Zalecenia dietetyczne u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS)

Co to jest zespół policystycznych jajników ?

Zespół policystycznych jajników (PCOS- z ang. polycystic ovary syndrome) jest uważany za najczęściej występujące schorzenie na tle endokrynologicznym, pojawiające się u kobiet w wieku rozrodczym. Zaburzenia hormonalne wywołane nieprawidłowościami funkcji jajników manifestują się objawami typowymi dla nadmiaru hormonów androgenowych: trądzikiem, tłustą cerą, przerzedzeniem włosów na głowie, hirsutyzmem, nadwagą lub otyłością. Powszechnym symptomem występującym w PCOS jest niepłodność, która wiąże się z nieregularnymi cyklami miesięcznymi, zaburzeniami owulacji. Objawy zespołu policystycznych jajników mogą wpływać na kondycję psychiczną oraz samoocenę  kobiet.

Otyłość u kobiet z PCOS

Otyłość stwierdza się u około 50% kobiet z PCOS, najczęściej jest to otyłość wisceralna (brzuszna) z podwyższonym wskaźnikiem WHR. Otyłość wśród młodych kobiet może przynosić skutki w dalszych etapach życia takie jak: nieprawidłowe cykle miesiączkowe, cykle bezowulacyjne oraz niemożność zajścia w ciążę. Otyłość brzuszna (trzewna, androidalna), która najczęściej występuje u kobiet z PCOS, ma znaczny wpływ na płodność, ponieważ tkanka tłuszczowa oddziałuje na hormony płciowe. Występująca wśród kobiet z PCOS insulinooporność, hiperinsulinomia oraz upośledzona tolerancja glukozy powoduje, iż należy wprowadzić u pacjentów dietę ubogoenergetyczną (jeżeli pacjentka ma nadwagę lub otyłość), bogatą w błonnik oraz zalecić zwiększenie aktywności fizycznej. Korzystne wydaje się także stosowanie produktów o niskim indeksie glikemicznym (IG) ze względu na to, że zmniejszają one glikemię oraz insulinemię.

Węglowodany – najistotniejszy element w dietoterapii

Węglowodany mają najistotniejszy wpływ na poziom glukozy w krwiobiegu, co jest istotne u kobiet z PCOS. Węglowodany łatwo przyswajalne (o wysokim IG) takie jak: ryż, makaron, białe pieczywo, słodycze, słodzone płatki śniadaniowe, cukier, dosładzane napoje, powodują zaburzenia równowagi hormonów, które są odpowiedzialne za płodność. Produkty o wysokim IG blokują wytwarzanie SHBG, w efekcie we krwi zaczynają dominować głównie hormony androgenowe, co skutkuje hirsutyzmem, trądzikiem, zaburzeniami cyklu menstruacyjnego, niepłodnością.

Dieta kobiet z PCOS powinna zatem obfitować w węglowodany złożone, charakteryzujące się niskim IG, produkty te powinny być nisko przetworzone, zawierać duże ilości błonnika pokarmowego.

🔎 I tu pewna ciekawostka. W nowych badaniach na myszach [8] z PCOS udało się uzyskać korzyści w funkcjonowaniu jajników przy stosowaniu diety ketogenicznej. Jest to dieta typowo niskowęglowodanowa. Warto zaznaczyć, że nieprawidłowo prowadzona, może przynieść ryzyko niedoborów pokarmowych. Dodatkowo brak jest jeszcze silnych dowodów na jej działanie przy tym schorzeniu.

Białko w diecie

Pojawia się coraz więcej prac na temat roli spożywanego białka na płodność wśród kobiet. Okazuje się, iż osoby spożywające duże ilości białka zwierzęcego, a małe roślinnego, mają większą predyspozycję do wystąpienia niepłodności. Ponadto, badania dowodzą, iż  białko zwierzęce w postaci ryb lub jaj nie ma wpływu na owulacje, natomiast  mięso czerwone oraz drobiowe może być czynnikiem sprawczym pojawienia się niepłodności aż w 32%.

Odtłuszczone produkty mleczne nie są korzystne dla kobiet z PCOS, mimo iż wydawałoby się, że ze względu na nadwagę i otyłość, często występującą wśród kobiet z tym schorzeniem, będą wskazane w diecie. Produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu podczas procesów technologicznym, którym są poddawane, zostają zmienione pod względem zawartości hormonów. Wzrasta w nich poziom hormonów androgenowych, kosztem żeńskich hormonów płciowych (estrogen, progesteron). Witamina D, która jest witaminą o działaniu hormonalnym, oddziałującą na płodność, występuje w produktach odtłuszczonych w mniejszej ilości, co nie jest pożądane w terapii PCOS.

