Zajady – co jest ich przyczyną i jak je leczyć?

Zajady to stan zapalenia kącika ust, który z powodu umiejscowienia stwarza wielu osobom dyskomfort. Kątowe zapalenie warg może pojawić się spontanicznie lub być spowodowane zetknięciem się z czynnikiem wywołującym (np. miejscowym podrażnieniem i nawilżeniem, zakażeniem grzybiczym lub bakteryjnym). Istnieje również odmiana tego zjawiska spowodowana nadmierną ekspozycją na promienie słoneczne [1,2,3].

Charakterystycznymi objawami zajadów są spierzchnięte i popękane usta. Bardzo często występuje maceracja błony śluzowej kącika ust, co prowadzi do bólu, nadżerki oraz liniowego pęknięcia i może skutkować powstaniem blizn [1,2].

Co więcej, zajady można również zaobserwować jako objaw towarzyszący w przypadku chorób, takich jak atopowe zapalenie skóry, toczeń rumieniowaty i liszaj [1,2].

Przyczyny występowania zajadów

Zaobserwowano, że niektóre grupy osób bardziej narażone na występowanie zajadów. Wyróżniono również kilka sytuacji zwiększających ryzyko ich powstania [1,2].

Obniżona odporność

Wykazano, że osoby posiadające obniżoną odporność częściej mogą mieć problemy z powracającymi zajadami. Dotyczy to w szczególności osób posiadających wirusa HIV oraz diabetyków [1,2].

Antybiotykoterapia

Osoby przyjmujące niektóre antybiotyki (np. tetracyklinę) posiadają większą predyspozycję do pojawiania się zajadów w kącikach ust [1,2].

Nawilżenie ust

Wykazano, że zwiększone wydzielanie i produkcja śliny oraz oblizywanie ust przyczynia się do wystąpienia zajadów. Z drugiej strony, podczas zmniejszonego wydzielania śliny, suchość warg predysponuje do złuszczania się i pękania ust. Stan ten również sprzyja inwazji drożdżaków (będących jednym z czynników wywołujących zapalenie kącików warg). Co więcej, zaobserwowano, że najwięcej przypadków zajadów występuje podczas zimy. W tym okresie, w celu nawilżenia ust, często są one oblizywane. W tym przypadku prowadzi to do ich wysuszenia i podrażnienia, co jedynie podwyższa ryzyko pojawienia się zajadów oraz pogorszenia ich stanu [2].

Dieta

Niektóre składniki pokarmowe odgrywają ogromną rolę w etiopatogenezie zajadów. Zalicza się do nich:

• tiaminę (wit. B₁)
• ryboflawinę (wit. B₂)
• pirydoksynę (wit. B₆)
• kobalaminę (B₁₂)
• żelazo
• cynk

Niedobór wszystkich wymienionych witamin i składników mineralnych predysponuje do powstania zajadów [2,4,5,6].

Kobiety w ciąży posiadają wyższe zapotrzebowanie na niektóre składniki pokarmowe. Z tego powodu ta grupa jest szczególnie narażona na możliwe niedobory pokarmowe (prowadzące do powstania zajadów), w sytuacji braku adaptacji diety w stosunku do stanu fizjologicznego [2, 7].

W grupie o podwyższonym ryzyku wystąpienia zapalenia kącików ust są również osoby stosujące rygorystyczne diety eliminacyjne. W przypadku źle zaplanowanego planu żywieniowego istnieje ryzyko niedoborów, które stwarzają zagrożenie pojawienia się zajadów [2, 7].

Niedożywienie jest stanem organizmu, w którym długotrwały brak bilansu między zapotrzebowaniem organizmu na pokarm a podażą doprowadza do zaburzeń w funkcjonowaniu ciała człowieka. Wykazano, że u osób niedożywionych oraz chorujące na zaburzenia odżywiania (anoreksja) bardzo często występują zajady [4, 8].

Jak zapobiegać zajadom za pomocą diety?

Przede wszystkim na problem zajadów należy spojrzeć pod kątem niedoborów pokarmowych. Bardzo możliwe, że zjawisko powracającego zapalenia kącików ust jest związane np. z ubogim urozmaiceniem diety. Racjonalna dieta, dostarczająca w odpowiednich ilościach wszystkich składników odżywczych (szczególnie tych istotnych w etiopatogenezie zajadów) może wyeliminować ten problem.

