Zaparcia czynnościowe – atoniczne i spastyczne. Podział i postępowanie

Zaparcia to wstydliwa dolegliwość, dotykająca blisko 30% światowej populacji. Uważane są za najczęstsze problemy ze strony przewodu pokarmowego, objawiające się zmniejszoną częstotliwością wypróżnień (≤2 na tydzień), częstymi bólami brzucha oraz wzdęciami. Dolegliwości te przyczyniają się do poważnego obniżenia jakości życia osób zmagających się z nimi [1,2,3].

Ze względu na czynniki sprzyjające rozwojowi zaparć dzielimy je na czynnościowe oraz wtórne [1,2].

Czym są zaparcia czynnościowe?

Zaparcia czynnościowe nazywane są również pierwotnymi, bądź idiopatycznymi. Stanowią ponad 90% rozpoznań, przez co uważane są za najczęstszą przyczynę zaburzeń oddawania stolca. Spowodowane są nieprawidłową motoryką oraz funkcją jelita grubego, a także nieprawidłowościami w obrębie dna miednicy i zwieracza odbytu. Ich występowanie można rozpoznać wyłącznie po wykluczeniu przyczyn pozajelitowych [1,2,3].

Ze względu na przebieg wypróżniania oraz rodzaj wydalanego stolca, zaparcia czynnościowe dzielimy na dwa typy: atoniczne oraz spastyczne [3].

Zaparcia atoniczne

Zaparcia atoniczne są najczęściej występującą formą czynnościowych zaburzeń wypróżniania. Za przyczynę ich występowania uważa się upośledzenie kurczliwości jelit. Powoduje to osłabienie fali perystaltycznej spowalniającej tempo pasażu jelitowego. W efekcie dochodzi do nadmiernego wchłaniania wody w jelicie grubym oraz zagęszczenia mas kałowych. Stolec staje się zbity, twardy i trudny do usunięcia. Oddawany jest z koniecznością nadmiernego parcia, w postaci charakterystycznych suchych wałków. Osobą zmagającym się z tym chorzeniem często towarzyszy uczucie niepełnego wypróżnienia [1,2,3].

Postępowanie terapeutyczne

Podstawę postępowania w przypadku zaparć atonicznych stanowi zwiększenie poziomu aktywności fizycznej oraz wprowadzenie diety bogatoresztkowej.Zaleca się spożywanie większych ilości produktów pełnoziarnistych, grubych kasz, warzyw oraz owoców. Ponadto codzienny jadłospis warto wzbogacić w mleczne produkty fermentowane oraz kiszonki. Ważne również jest, aby przy zwiększonej podaży błonnika pamiętać o prawidłowym nawodnieniu organizmu [1,2,3,4].

Należy zaznaczyć, że w przypadku terapii zaparć atonicznych nie zaleca się stosowania środków przeczyszczających. Wynika to z ich negatywnego wpływu na regulację funkcji przewodu pokarmowego [3].

Zaparcia spastyczne

Prawidłowa defekacja uzależniona jest od skoordynowanych skurczy i relaksacji zwieraczy odbytu oraz mięśni dna miednicy. W przypadku zaparć spastycznych dochodzi do wzmożonej i nieskoordynowanej aktywności motorycznej jelit. Ich nadmierny skurcz osłabia perystaltykę, uniemożliwiając w ten sposób przesuwanie się mas kałowych. W efekcie dochodzi do zatrzymania kału w odbytnicy i wystąpienia trudności w jego defekacji. Forma spastyczna zaparć charakteryzuje się wydalaniem wąskich lub drobnych i bobkowatych stolców [1,2,3].

Warto również wspomnieć, że zaparcia spastyczne mogą występować w przebiegu zespołu jelita drażliwego (IBS) [1,2].

Postępowanie terapeutyczne

Postępowanie lecznicze w przypadku zaparć spastycznych opiera się na wprowadzeniu lekkostrawnej diety. Oznacza to, że jadłospis osób zmagających się z tym schorzeniem powinien zostać pozbawiony surowców, zalegających w przewodzie pokarmowym. Kluczową rolę odgrywa ograniczenie spożywania frakcji nierozpuszczalnej błonnika występującej m.in. w produktach pełnoziarnistych, grubych kaszach oraz roślinach strączkowych. Nie należy jednak całkowicie rezygnować ze spożywania włókna pokarmowego. Nierozpuszczalną frakcję błonnika warto zastąpić jego rozpuszczalną formą, znajdującą się przede wszystkim w dojrzałych owocach oraz młodych warzywach.

Należy jednak zaznaczyć, że surowce te przed spożyciem powinny zostać poddane obróbce technologicznej m.in. gotowaniu, rozdrabnianiu oraz przecieraniu. Ponadto codzienny jadłospis warto wzbogacić o fermentowane przetwory mleczne oraz kiszonki, które dzięki zawartości probiotyków wspomagają pracę jelit. Co więcej, podczas leczenia zaparć spastycznych wskazane jest wdrożenie umiarkowanej aktywności fizycznej [1,2,3,4].

Podsumowanie

Zaparcia czynnościowe są najczęstszą przyczyną zaburzeń funkcjonowania przewodu pokarmowego. Objawiają się one zmniejszoną częstotliwością wypróżnień, częstymi bólami brzucha oraz wzdęciami. Ze względu na przebieg defekacji oraz rodzaj wydalonego stolca zaparcia pierwotne dzielimy na atoniczne, oraz spastyczne. Obie formy zaparć przebiegają z osłabieniem aktywności motorycznej jelit, co uniemożliwia prawidłowe przesuwanie się mas kałowych. W efekcie dochodzi do zatrzymania kału w odbytnicy i wystąpienia trudności w jego usunięciu [1,2,3]. 

Postępowanie lecznicze w przypadku zaparć opiera się przede wszystkim na określeniu ich rodzaju. Prawidłowe rozpoznanie umożliwia wprowadzenie określonych dla danego typu założeń terapeutycznych. Należy jednak zaznaczyć, że podstawę leczenia zarówno zaparć spastycznych, jak i atonicznych stanowi dietoterapia oraz zwiększenie poziomu aktywności fizycznej [1,2,3,4].

Bibliografia:

1. Jabłońska, B., Żaworonkow, D., Lesiecka, M., Agafonnikov, V. F., Pinkolsky, P. M., & Lampe, P. (2011). Zaparcia – etiopatogeneza, diagnostyka i leczenie. 
2. Borgis – Postępy Nauk Medycznych, 1, 33–38. o Daniluk, J. (2018). Przewlekłe zaparcia — niedoceniany problem kliniczny. Gastroenterologia Kliniczna, 10(1), 1–13.
3. Zaparcia – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. (b. d.). Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/zaparcia/
4. Gawęcki, J., & Grzymisławski, M. (2022). Żywienie człowieka zdrowego i chorego (wyd. 2). Wydawnictwo Naukowe PWN.