Berberyna. Działanie, właściwości – co to jest berberyna?

Rola berberyny w regulacji gospodarki węglowodanowej i lipidowej

Czym jest berberyna?

Berberyna. Ten roślinny alkaloid otrzymał miano jednego z najsilniejszych naturalnych suplementów, a jego lecznice właściwości zostały docenione już wieki temu w tradycyjnej medycynie chińskiej. Niemniej jednak dopiero ostatnie lata wykazały i potwierdziły jego niewykle istotny potencjał prozdrowotny. Obecnie wiadomo, że berberyna posiada właściwości przeciwcukrzycowe i przeciwzapalne, może także istotnie wspomagać redukcję tłuszczu zapasowego. Substancji tej przypisuje się szereg innych właściwości, jednak wspomniane powyżej są najlepiej zbadane i najlepiej udokumentowane.

Sposób pozyskiwania

Surowcem, który służy do pozyskiwania aktywnej substancji – berberyny – jest korzeń, liść, owoce oraz kora berberysu. Z liści pozyskuje się napary, które znajdowały zastosowanie już w średniowieczu w chorobach dróg żółciowych oraz wątroby. Owoce, które można wykorzystywać do przygotowania przetworów – dżemów, soków oraz syropów, poza tym że zawierają liczne substancje aktywne, mają też niesamowite właściwości odżywcze.

Kryją się w nich witaminy C i E oraz działające podobnie do witaminy P (jak rutyna, czy eskulina), będące pomocą w walce z przeziębieniem i grypą. Ponadto odznaczają się znaczną zawartością cennych minerałów, karotenoidów oraz pektyn – nierozpuszczalnych składników błony komórkowej roślin i stanowią jedną z frakcji błonnika.

Suplementy diety z berberyną – wpływ na zdrowie

Suplementy diety zawierające berberynę wykazują istotne  działanie, obniżające poziom cukru we krwi, odchudzające, oraz zmniejszające cholesterol. To czyni z wyciągu z berberysu poważnego kandydata na lek przeciwko cukrzycy.

Fakt ten ma tym większe znaczenie, ponieważ dane dotyczące wzrostu zachorowalności na tę chorobę są zatrważające. Szacuje się, że do 2035 roku cukrzyca dotyczyć będzie blisko 600 mln osób na świecie.

Działanie berberyny w kontekście gospodarki cukrowej jest wielokierunkowe. Zmniejsza ona oporność na insulinę, wspomaga glikolizę, czyli rozkład cukru w komórkach, wpływa na ograniczenie ilości produkowanego cukru w wątrobie, spowalnia proces rozkładu węglowodanów w jelitach, a także sprzyja namnażaniu się pożytecznych bakterii w układzie pokarmowym

Cukrzyca i insulinooporność

• zmniejsza insulinooporność,
• modyfikuje florę bakteryjną jelit i zmniejsza wchłanianie cukru w jelitach,
• zmniejsza wytwarzanie glukozy w wątrobie,
• przyspiesza spalanie „zapasów energii” zgromadzonych w tkankach, w tym w formie tłuszczu – przyspiesza zatem zmniejszanie masy ciała,
• pośrednio zwiększa wydzielanie insuliny w trzustce,
• działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne chroni tkanki przed uszkodzeniem przez wolne rodniki, dzięki czemu zwalnia postęp miażdżycy i innych powikłań cukrzycy,
• obniża poziom całkowitego cholesterolu, „zły” cholersterol LDL, poziom triglycerydów, podwyższać też może HDL, dzięki czemu ma działanie ochronne na serce i naczynia krwionośne.

Skuteczność w świetle badań

O skuteczności  berberyny świadczą liczne badania kliniczne.

Jedno z nich, które obejmowało 3 miesiące obserwacji, wykazało że związek ten wykazuje tak silne działanie jak metformina (Glucophage, Meformax), a dodatkowo korzystnie wpływa na poziom lipidów we krwi.

Co istotne, działanie berberyny było wyraźne nie tylko u osób ze świeżo postawionym rozpoznaniem cukrzycy, ale też u tych, którym nie udało się osiągnąć prawidłowych wyników za pomocą dotychczasowego leczenia. Dotyczyło to zarówno poziomu cukru na czczo, po posiłku, jak i wskaźnika Hb1Ac, który ilustruje średni poziom glukozy na przestrzeni 3 miesięcy.

