Udar cieplny i udar słoneczny. Niebezpieczne konsekwencje przegrzania i jak się przed nimi chronić?

Udar cieplny jest niebezpiecznym skutkiem przegrzania organizmu. Co ciekawe, może wystąpić nie tylko w czasie upałów. Pod wpływem wysokiej temperatury w organizmie dochodzi do szeregu zmian, zagrażających zdrowiu, a nawet życiu człowieka. Osobami z wysokim stopniem ryzyka udaru są zwłaszcza osoby starsze i dzieci. Warto zaznaczyć, że istnieje bardzo prosta metoda, by nie doprowadzić do powstania udaru cieplnego.

Co to jest udar cieplny? Czy jest on tożsamy z udarem słonecznym?

Udar cieplny zwany jest również przegrzaniem organizmu. Jest to stan, w którym ciało staje się nadmiernie nagrzane (powyżej 40 stopni Celsjusza). Jest to poważne zagrożenie dla zdrowia i życia, wymagające natychmiastowej interwencji medycznej [1].

Udar cieplny kojarzy się głównie z udarem słonecznym. Jednak udar słoneczny jest tylko jednym z jego rodzajów. Pojawia się, gdy mózg zbyt długo narażony jest na działanie promieni słonecznych. Jest to szczególnie częste podczas przebywania na słońcu bez ochrony głowy. Jednak udar cieplny nie pojawia się tylko pod wpływem promieniowania słonecznego. Często towarzyszy pracownikom hal, gdzie panuje wysoka temperatura, a także sportowcom [2,3].

Czynnikami, które wpływają na pojawienie się udaru cieplnego, jest wysoka temperatura oraz duża wilgotność powietrza. Najbardziej narażonymi osobami są dzieci oraz osoby starsze [1,2].

Objawy udaru. Jak poznać udar cieplny i udar słoneczny?

Objawy, które powinny zaniepokoić to:

• Sucha, bardzo ciepła lub pokryta plamami skóra (spowodowana brakiem pocenia się)
• Temperatura ciała powyżej 40 stopni Celsjusza
• Zaburzenia równowagi
• Dezorientacja, splątanie
• Bełkotliwa mowa
• Przyspieszony oddech, spadek ciśnienia we krwi [1].

Udar cieplny może prowadzić do śmierci. Dlatego szczególne ważne jest, aby jak najszybciej uzyskać opiekę medyczną.

Pierwsza pomoc i leczenie udaru cieplnego

Pierwsza pomoc podczas udaru cieplnego jest niezwykle ważna. W pierwszej kolejności osoba przegrzana powinna zostać przeniesiona w zacienione miejsce. Jeśli jest ubrana w ubranie wierzchnie, należy je zdjąć. Następnie skórę takiej osoby należy zwilżyć, a także doprowadzić do przepływu powietrza. Ma to na celu schłodzenie skóry. Należy pamiętać, że osoba z udarem cieplnym musi zostać odpowiednio nawodniona. W tym celu należy podać odpowiednią ilość wody. W każdym przypadku niezwykle ważne jest wezwanie profesjonalnej pomocy medycznej. Najczęściej niezbędne jest przewiezienie osoby z udarem do szpitala i przeprowadzenie leczenia [4].

Najważniejszy czas pomocy medycznej w przypadku udaru nazywany jest „złotą godziną„. Jest to umowny czas od pojawienia się pierwszych objawów choroby. Najczęściej trwa on 4-6 godzin. Jest to czas, w jakim chory w stanie zagrożenia życia powinien znaleźć się w szpitalu. Pozwala to na określenie prawdopodobieństwa przeżycia takiej osoby [5].

W warunkach szpitalnych po udarze cieplnym włączane jest specjalistyczne leczenie. Pacjenci są nawadniani płynami dożylnie. Wprowadzane są także leki wazopresyjne. Objawy ze strony układu nerwowego leczy się lekami przeciwdrgawkowymi. W leczeniu udaru cieplnego niezalecane są leki przeciwgorączkowe, ponieważ nie przynoszą one skuteczności w leczeniu [6, 7].

