. Są to owoce o kształcie kulistym i ciemnogranatowej barwie z niebieskawym woskowym nalotem. Miąższ ma barwę żółtawo-zieloną. Już niedługo będzie można zbierać te owoce. Dojrzewają one bardzo późno – w zakresie od października do grudnia.
Smak owoców tarniny
Dla owoców tarniny charakterystyczny jest gorzki, cierpki smak. Z tego powodu owoc nie jest spożywany na surowo bezpośrednio po zerwaniu z gałęzi. Ptakom leśnym smak ten natomiast nie tylko nie przeszkadza, ale nawet się podoba.
Mrożenie owoców tarniny
Cierpki smak tych owoców ulega złagodzeniu, jeżeli owoce zostały zebrane po kilku dniach pierwszych jesiennych przymrozków. Taki efekt można osiągnąć poprzez mrożenie zebranych owoców [1]. Wystarczy przemrozić je w zamrażarce przez dobę. Po dokładnym umyciu można je spożywać na surowo i cieszyć się łagodniejszym smakiem tarniny. Owoce tarniny po przemrożeniu są również gotowe do przetworzenia.
Przetwory z owoców tarniny
Tarnina jest prawdziwym odkryciem kulinarnym. To, w jaki sposób zastosujesz jej owoce, zależy tylko od twojej wyobraźni.
Tarninówka
Najbardziej rozpowszechnionym przetworem z owoców tarniny jest tak zwana „tarninówka”. Jest to nalewka na bazie owoców tarniny, wódki i spirytusu. Ma ona wielokrotnie udowodniony pozytywny wpływ na zdrowie dzięki zawartym w niej substancjom prozdrowotnym.
Dżemy i konfitury
Owoce tarniny są powszechnie stosowane w produkcji dżemów, konfitur i syropów. Są one świetnym dodatkiem do naleśników, placków i po prostu bułek.
Sok z tarniny
Sok z owoców tarniny jest bardzo ceniony wśród osób, znających właściwości prozdrowotne tarniny. Szczególnie odnosi się to do soku świeżo wyciśniętego. Do produkcji soków używane są również świeże owoce tarniny, a nie tylko mrożone. Taki sok można przechowywać dłużej bez obaw, że sok straci swoją wartość odżywczą i leczniczą.
Alkohole z tarniny z całego świata
Jeżeli jesteś smakoszem napoi alkoholowych, tarnina musi cię szczególnie zaciekawić w sposób szczególny. Różne kraje Europy mają swoje własne unikalne przepisy na alkohole sporządzane z owoców tej zapomnianej rośliny.
W północnej Hiszpanii jest zlokalizowana produkcja przemysłowa likieru, zawierającego oprócz macerowanych w etanolu owoców tarniny, cukier i oleje anyżowe. Sok z tych owoców jest używany do produkcji fałszywego wina porto i jest używany jako domieszka, aby nadać szorstkość prawdziwemu porto.
W wiejskiej Wielkiej Brytanii z owoców wytwarza się tak zwany gin z tarniny. Nie jest to jednak prawdziwy gin, a raczej napar z wódki.
We Francji z młodych pędów tarniny powstaje tak zwany likier épine („kręgosłup”).
We Włoszech napar spirytusu z owocami i cukrem wytwarza likier zwany bargnolino.
W Wielkiej Brytanii, w Niemczech i innych krajach Europy Środkowej jest produkowane wino ze sfermentowanych owoców tarniny [1].
Wartości odżywcze owoców tarniny
Szkoda, że zapominamy o tarninie, dlatego że jej owoce mają wysoką wartość odżywczą przy ich stosunkowo niskiej kaloryczności w 100 g produktu. Spożywając tylko 114 kcal, dostarczasz swojemu organizmu solidną ilość wody i błonnika pokarmowego. Czyni to \ owoce tarniny świetnym środkiem na zaparcia. Tarnina jest źródłem witaminy C, beta-karotenu, witaminy A i E.
Zawiera ona także takie makro- i mikroelementy, jak wapń, żelazo, magnez, fosfor, potas, sód, cynk, miedź oraz mangan. Warto dodać, że suszone owoce będą zawierały więcej energii, a mianowicie 380 kcal w 100 g produktu. Jednak suszony owoc zawiera więcej witamin i składników mineralnych.
| Składnik | Wartość odżywcza w 100 g |
| Woda | 60,2 g |
| Energia | 114 kcal |
| Białko | 1,23 g |
| Tłuszcz | 0,62 g |
| Węglowodany | 19,7 g |
| Błonnik pokarmowy | 12,3 g |
| Wapń | 45,3 mg |
| Żelazo | 0,76 mg |
| Magnez | 22,6 mg |
| Fosfor | 42,9 mg |
| Potas | 453 mg |
| Sód | 22,8 mg |
| Cynk | 0,263 mg |
| Miedź | 0,166 mg |
| Mangan | 0,117 mg |
| Witamina C (kwas askorbinowy) | 3,2 mg |
| Witamina C (kwas dehydroaskorbinowy) | 9,16 mg |
| Witamina A | 3,2 mg |
| Witamina E | 5,23 µg |
Cechy prozdrowotne przetworów z tarniny
Oprócz wymienionych makro- i mikroskładników, owoce tarniny zawierają inne liczne substancje. Dzięki nim ta roślina znalazła nie tylko zastosowanie kulinarne, ale również lecznicze. W jej owocach znajdziemy cały wachlarz takich substancji prozdrowotnych. Wśród nich zaś są flawonoidy, fitosterole, pektyny, glikozydy, kwasy organiczne i garbniki. To te substancje, które czynią tarninę korzystną dla zdrowia.
