Wrośniak różnobarwny. Grzyb o zaskakujących właściwościach prozdrowotnych

Jeśli podczas spaceru zauważysz pień, który porasta skupisko zachodzących na siebie dachówek grzyba, tworzących wachlarze kolorowych rozet, to duża szansa, że spotkałeś wrośniaka różnobarwnego. Wygląd owocników tego grzyba doskonale odzwierciedla jego anglojęzyczna nazwa 'turkey tail’ czyli indyczy ogon. Jego łacińska nazwa — Trametes versicolor również dotyczy wyglądu i oznacza 'kogoś cienkiego’ (’trametes’) i kolorowego (’versicolor’). Chińczycy natomiast nazywają wrośniaka Yun Zhin, czyli w dosłownym tłumaczeniu 'grzyb chmura’ [5]. Powszechnie występujący na całym świecie wrośniak różnobarwny określany jest jako pospolity. Biorąc jednak pod uwagę jego właściwości prozdrowotne, jest zdecydowanie wyjątkowy.

Wrośniak różnobarwny — występowanie

Wrośniak różnobarwny (łac. Trametes versicolor) to gatunek grzybów z rodziny żagwiowatych. Należy do grzybów nadrzewnych, potocznie nazywanych 'hubami’. Gatunki zaliczane do tej grupy rosną i rozwijają się w drewnie. Owocniki wrośniaka różnobarwnego spotkamy na obumarłych gałęziach i pniach różnych drzew liściastych. Sporadycznie pojawia się także na drewnie drzew iglastych [2]. Wrośniak różnobarwny to prawdziwy obywatel świata. Występuje powszechnie niemal na całym globie i o każdej porze roku. Spotykany jest zarówno w lasach, jak i parkach, ogrodach, sadach owocowych.

Jak rozpoznać wrośniaka różnobarwnego?

Owocniki wyrastają w gęstych skupiskach, rosnąc obok siebie, lub jeden na drugim. Tworzą malownicze kompozycje z cienkich, różnobarwnych, półokrągłych kapeluszy, które przypominają indyczy ogon. Wrośniak przybiera rozmaite kolory, które układają się na powierzchni jego wachlarzy niczym tęcza. Wśród dominujących barw znajdziemy: czarny, stalowoczarny, niebieski, czerwony, żółty, zielony. Brzeg pojedynczych kapeluszy wrośniaka jest zazwyczaj falisty i w jaśniejszym odcieniu — biały, kremowy. Pod kapeluszem znajduje się porowaty hymenofor (część owocnika, w której tworzą się zarodniki). Pory u młodych owocników są jasne, u starszych — ciemnieją. Wrośniaka różnobarwnego można najłatwiej pomylić z gatunkami tego samego rodzaju. Podobnymi nadrzewnymi grzybami są wrośniak garbaty (łac. Trametes gibbosa), strefowany (łac. T. ochracea), czy szorstki (łac. T. hirsuta). Każdy z tych gatunków oznaczony jest w Polsce jako grzyb niejadalny, ale nietrujący [3]. 

Wrośniak różnobarwny w medycynie ludowej

Mimo iż w Europie wrośniak uważany jest za grzyb niezdatny do spożycia, to w krajach Dalekiego Wschodu ma bardzo długą historię stosowania. O leczniczych właściwościach wrośniaka pisał już w XVI w. chiński lekarz i farmaceuta Li Shi Zhen. Według niego grzyb spożywany regularnie miał przynosić korzyści dla zdrowia i zapewniać długie życie. W tradycyjnej chińskiej i japońskiej medycynie zaparzano susz z owocników wrośniaka. Taka grzybowa herbata według ludowych wierzeń pomagała w chorobach płuc, wzmacniała psychikę i dodawała energii. Większość z przypisywanych wrośniakowi właściwości prozdrowotnych została dowiedziona na podstawie doświadczeń naukowych [1,4,5].

Indyczy ogon w medycynie współczesnej

Liczne badania naukowe potwierdzają działanie immunostymulujące, antybakteryjne, antywirusowe, antyoksydacyjne, przeciwcukrzycowe oraz hepatoprotekcyjne wrośniaka różnobarwnego. Ma to związek z występowaniem takich składników bioaktywnych jak związki fenolowe, kwasy tłuszczowe, terpeny i kompleksy białkowo-polisacharydowe. Na szczególną uwagę zasługują dwa związki wyróżniające wrośniaka na tle innych gatunków. Są to unikalne beta-glukany PSK (polisacharyd Krestin) oraz PSP (polisacharydopeptyd). Oba związki są powszechnie używane w szpitalach w Chinach i Japonii jako pomocne w terapii nowotworów. Polisacharyd Krestin uznawany jest za pierwszy zatwierdzony lek pochodzenia grzybowego w terapii tego typu chorób [3].

PSK i PSP jako nadzieja dla onkologii

PSK i PSP to kompleksy białkowo-polisacharydowe. Ich masa molowa wynosi w przybliżeniu 100 kDa. Jak w przypadku większości immunoaktywnych polisacharydów grzybowych — zaliczane są do beta-glukanów. Pierwsze informacje na temat właściwości przeciwnowotworowych dotyczyły polisacharydu PSK. Już w latach 80 XX wieku rząd Japonii wyraził zgodę na wykorzystanie Krestin do produkcji leków. Mechanizmy działania antynowotworowego PSK i PSP związane są z hamowaniem immunosupresyjnego działania chemio- i radioterapii. Beta glukany pozyskane z wrośniaka różnobarwnego aktywują limfocyty i stymulują wytwarzanie cytokin. Nie wyklucza się także bezpośredniego działania obu związków na komórki rakowe. Przeprowadzone dotychczas badania dowodzą, że środki zawierające PSK i PSP znacznie zwiększają komfort życia pacjentów cierpiących na raka [4]. Warto również zaznaczyć, że większość polisacharydowych leków pochodzenia grzybowego stosowana jest w postaci zastrzyków. Krestin jest podawany doustnie, co dodatkowo ułatwia jego stosowanie [6].