Czym grozi udar cieplny?

Śmiertelność w wyniku udaru cieplnego jest bardzo wysoka. Dzieje się tak, ponieważ na działanie wysokiej temperatury wrażliwy jest praktycznie każdy narząd w ciele człowieka. Powikłania działania wysokiej temperatury zależą głównie od tego, jaki jest czas jej oddziaływania. Inne ważne czynniki to wiek osoby (dzieci i seniorzy są narażeni bardziej) oraz stan zdrowia. Dotyczy to między innymi faktu, czy występują inne choroby towarzyszące [8].

W wyniku udaru cieplnego może dojść do szeregu zmian w różnych układach ciała człowieka. W konsekwencji może powodować to różne choroby. W pierwszej kolejności objawy udaru widać w wyniku nieprawidłowości układu nerwowego. Dotyczy to nieprawidłowej mowy, zburzenia równowagi, zwrotów głowy i splątania [9].

Układ krążenia także jest wrażliwy na działanie wysokiej temperatury. W wyniku jej działania dochodzi do spadku ciśnienia krwi i zaburzeń krążenia. W konsekwencji może pojawiać się niedokrwienie narządów, udar mózgu czy zawał serca [7,9].

Nadmierne nagrzanie ciała może wpływać na układ oddechowy. Osoba z udarem słonecznym może doświadczać przyspieszonego oddechu i trudności w oddychaniu. Udar cieplny może wpływać na zaburzenia w funkcjonowaniu nerek i prowadzić do odwodnienia [9,10].

Nadmierna ekspozycja na słońce może powodować także różne reakcje skórne [9].

Jak chronić siebie i innych przed udarem cieplnym?

Należy unikać długotrwałego przebywania na słońcu w gorących godzinach dnia, zwłaszcza w czasie upałów. Jeśli to możliwe, warto pozostać w chłodnym pomieszczeniu lub poszukać cienia. Obowiązkowe są kremy z wysokim filtrem SPF na skórę. Dotyczy to odsłoniętych części ciała-twarzy, rąk i nóg. Noszenie nakrycia głowy i okularów przeciwsłonecznych może również pomóc w ochronie przed słońcem[11,12].

W gorące dni może pomóc noszenie lekkich, jasnych ubrań wykonanych z przewiewnych materiałów. Należy zawsze pamiętać o ochronie głowy. Aktywność na zewnątrz, najlepiej planować rankiem lub późnym wieczorem, kiedy temperatury są niższe [11].

Należy być świadomym objawów udaru cieplnego. W przypadku wystąpienia tych objawów należy natychmiast poszukać chłodnego miejsca i zasięgnąć pomocy medycznej [11].

Dzieci są szczególnie wrażliwe na udar cieplny. Ich organizmy gorzej radzą sobie z regulacją temperatury niż organizmy dorosłych. W żadnym przypadku nie wolno zostawiać dzieci w stojących na słońcu samochodach, nawet na krótką chwilę. Zarówno dzieci, jak i osoby starsze powinny przebywać w wentylowanych i chłodnych pomieszczeniach. W przypadku konieczności wyjścia na słońce należy pamiętać o ochronie głowy [12].

Picie odpowiedniej ilości wody

Aby złagodzić objawy wysokiej temperatury, należy spożywać odpowiednią ilość wody. Nie spowoduje to odwodnienia organizmu i pojawienia się objawów udaru. Prawidłowe nawodnienie jest kluczowe w prewencji udaru cieplnego. Zawsze trzeba pamiętać, aby spożywać więcej płynów, gdy temperatura otoczenia jest wysoka. W większości przypadków wystarczy woda. Dotyczy to zwłaszcza osób starszych i dzieci, które często zapominają o piciu w trakcie dnia [12].