Zalecane i przeciwwskazane tłuszcze w zespole policystycznych jajników

Nasycone kwasy tłuszczowe mogą spowodować większą zapadalność na miażdżycę, nowotwór okrężnicy czy sutka. Najbardziej niebezpieczne są izomery trans kwasów tłuszczowych, które znajdziemy w twardych margarynach, fast-foodach, frytkach, słodyczach, słonych przekąskach. Izomery trans kwasów tłuszczowych mają niesprzyjający wpływ na płodność wówczas, gdy kwasy tłuszczowe cis sprzyjają dietoterapii zespołu policystycznych jajników. Kobiety z PCOS powinny szczególnie w swojej diecie uwzględnić oliwę z oliwek, olej rzepakowy oraz margaryny miękkie, które zawierają w swoim składzie jednonienasycone kwasy tłuszczowe.

Technika przygotowania potraw

Istotny jest także sposób obróbki cieplnej. Potrawy spożywane przez kobiety z PCOS powinny być głównie gotowane w wodzie i na parze lub pieczone w folii/ pergaminie, duszone bez dodatku tłuszczu – natomiast należałby unikać potraw smażonych tradycyjnie, pieczonych z dodatkiem tłuszczu. Zupy i gorące sosy nie powinny zawierać zasmażek, śmietany, nie powinny także być przygotowywane na wywarach tłustych mięs. Warzywa i owoce zaleca się głównie w formie surowej (surówki, sałatki) ze względu na zawartą w nich dużą ilość błonnika oraz witamin, których owoce i warzywa zawierają najwięcej w formie nieprzetworzonej.

Istotne witaminy i składniki mineralne w dietoterapii schorzenia

Witamina A odgrywa znaczą rolę w terapii PCOS, ponieważ blokuje powstawanie zakażeń dróg moczowych, dróg rodnych, skóry oraz zapobiega rogowaceniu skóry. Ma znaczenie w procesach rozrodu wpływając na rozwój łożyska, a także na wzrost zarodka i jego poprawny rozwój.

Kobalamina (witamina B12) uczestniczy w tworzeniu DNA wraz z kwasem foliowym, dzięki czemu możliwe jest prawidłowe zagnieżdżenie zarodka – natomiast niedostateczne stężenie witaminy B12 może grozić niemożnością zajścia w ciążę lub poronieniem.

Warto zadbać również o odpowiedni poziom witaminy E w diecie pacjentki, ponieważ badania dowodzą, iż niedobory tej witaminy wiążą się z nieprawidłowymi owulacjami. Ponadto bierze ona udział w procesach rozrodu.

Należy także zadbać o prawidłowy poziom kwasu foliowego w diecie kobiet, których celem leczenia jest zajście w ciąże, ponieważ odpowiednia jego podaż redukuje możliwość wystąpienia wad cewy nerwowej u dzieci oraz  minimalizuje prawdopodobieństwo wystąpienia nieregularnych owulacji/ braku owulacji.

PCOS niesie za sobą liczne schorzenia wtórne (cukrzyca, nadciśnienie, hiperlipidemia, choroby serca), które mogą wystąpić u pacjentki i wówczas należałoby dostosować odpowiednią dietę w występujących chorobach współistniejących.

Bibliografia:

1. Skałba P.,  Dąbkowska-Huć A. „  Metaboliczne aspekty zespołu policystycznych jajników (PCOS)” Endokrynologia Polska 2005; 6(56): 960-963
2. Wickiewicz D., Zimmer M. „Otyłość a problem niepłodności u kobiet” Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 1, zeszyt 2, 138-140, 2008
3. Hajduk M.„ Wpływ masy ciała na płodność u kobiet” Endocrinology, Obesity and Metabolic Disorders 2012, vol.8, No 3, 93-97
4. Brębowicz G. „ Położnictwo i ginekologia” tom2  Polski Związek Wydawnictw Lekarskich s.705- 710
5. Płoszyński A., Sobiczewski W., Puchalski W., Koprowski A., Mielnik J., Rynkiewicz A. „Diurnal Blood Pressure Profile In Premenopausal Women with Polycystic Ovary Syndrome (PCOS) Diagnosed In Reproduktive period.” Arterial Hypertension 2001, vol.5, no 1, pages 39-46
6. Hajduk M. „Wpływ wybranych składników pokarmowych na funkcjonowanie układu rozrodczego u kobiet” Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2013, tom 9, nr1
7. Szydlarska D., Grzesiuk W., Bar- Andziak E. “Kontrowersje wokół patogenezy zespołu policystycznych jajników” Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2010, tom6, nr 3 s141-146
8. Liu, S., Yao, Q., Li, X., Wu, H., Sun, C., Bai, W., & Kang, J. (2023). Effects of a ketogenic diet on reproductive and metabolic phenotypes in mice with polycystic ovary syndrome. Biology of reproduction, ioad004. Advance online publication. https://doi.org/10.1093/biolre/ioad004

• Data pierwotnej publikacji: 27.08.2015
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 29.01.2023