Wpływ na układ pokarmowy

Ekstrakty z wrośniaka różnobarwnego mają także wpływ na mikroflorę jelit. Ich działanie jest wielokierunkowe i potwierdzone badaniami in vitro. Polisacharydy obecne w grzybie funkcjonują jak prebiotyk. Stymulują komórki odpornościowe i regulują mikrobiom jelit. Ponadto dowiedziono, że PSP wyizolowany z wrośniaka modyfikuje skład bakterii jelitowych. Podczas badań wykazano, że zwiększeniu uległ poziom korzystnych bakterii takich jak Bifidobacterium spp. oraz Lactobacillus spp. Potencjalnie szkodliwe bakterie z rodzaju Clostridium, Staphylococcus i Enterococcus zostały zredukowane [7].

Suplementy z wrośniaka

Na rynku, dostępnych jest coraz więcej suplementów z wrośniakiem różnobarwnym. Susz w postaci proszku lub kapsułek możemy nabyć w internetowych sklepach, zielarniach, delikatesach ekologicznych. Cena takich produktów to ok. 40 – 50 zł za 50 kapsułek, gdzie jedna tabletka zawiera ok. 450 mg grzybowego suszu. Należy jednak pamiętać, że w Polsce wrośniak nie został wprowadzony na listę grzybów dopuszczonych do obrotu. Suplementy z jego dodatkiem oferowane są jedynie jako weterynaryjny suplement diety. Warto zaznaczyć, że istnieje niewiele regulacji prawnych dotyczących suplementów, a także samych produktów grzybowych. Może się to wiązać z ryzykiem zanieczyszczeń chemicznych lub mikrobiologicznych produktu zakupionego z nierzetelnego źródła. 

Indyczy ogon prosto z lasu?

Wrośniak różnobarwny jest grzybem zdrewniałym i trudnym do przeżucia. Z tego powodu zaliczany jest do grzybów niejadalnych. Nie sprawdzi się w tradycyjnych potrawach z grzybów jak śmietanowy sos czy zapiekanka. Bywa jednak spożywany w formie sproszkowanej lub w postaci płynnego ekstraktu. Pozyskując świeże, młode owocniki z naturalnego środowiska, należy starannie je oczyścić, a następnie ususzyć. W tym celu stosuje się suszarki do grzybów lub piekarnik. Zalecana temperatura suszenia wynosi ok. 50^o C. Po wysuszeniu grzyby powinny być brązowe i kruche. Susz należy przechowywać szczelnie w suchym, chłodnym i ciemnym miejscu.

Choć wrośniak jest grzybem charakterystycznym i pospolitym, to niedoświadczony grzybiarz może mieć problem z odróżnieniem go od innych, podobnych gatunków. W przypadku każdego grzybobrania należy zbierać tylko te gatunki, co do których rozpoznania nie mamy najmniejszych wątpliwości. 

Wrośniak w kuchni

Grzybowe superfoods zyskują coraz większą popularność. Potwierdzone naukowo właściwości prozdrowotne wrośniaka skłaniają do wykorzystywania tego popularnego grzyba w swojej diecie. Najczęściej spotykanym przepisem z zastosowaniem wrośniaka jest wywar z suszu lub herbata. Wśród innych receptur udostępnianych przez entuzjastów fitoterapii znajdziemy nalewki, grzybową kawę, a nawet ciasta z dodatkiem grzybowego suszu. 

Podsumowanie

Popularny w polskich lasach wrośniak różnobarwny ma wielokierunkowe działanie lecznicze. Ze względu na właściwości przeciwutleniające, immunostymulujące, czy przeciwnowotworowe jego znaczenie dla przemysłu farmaceutycznego ciągle rośnie. Wyizolowane z owocników wrośniaka związki polisacharydowe stosowane są jako leki w terapii nowotworów w krajach azjatyckich. Aby leki mogły zostać uznane w pozostałych rejonach świata, konieczne są dalsze badania nad mechanizmami działania grzybowych ekstraktów. Wrośniak różnobarwny wciąż czeka na dodanie do listy grzybów dopuszczonych do obrotu na terenie Polski. 

Bibliografia:

1. Cui J, Chisti Y. Polysaccharopeptides of Coriolus versicolor: physiological activity, uses, and production. Biotechnol. Adv., 2003; 21: 109-122
2. Łakomy P, Kwaśna H. Atlas hub. Oficyna Wydawnicza Mulitico, Warszawa 2008; 142-143
3. Snowarski M. Spotkania z przyrodą. Grzyby. Oficyna Wydawnicza Mulitico, Warszawa 2017; 229
4. Stošić-Grujičić S, Mijatović S, Maksimović-Ivanić D. An evidence-based perspective of Coriolus versicolor (multicolored polypore mushroom) for cancer patients. Evidence-based Anticancer Materia Medica, Springer, Heidelberg 2011; 265- 302
5. Sułkowska-Ziaja K, Muszyńska B, Sałaciak K, Gawalska A. Tramaces verisicolor (L.) Lloyd as a source of biologically active compounds with spectrum of action and appilication. Postępy Fitoter. 2016, 17, 274-281
6. Turło J, 2015. Grzyby wielkoowocnikowe niedoceniane źródło substancji leczniczych. Stud. Mater. CEPL w Rogowie 44, 138-151.
7. Yu ZT, Liu B, Mukherjee P, Newburg DS. Trametes versicolor extract modifies human fecal microbiota composition in vitro. Plant Foods Hum Nutr. 2013;68:107–12.