Podczas upałów osoby ćwiczące powinny zwiększyć dzienne spożycie soli zarówno w jedzeniu, jak i napojach. Należy pamiętać, że indywidualne potrzeby płynów mogą się różnić w zależności od wielu czynników. Zawsze warto dostosować spożycie płynów do własnych potrzeb i słuchać sygnałów swojego ciała. Ma to na celu zapobiegania odwodnieniu i udarowi cieplnemu [13].

Podsumowanie

Udar cieplny to poważne zagrożenie dla zdrowia, zwłaszcza w okresach wysokich temperatur. W przypadku udaru słonecznego ważna jest nie tylko ochrona skóry, ale również całego organizmu. Ochładzanie skóry, nawadnianie, unikanie słońca i wysokich temperatur oraz szukanie cienia są kluczowymi działaniami. Należy je podjąć, aby złagodzić objawy i zapobiec dalszym uszkodzeniom. Jeśli objawy utrzymują się lub nasilają, ważne jest zasięgnięcie porady medycznej. Zapobiega to pojawieniu się choroby mogącej być wynikiem udaru.

Najczęstsze pytania:

Bibliografia:

1. Hemmelgarn C, Gannon K. Heatstroke: clinical signs, diagnosis, treatment, and prognosis. Compend Contin Educ Vet. 2013 Jul;35(7):E3. PMID: 23894763.
2. Pawełczyk T, Jastrzębski K, Pawełczyk A, Klimek A, Rabe-Jabłońska J, Udar cieplny zilustrowany przypadkiem 39-letniego mężczyzny – uczestnika biegu maratońskiego, Aktualn Neurol 2011, 11 (4), p. 274-279
3. Bouchama A, Bisher A, Lehe C, Laitano O, Jay O, O’Connor F, Leon L.  Classic and exertional heatstroke. Nature Reviews Disease Primers. 2022. 8. 8. 10.1038/s41572-021-00334-6. 
4. Pek JH. Guidelines for Bystander First Aid 2016. Singapore Med J. 2017 Jul;58(7):411-417. doi: 10.11622/smedj.2017062. PMID: 28740997; PMCID: PMC5523093.
5. Heled Y, Rav-Acha M, Shani Y, Epstein Y, Moran DS. The „golden hour” for heatstroke treatment. Mil Med. 2004 Mar;169(3):184-6. doi: 10.7205/milmed.169.3.184. PMID: 15080235.
6. Lipman GS, Eifling KP, Ellis MA, et al. Wilderness Medical Society. Wilderness Medical Society practice guidelines for the prevention and treatment of heat-related illness: 2014 update. Wilderness Environ Med. 2014; 25(4 Suppl): S55–S65
7. Gajewski P, red. Interna Szczeklika 2017. Medycyna Praktyczna; 2017, s. 2238-2239
8. Varghese GM, John G, Thomas K, et al. Predictors of multi-organ dysfunction in heatstroke Emergency Medicine Journal 2005;22:185-187
9. Jardine, D.S. Choroba z przegrzania i udar cieplny, https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/595/original/44-53.pdf?1473325632, dostęp 24.06.2023
10. Błażejczyk K. Błażejczyk A. Baranowski J., Wieloletnia zmienność niektórych chorób klimatozależnych w Polsce i jej związek z warunkami klimatycznymi, Prace i Studia Geograficzne 2014, T.56 ss.37-65
11. Klukowski M, Udar cieplny i inne stany wywołane przegrzaniem, Zdrowie Pacjenta, 2016, s. 4-6
12. Laitano O, Leon LR, Roberts WO, Sawka MN. Controversies in exertional heat stroke diagnosis, prevention, and treatment. J Appl Physiol (1985). 2019 Nov 1;127(5):1338-1348. doi: 10.1152/japplphysiol.00452.2019. Epub 2019 Sep 23. PMID: 31545156.
13. Pawełczyk T, et.al. Exertional heat stroke in a marathon runner – case report. Current Neurology 11.4 (2011): 274.