Bogactwo przeciwutleniaczy
Obecnie coraz częściej mówi się o znaczeniu dostarczaniu antyoksydantów z dietą. Są one ważną częścią nieenzymatycznych mechanizmów antyoksydacyjnych. Hiszpańscy naukowcy zbadali profil fitozwiązkow soku z cytryny wzbogacanego w owoce egzotyczne. Wśród nich były owoce tarniny, bo w Hiszpanii ta roślina jest egzotyczną, gdyż nie rośnie w tamtych warunkach klimatycznych [3].
W takich napojach wykazano właściwość przeciwutleniającą wobec anionorodników ponadtlenkowych oraz rodników hydroksylowych. Stanowią one tak zwane reaktywne formy tlenu. Te napoje były również porównane z napojami izotonicznymi dostępnymi na rynku [4]. Stwierdzono w nich dużo większą zawartość antyoksydantów. To sugeruje, że taki napój z soku z cytryny i owoców tarniny może być świetnym napojem pomocnym w zwalczaniu stresu antyoksydacyjnego.
Owoc przeciwnowotworowy
Świadomość potencjału antyoksydacyjnego owoców tarniny sugeruje również możliwe właściwości przeciwnowotworowe. Wynika to z faktu, że stres antyoksydacyjny jest jednym z najmocniejszych czynników rakotwórczych.
Na uniwersytetach w Turcji było przeprowadzone oddzielne badanie [5] aktywności przeciwutleniającej ekstraktu z owoców tarniny i jego działania cytotoksycznego na różne linie komórek rakowych. Po ocenie wyników linii komórkowych raka mózgu i trzustki określono znaczną aktywność cytotoksyczną (50-63%) ekstraktu z owoców tarniny na linię komórek raka mózgu. Natomiast nie zaobserwowano znacznego wpływu na liniach komórek raka trzustki.
Takie wyniki wskazują na to, że etanolowy ekstrakt z owoców tarniny a działanie antyoksydacyjne i odpowiednio przeciwnowotworowe oraz prowadzi do zmniejszenia żywotności komórek raka mózgu glejaka i ogólnie zmniejszenia jego ryzyka. Podsumowując, przetwory owoców tarniny mogą być wspomagającym środkiem w walce z rakiem mózgu oraz towarzyszą profilaktyce nowotworów mózgu.
Czy tarnina pomaga w ochudzaniu?
W tym samym badaniu hiszpańskich naukowców [6] wykazano także, że napój z soku z cytryny oraz owoców tarniny w zmniejsza ryzyko innych stanów patologicznych. Wyniki wskazują na zmniejszenie wchłaniania trójglicerydów i zapobieganiu hiperglikemii, czyli wzrostu stężenia glukozy we krwi powyżej normy.
Taka właściwość jest niezwykle przydatna dla ludzi z otyłością i cukrzycą. O owocach tarniny warto więc pamiętać także podczas odchudzania.
Tarnina dla sportowców
Wiadomo, że podczas wysiłku fizycznego nasilają się procesy oddychania komórkowego. Skutkuje to powstaniem większej ilości wolnych rodników. Napój z soku z cytryny i owoców tarniny wykazał zdolność do zwalczania wolnych rodników podczas intensywnego wysiłku fizycznego. Może to być interesujący fakt dla osób, które regularnie i intensywnie trenują.
Podsumowanie
Tarnina to owoc, o którym niesłusznie zapomniano. Mam jednak nadzieję, że teraz już na pewno o niej nie zapomnisz! Jest to roślina o niezwykle szerokim spektrum zastosowania. Warto podkreślić, że jest równocześnie bogata w składniki odżywcze, co nie zawsze idzie w parze. Dżemy, konfitury, soki, herbaty i nalewki z tarniny mogą stanowić urozmaicenie twoich doświadczeń kulinarnych i smakowych. Mają też znaczący wpływ na leczenie i prewencję niektórych chorób.
Bibliografia:
- Mayorga, S. E., & Grandes, B. B. ANDEAN RASPBERRY. Iberian-American Fruits Rich in Bioactive Phytochemicals for Nutrition and Health, 9.
- Sánchez-Mata, María de Cortes, Tardío, Javier (Eds.), Mediterranean Wild Edible Plants
- Gironés-Vilaplana, A., Valentão, P., Moreno, D. A., Ferreres, F., García-Viguera, C., & Andrade, P. B. (2012). New beverages of lemon juice enriched with the exotic berries maqui, açaı́, and blackthorn: bioactive components and in vitro biological properties. Journal of agricultural and food chemistry, 60(26), 6571–6580. https://doi.org/10.1021/jf300873k
- Gironés-Vilaplana, A., Villaño, D., Moreno, D. A., & García-Viguera, C. (2013). New isotonic drinks with antioxidant and biological capacities from berries (maqui, açaí and blackthorn) and lemon juice. International journal of food sciences and nutrition, 64(7), 897–906.
- Karakas, N., Okur, M. E., Ozturk, I., Ayla, S., Karadag, A. E., & Polat, D. Ç. (2019). Antioxidant Activity of Blackthorn (Prunus spinosa L.) Fruit Extract and Cytotoxic Effects on Various Cancer Cell Lines. Medeniyet medical journal, 34(3), 297–304.
- Gironés-Vilaplana, A., Mena, P., Moreno, D. A., & García-Viguera, C. (2014). Evaluation of sensorial, phytochemical and biological properties of new isotonic beverages enriched with lemon and berries during shelf life. Journal of the science of food and agriculture, 94(6), 1090–1100.