Witamina B1

Witamina B₁ (tiamina) jest obecna zarówno w pokarmach pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. W największych ilościach można ją znaleźć w mięsie wieprzowym oraz przetworach mięsnych. Dobrym źródłem tiaminy są rośliny strączkowe (soczewica, ciecierzyca, groch), produkty pełnoziarniste oraz orzechy [7].

Witamina B2

W największych ilościach witaminę B₂ (ryboflawinę) można znaleźć w mleku i produktach mlecznych. Dobrym jej źródłem są również jaja i podroby. W sporych ilościach znajduje się w produktach pełnoziarnistych oraz niektórych warzywach (np. szpinaku, brokułach oraz groszku zielonym [7].

Witamina B6

Głównym źródłem witaminy B₆ (pirydoksyny) są ryby (łosoś, pstrąg, makrela) oraz produkty pochodzenia zwierzęcego (mięso drobiowe i wieprzowe oraz podroby). Tę witaminę można znaleźć również w nasionach roślin strączkowych oraz orzechach. Do owoców zawierających spore ilości witaminy B6 należą banany oraz morele. W warzywach w dużych ilościach jest obecna pirydoksyna w czosnku, papryce czerwonej, ziemniakach oraz kapuście [7].

Witamina B12

Do niedawna sądzono, że witamina B₁₂ (kobalamina) jest obecna wyłącznie w produktach zwierzęcych. Najnowsze badania wskazują jednak, że nie jest to do końca prawda. W największych ilościach witamina B₁₂ znajduje się faktycznie w produktach pochodzenia zwierzęcego – mięsie i podrobach, rybach oraz jajach. Jednak wykazano, że w produktach roślinnych tj. gorczyca czarna, rokitnik zwyczajny oraz oman wielki także można znaleźć pewne ilości kobalaminy [7].

Nie zmienia to jednak faktu, że witamina B₁₂ z produktów zwierzęcych jest lepiej przyswajana, więc osoby stosujące dietę wegetariańską powinny szczególnie zwrócić uwagę na odpowiednie komponowanie jadłospisu oraz (jeśli konieczne) suplementację tej witaminy [7].

Żelazo

Żelazo w żywności występuje w dwóch formach: hemowej (obecnej w produktach pochodzenia zwierzęcego) oraz niehemowej (w produktach pochodzenia roślinnego, gorzej przyswajalnej). Te dwa rodzaje różnią się między sobą przyswajalnością przez organizm – żelazo pochodzące z produktów zwierzęcych jest lepiej przyswajalne niż to z roślinnych). Dodatkowo niektóre składniki pokarmowe mogą ograniczać biodostępność żelaza. Należą do nich wapń, cynk, a także fityniany (obecne np. w herbacie). Z kolei witamina C podwyższa wchłanianie żelaza. Z tego powodu, do posiłku w swoim składzie zawierającego żelazo, należy ograniczać picie herbaty, a włączyć dodatkowo produkty bogate w witaminę C. Do produktów pochodzenia zwierzęcego, które są źródłem żelaza, należą: podroby, wołowina, wieprzowina, drób, ryby oraz jaja. W produktach roślinnych ten składnik pokarmowy można w dużych ilościach znaleźć w: warzywach liściastych (np. szpinak, jarmuż botwinka), kapustnych (np. kapusta, brukselka, brokuł, kalafior) oraz korzeniowych (burak, marchew, pietruszka) oraz w owocach jagodowych (np. jeżyny, maliny, borówki) i orzechach [7].

Cynk

Cynk pochodzenia zwierzęcego jest również lepiej przyswajalny przez organizm, niż ten pochodzący z produktów roślinnych. Do składników ograniczających jego wchłanianie należą: fityniany, błonnik pokarmowy oraz miedź i wapń. Cynk w największych ilościach znajduje się w podrobach, mięsie oraz serach podpuszczkowych. Dobrym źródłem tego składnika są również produkty zbożowe (ciemne pieczywo, kasza gryczana) oraz jaja [7].

Suplementacja

W przypadku niedoborów składników odżywczych, prowadzających do powstawania zajadów można przemyśleć ich suplementację. Szczególnie korzystne wydaje się przyjmowanie suplementów witamin B₂ i B₆. Zaobserwowano również, że terapia trwająca 7 dni polegająca na podawaniu suplementu kobalaminy przynosiła poprawę w postaci zaniku zajadów. Przyswajalność suplementów zawierających witaminy i składniki mineralne jest wyższa niż źródeł pokarmowych tych składników. Jednak mimo wszystko, pierwszą linią walki z zajadami powinna stanowić racjonalna dieta, która pomoże uporać się z tym problemem, a dopiero w ostateczności należy sięgać po preparaty witaminowo-mineralne [2, 9, 10].

