Niedobory żelaza u sportowców. Uprawiasz sport? Kontroluj poziom żelaza!

Osoby amatorsko uprawiające sport w sposób szczególny narażone są na niedobory żelaza.

🔎 Problem ten jest powszechny. Meta-analiza [5] obejmująca ponad 17 tysięcy sportowców wykazała, że 53,9% studentów-sportowców ma niskie poziomy ferrytyny (<50 µg/L), a 23,0% cierpi na bezwzględny niedobór żelaza (<20 µg/L).

Z tego powodu często bez konsultacji z lekarzem dodatkowo suplementują ten pierwiastek. Nie zdają sobie jednak sprawy, że żelazo da się przedawkować, a jego nadmiar może być bardzo groźny dla zdrowia.

Dlaczego żelazo jest tak ważne dla osób uprawiających sport?

Żelazo zapewnia prawidłowe funkcjonowanie organizmu podczas zwiększonego wysiłku fizycznego. Pierwiastek ten wchodzi w skład hemoglobiny, czyli czerwonego barwnika krwi. Jej głównym zadaniem jest transport tlenu do komórek [1], w tym do komórek mięśniowych.  Podczas intensywnych ćwiczeń zapotrzebowanie na tlen rośnie. Z drugiej strony wraz z potem ubywa z organizmu żelaza, dzięki któremu tlen dostaje się do komórek. Profesjonalni sportowcy cały czas kontrolują więc poziom żelaza w swoim organizmie, a wszelkie braki uzupełniają za pomocą odpowiedniej diety i suplementacji. Odbywa się to jednak zawsze pod okiem specjalisty.

Sportowcy – amatorzy w przeciwieństwie do profesjonalistów często robią to niestety na własną rękę. Chcą w ten sposób nie tylko zapobiec niedoborom, ale też poprawić kondycję fizyczną i zwiększyć wydolność mięśni. Nie mają przy tym świadomości, jak bardzo poprzez taką niekontrolowaną suplementację mogą sobie zaszkodzić.

Żelazo też można przedawkować…

Przyjmowanie zbyt dużych dawek żelaza może doprowadzić do przeciążenia organizmu tym pierwiastkiem – i to nawet u osoby intensywnie uprawiającej sport! To z kolei będzie miało bardzo niekorzystny wpływ na zdrowie. Żelazo jest magazynowane w organizmie w postaci ferrytyny. Jeśli jest jej za dużo – zaczyna odkładać się w narządach wewnętrznych i uszkadzać je. Niszczona jest wątroba, trzustka, stawy oraz serce.  

Jakie objawy ma osoba przeciążona żelazem?

Nadmiar żelaza na początku łatwo pomylić z niedoborem. Chory odczuwa zmęczenie, nie ma energii, dokuczają mu bóle mięśni i stawów. W pierwszym odruchu taka osoba sięga więc po preparaty z żelazem. W efekcie problem narasta, a uczuciu zmęczenia zaczynają towarzyszyć również inne dolegliwości – problemy z wątrobą, zaburzenia seksualne, niepłodność.

Rutynowe stosowanie suplementów z żelazem przez sportowców nie jest więc najlepszym pomysłem. Nadmiar tego pierwiastka jest bowiem tak samo niebezpieczny jak jego niedobór. Może się okazać, że taki sportowiec, zamiast pozbyć się uczucia zmęczenia i innych dolegliwości, jeszcze bardziej sobie zaszkodzi [2].

Za dużo żelaza w organizmie? Problem może być uwarunkowany genetycznie

1 na 200 osób posiada mutację genetyczną prowadzącą do hemochromatozy [3] – choroby, w przebiegu której żelazo wchłania się do organizmu w nieograniczonych ilościach, a następnie jest w nim magazynowane (główny „magazyn” stanowi wątroba).  W końcu osiąga takie stężenie, że zaczyna szkodzić. Mając hemochromatozę i jednocześnie suplementując żelazo (lub stosując dietę bogatą w ten pierwiastek), możemy sobie wyrządzić ogromną krzywdę. Niestety wielu chorych nie zdaje sobie sprawy z choroby. Tymczasem wiedzę na temat własnego stanu zdrowia można zyskać dzięki prostym badaniom genetycznym.

Uprawiasz sport? Zanim zaczniesz suplementować żelazo, sprawdź, czy nie masz predyspozycji do hemochromatozy!

🔎 Suplementacja doustna żelaza u zdrowych, aktywnych sportowo dorosłych zwiększa stężenie ferrytyny w surowicy, choć nie wpływa znacząco na poziomy hemoglobiny, transferyny czy saturacji transferyny [4].

Nim sięgniesz po suplement z żelazem w składzie, upewnij się, że jest to konieczne!

W pierwszej kolejności zbadaj poziom żelaza i ferrytyny. Jeśli okaże się, że jest za niski – udaj się do lekarza, który dobierze Ci odpowiednią formę i dawkę suplementu. Jeśli z kolei będzie za wysoki, wykonaj badanie DNA, które potwierdzi lub wykluczy genetyczną skłonność do hemochromatozy. Jest to badanie jednorazowe, proste i bezbolesne.

Po zdiagnozowaniu hemochromatozy najważniejsze jest szybkie pozbycie się nadmiaru żelaza z organizmu, by nie zdążył uszkodzić narządów. Robi się to za pomocą regularnych upustów krwi. Gdy żelazo osiąga właściwe stężenie, uczucie zmęczenia, braku energii i inne dolegliwości zwykle same ustępują, a chory może z powodzeniem wrócić do treningów i aktywności fizycznej.

Bibliografia:

1. M. Dymkowska-Malesa, Z. Walczak, Suplementacja w sporcie, “Nowiny Lekarskie” 2011, 80, 3, 199–204.
2. ŻYWIENIE SPORTOWCÓW Praktyczny poradnik zdrowia i odżywiania sprzyjającego wysokiej formie. Opracowany przez Grupę Roboczą ds. Żywienia przy Międzynarodowym Komitecie Olimpijskim w oparciu o ustalenia zawarte podczas Międzynarodowej Konferencji Uzgodnieniowej zorganizowanej w siedzibie MKOl w Lozannie w czerwcu 2003 r.
3. K. Derc, M. Grzymisławski, G. Skarupa-Szabłowska, Hemochromatoza pierwotna (Primary hemochromatosis), „Gastroenterologia Polska” 2001, 8 (2), 181–188.
4. Šmid AN, Golja P, Hadžić V, Abazović E, Drole K, Paravlic AH. Effects of Oral Iron Supplementation on Blood Iron Status in Athletes: A Systematic Review, Meta-Analysis and Meta-Regression of Randomized Controlled Trials. Sports Med. 2024 Feb 26. doi: 10.1007/s40279-024-01992-8. Epub ahead of print. PMID: 38407751.
5. Thompson C, Block D, Wang Z, Foster N, Hassett LC, Steien D, Galardy P, Al-Huniti A. The Global Prevalence of Iron Deficiency in Collegiate Athletes: A Systematic Review and Meta-Analysis. Pediatr Blood Cancer. 2024 Nov 12:e31415. doi: 10.1002/pbc.31415. Epub ahead of print. PMID: 39530537.

• Data pierwotnej publikacji: 20.08.2018
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 13.12.2024