Zaburzenia odżywiania – bulimia, anoreksja… i co jeszcze?

Pierwsza myśl, która pojawia się, gdy słyszymy mam zaburzenia odżywiania. No tak – anoreksja. A co jeżeli osoba jest otyła? Czy zastanawiamy się, że otyłość też może być wynikiem zaburzeń odżywiania? Dlaczego osoby bardzo szczupłe wzbudzają współczucie, a otyłe śmiech? Przecież otyłość to też choroba i nie każda jest spowodowana śmieciowym jedzeniem i brakiem ruchu.

Zaburzenia odżywiania

W międzynarodowej klasyfikacji The International Statistical Classification of Diseases (ICD-10) zaburzenia odżywiania zakwalifikowano do zaburzeń behawioralnych związanych z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi. Obecna klasyfikacja zaburzeń odżywiania przedstawia się następująco:

• F50.0 – Jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa)
• F50.1 – Jadłowstręt psychiczny atypowy
• F50.2 – Żarłoczność psychiczna (Bulimia nervosa)
• F50.3 – Atypowa żarłoczność psychiczna
• F50.4 – Przejadanie się związane z innymi czynnikami psychologicznymi
• F50.5 – Wymioty związane z innymi czynnikami psychologicznymi
• F50.8 – Inne zaburzenia odżywiania się
• F50.9 – Zaburzenia odżywiania się, nieokreślone

Najwięcej materiałów możemy znaleźć na temat jadłowstrętu psychicznego (anoreksja) i żarłoczności psychicznej (bulimii).

Jadłowstręt psychiczny – anorexia nervosa

Pierwszy opis tego typu zaburzenia odżywiania został przedstawiony w 1689 roku przez angielskiego lekarza Richard`a Morton`a. Dzięki licznym badaniom anoreksja to obecnie jedno z najlepiej poznanych zaburzeń związanych z odżywianiem. Jadłowstręt psychiczny charakteryzuje się odczuwaniem silnego lęku związanego z przyrostem wagi. Prowadzi on do drastycznego ograniczenia przyjmowania pokarmów często łączy się też ze stosowaniem różnych środków, które umożliwiają redukcję wagi np. środków przeczyszczających czy przyspieszających metabolizm.

Możemy wyróżnić dwa typy anoreksji: niebulimiczną i bulimiczną. Anoreksja niebulimiczna inaczej zwana restrykcyjną charakteryzuje się tym, iż w trakcie jej trwania nie następują epizody objadania się. Natomiast w anoreksji bulimicznej takie epizody mogą mieć miejsce, ale często skutkują one silnym poczuciem winy co prowadzi do różnych niepokojących zachowań np. wywoływania wymiotów.

Jest wiele czynników, które wpływają na pojawienie się anoreksji. Są to czynniki: rodzinne, społeczno-kulturowe oraz indywidualne. Anoreksji często towarzyszy depresja, silne wahania nastroju, bezsenność, zahamowanie popędu płciowego. Zachowania te mogą prowadzić do społecznego wycofania się i konfliktów z najbliższym otoczeniem.

Leczenie tego zaburzenia jest długotrwałe i obejmuje specjalistów z różnych dziedzin medycyny.

Żarłoczność psychiczna – bulimia nervosa

Jest to drugie z najlepiej poznanych zaburzeń. Bulimia charakteryzuje się napadami objadania się. W tym czasie osoby zjadają olbrzymie ilości różnego rodzaju pokarmów. Towarzyszy temu utrata kontroli nad tym co i w jakich ilościach jest zjadane. Epizod bulimiczny może pojawiać się jako pojedyncze zdarzenie, ale niestety występują również przypadki, które kończą się po wielu dniach, a nawet tygodniach. Po epizodach u bulimików pojawia się ogromne poczucie winy, którego następstwem są zachowania, mające jak najszybciej usunąć nadmiar kalorii z organizmu. Osoby te prowokują wymioty, biorą środki moczopędne i przeczyszczające, stosują intensywne ćwiczenia fizyczne, a nawet przechodzą na restrykcyjne diety czy głodówki. Podobnie jak w przebiegu anoreksji bulimikom często towarzyszy depresja. Występują u nich wahania nastrojów, duże rozdrażnienie związane często z odczuwanym napięciem i niepokojem. Prowadzi to do wycofania społecznego. Ważnym elementem leczenia bulimii jest psychoterapia, która może pomóc zrozumieć mechanizmy, które wywołują epizody bulimiczne.

Ortoreksja

Ortoreksja to zaburzenie poznane całkiem niedawno. Jest to patologiczna obsesja na punkcie spożywania tzw.: właściwego jedzenia. Ortorektycy uważają, że przestrzeganie rygorystycznej diety uchroni ich od zachorowania na większość chorób nękających współczesne społeczeństwo. Obsesyjnie kontrolują co i w jaki sposób jedzą. Przygotowanie posiłków często pochłania im większość dnia. Nie robią oni zakupów w supermarketach. Żywność kupują tylko w sklepach ze zdrową żywnością i na targach ekologicznych. Osoby te unikają kontaktów z ludźmi. Jeśli już zdecydują się na wyjście robią to tylko z własnym wcześniej przygotowanym posiłkiem. W najbardziej restrykcyjnych przypadkach ortoreksja prowadzi do spożywania tylko i wyłącznie wody, ale woda ta musi być starannie wyselekcjonowana.