Domowe sposoby na zajady

W medycynie ludowej proponowaną formą leczenia zajadów jest stosowanie okładów z gorącego mleka lub masła na noc na zmienione chorobowo miejsce. Bardzo popularne jest również przygotowywanie mieszanki z drożdży i wody lub mleka i picie jej bądź nakładanie na ranę. Wszystkie wymienione produkty są bogate w składniki odżywcze. Szczególnie drożdże wykazują pozytywny wpływ na poprawianie stanu popękanych kącików ust ze względu na wysoką zawartość witamin z grupy B [11,12].

Preparaty na zajady

Terapię leczenia zajadów może wspomagać stosowanie niektórych maści i balsamów oraz wazeliny na usta. W aptece można znaleźć kremy ze specjalnym składem mające za zadanie regenerację zranionego naskórka oraz ulgę w bólu. Takie preparaty zawierają w sobie zazwyczaj różne gatunki roślin, które wykazują działanie kojące [12].

Podsumowanie

Zajady to nieprzyjemny defekt, który często sprawia duży dyskomfort. Może mieć różne podłoże, jednak najczęściej jest wynikiem niedoborowej diety. Sposobów na przeciwdziałanie i eliminację tego problemu jest wiele, jednak przede wszystkim należy skupić się na poprawie sposobu żywienia. Literatura naukowa donosi o konkretnych składnikach odżywczych, które mają szczególne znaczenie w terapii tego problemu. Z tego powodu, w przypadku pojawienia się zajadów warto sięgnąć po źródła pokarmowe danych składników odżywczych oraz ewentualnie, można wspierać terapię preparatami aptecznymi, które mają za zadanie przynoszenie ulgi w bólu.

Bibliografia

1. Muthukrishnan, A., & Kumar, L. B. (2017). Actinic cheilosis: early intervention prevents malignant transformation. Case Reports, 2017, bcr2016218654.
2. Lugović-Mihić L., Pilipović K., Crnarić I., Šitum M., Duvančić T.: Differential Diagnosis of Cheilitis – How to Classify Cheilitis? Acta Clin Croat. 2018 Jun;57(2):342-351
3. Trzmiel, D., Lis-Swiety, A., & Bergler-Czop, B. (2011). Klinika zakażeń grzybiczych skóry i jej przydatków w praktyce lekarza rodzinnego-problem ciągle aktualny. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 17(4).
4. Sheetal, A., Hiremath, V. K., Patil, A. G., Sajjansetty, S., & Kumar, S. R. (2013). Malnutrition and its oral outcome–a review. Journal of clinical and diagnostic research: JCDR, 7(1), 178.
5. Demir, N., Doğan, M., Koç, A., Kaba, S., Bulan, K., Ozkol, H. U., & Doğan, Ş. Z. (2014). Dermatological findings of vitamin B12 deficiency and resolving time of these symptoms. Cutaneous and Ocular Toxicology, 33(1), 70-73.
6. Chaudhury, S. (2019). Effects of Vitamin Deficiencies on Oral Health. Indian Journal of Public Health Research & Development, 10(11).
7. Jarosz, M., Rychlik, E., Stoś, K., Wierzejska, R., Wojtasik, A., Charzewska, J., … & Chwojnowska, Z. (2017). Normy żywienia dla populacji Polski. Instytut Żywności i Żywienia.
8. Sartorius, N., Holt, R. I., & Maj, M. (Eds.). (2014). Comorbidity of mental and physical disorders. Karger Medical and Scientific Publishers.
9. Schellack, G., Harirari, P., & Schellack, N. (2016). B-complex vitamin deficiency and supplementation. SA Pharmaceutical Journal, 83(4), 14-19.
10. Demir, N., Doğan, M., Koç, A., Kaba, S., Bulan, K., Ozkol, H. U., & Doğan, Ş. Z. (2014). Dermatological findings of vitamin B12 deficiency and resolving time of these symptoms. Cutaneous and Ocular Toxicology, 33(1), 70-73.
11. Ickiewicz-Sawicka, M. (2012). Kultura a medycyna ludowa.
12. Kurowska I. (2012) Sposoby na zajady. Dostęp 25.09.2020 z: https://www.apteka-melissa.pl/blog/artykul/sposoby-na-zajady,32.html