Zaburzenia odżywiania związane z otyłością

Przedstawione powyżej zaburzenia towarzyszą najczęściej osobą szczupłym lub w przypadku anoreksji wręcz wychudzonym. Ale w literaturze coraz częściej mamy do czynienia z zaburzeniami, które łączą się z otyłością. Wśród nich możemy wyróżnić: syndrom jedzenia nocnego, zespół kompulsywnego jedzenia oraz bulimię psychiczną. Z otyłością łączą się również nieprawidłowe zachowania żywieniowe, które mogą wpłynąć na jej pojawienie się: zaburzenia odżywiania związane ze snem i jedzenie pod wpływem stresu.

Syndrom jedzenia nocnego

Wiąże się on ze spożywaniem posiłków w godzinach późnowieczornych bądź nocnych. Choć posiłki te są niewielkie (do 300 kcal) zawierają głównie węglowodany i tłuszcze. Mogą występować nawet kilkukrotnie w ciągu jednej nocy. Następują po wybudzeniu ze snu i zachowana jest pełna świadomość. Najczęściej nocne jedzenie nie wiążę się z przyjemnością, a z przymusem.

Syndrom ten ma 6 kryteriów diagnostycznych:

1. pomijanie śniadań
2. jadanie więcej niż 50% dziennego pożywienia po godz. 19
3. wybudzanie ze snu z pełną świadomością
4. pogarszanie nastroju w ciągu dnia
5. brak objawów bulimii i zespołu kompulsywnego jedzenia
6. obecność objawów przez co najmniej 3 miesiące

Często łączy się z depresją, lękiem lub innymi zaburzeniami odżywiania. Wśród przyczyn wymienia się przede wszystkim czynniki: genetyczne, neuroendokrynne, emocjonalne czy stresogenne. Leczenie opiera się najczęściej na farmakologii. Pacjentowi podawane są inhibitory wychwytu serotoniny oraz leki przeciwpadaczkowe. Ważnym elementem leczenia może okazać się psychoterapia oparta na edukacji żywieniowej i nauce technik relaksacyjnych.

Zaburzenia odżywiania związane ze snem

Zaburzenie to zalicza się do parasomii czyli grupy zaburzeń snu, które polegają na występowaniu nieprawidłowych zachowań w trakcie snu lub w czasie wybudzania. Cechą charakterystyczną tego zaburzenia jest to, iż występuje niepamięć zdarzenia. Często zdarza się, iż chory dopiero po porannym wybudzeniu się znajduje wokół siebie oznaki tego, że w nocy jadł np. papierki po cukierkach. Leczenie tego zaburzenia opiera się głównie na leczeniu zaburzeń snu.

Zespół kompulsywnego jedzenia

Polega na napadowym objadaniu się, które występuje w różnych odstępach czasu. Wiąże się z utratą kontroli nad tym co i w jakich ilościach jest w danym momencie spożywane.

Charakterystyczne jest to, iż jedzenie wydaje się przymusem, którego celem się rozładowanie emocji, a nie przyjemność smakowa. Zespół kompulsywnego jedzenia wiąże się z depresją, zaburzeniami osobowości, cierpieniem z powodu otyłości. Wśród przyczyn wyróżnia się: biologiczne, behawioralne, psychologiczne i socjokulturowe. Leczenie tego zaburzenia polega na edukacji żywieniowej, terapii poznawczo-behawioralnej oraz stosowaniu leków hamujących ośrodek sytości w mózgu.

Jedzenie pod wpływem stresu

Stres może mieć wiele przyczyn. Pod wpływem stresu można sięgać po konkretne produkty np. słodycze. Często w stresie ludzie jedzą różne produkty, które akurat w momencie wzmożonego stresu są w pobliżu nie zważając na ich ilość i jakość. W odróżnieniu od zespołu kompulsywnego jedzenia jedzenie pod wpływem stresu można w każdej chwili przerwać. Osoba jedząca nie odczuwa ulgi związanej z rozładowaniem emocji poprzez jedzenie. Często osobom jedzącym pod wpływem stresu wydaje się, iż jest to jeden z niewielu sposobów redukcji stresu akceptowanych społecznie, a na pewno najłatwiejszy, ponieważ obecnie jedzenie jest dostępne w zasadzie w każdym miejscu.

Podsumowanie

Powyżej opisane zostały zarówno zaburzenia odżywiania związane ze szczupłą sylwetką jak i z otyłością. Jak widać otyłość to nie zawsze wynik obżarstwa. Niestety niewiele osób widząc osobę otyłą zastanawia się nad tym co powoduje aż tak dużą wagę. W takich sytuacjach należy pamiętać o tym, że historia każdego człowieka jest inna i wygląd jest składową wielu czynników.

Źródła:

1. Bąk-Sosnowska M., Zaburzenia odżywiania towarzyszące otyłości, Via Medica, 2010
2. Kędra E., Zaburzenia odżywiania – znak naszych czasów, Wrocław 2011
3. Mikołajczyk E., Samochowiec J., Cechy osobowości u pacjentek z zaburzeniami odżywiania, Via Medica, 2004
4. Nowogrodzka A., Piasecki B., Zaburzenia odżywiania – różnice międzypłciowe, Nowiny Lekarskie, Poznań 2012
5. Rzońca E., Bień A., Palus-Iwanowicz G., Zaburzenia odżywiania – problem wciąż aktualny, Journal of Education, Health and Sport, 2016