Ponadto, inne, 2-miesięczne badanie wykazało istotny spadek poziomu glukozy  o 1/4, a Hb1Ac niemal o 1/5. Co istotne, uwzględniono chorych z chorobami wątroby, którzy nie mogli stosować toksycznej dla tego organu metforminy. Wyniki tych badań były bardzo zachęcające, ponieważ okazało się, że berberyna nie tylko nie wykazuje negatywnego wpływu na wątrobę, lecz wręcz przeciwnie – wyniki pacjentów z chorobami wątroby  uległy znacznej poprawie. 

Berberyna służy nie tylko cukrzykom. Okazuje się, że z jej właściwości mogą korzystać także osoby otyłe – związek ten przyspiesza tempo spalania tkanki tłuszczowej. Jego spożywanie może wspomóc leczenie zespołu metabolicznego – badanie przeprowadzone na grupie cierpiących na to schorzenie kobiet i mężczyzn dowiodło, że dzięki berberynie uległ u nich obniżeniu wskaźnik masy ciała, czyli BMI, a w dodatku poprawiła się ogólna kondycja organizmu. Naukowcy podejrzewają, że spadek masy ciała spowodowany jest w tym przypadku poprawą funkcji hormonów regulujących gospodarkę tłuszczową.

Otyłość

🔎 Badanie na zwierzętach sugeruje, że berberyna może chronić przed zanikiem mięśni szkieletowych wywołanym otyłością, poprawiając siłę i funkcję mięśni. Berberyna zmniejsza przyrost masy ciała, redukuje nadmiar tłuszczu i wspiera autofagię poprzez regulację receptora mitofagii FUNDC1. Wyniki sugerują, że może być skutecznym wsparciem w terapii zaniku mięśni związanego z otyłością, jednak wymaga to dalszych badań [10].

Długowieczność i starzenie się

🔎 Berberyna reguluje kluczowe szlaki komórkowe związane z metabolizmem i długowiecznością. Wspomaga pracę mitochondriów i może spowalniać procesy starzenia dzięki aktywacji AMPK i sirtuiny 1. Badania na zwierzętach sugerują, że berberyna może przyczyniać się do wydłużenia zdrowia i życia [11].

Regulacja ciśnienia krwi oraz lipidogram

Metaanaliza dwudziestu siedmiu randomizowanych badań klinicznych wykazała, że stosowanie berberyny wraz z lekami hipolipemicznymi skutkowało znacznie lepszymi efektami terapeutycznymi niż stosowanie samych leków. Wykazano także, że stosowanie berberyny wraz z zmianą stylu życia (dieta, aktywność fizyczna) jest skuteczniejsza w normalizacji gospodarki lipidowej niż sama zmiana stylu życia.

Poprawę odnotowano w zakresie stężenia cholesterolu frakcji LDL, trójglicerydów (TG) oraz cholesterolu frakcji HDL. Bardzo ciekawe rezultaty odnotowano także w kontekście leczenia nadciśnienia tętniczego.  Zaobserwowano, że osoby, które stosowały berberynę wraz ze zmianą stylu życia odnotowały większą redukcję wartości ciśnienia tętniczego w porównaniu do grupy osób, którzy wdrożyli zmiany jedynie w zakresie stylu życia. Korzystny wpływ berberyny odnotowano również w kontekście poposiłkowego stężenia glukozy oraz stężenia glukozy na czczo wśród pacjentów ze zdiagnozowaną cukrzycą typu 2.

Wykazano także, że stosowanie berberyny wraz z zmianą stylu życia (dieta, aktywność fizyczna) jest skuteczniejsza w normalizacji gospodarki lipidowej niż sama zmiana stylu życia. Poprawę odnotowano w zakresie stężenia cholesterolu frakcji LDL, trójglicerydów (TG) oraz cholesterolu frakcji HDL.

Bardzo ciekawe rezultaty odnotowano także w kontekście leczenia nadciśnienia tętniczego.  Zaobserwowano, że osoby, które stosowały berberynę wraz ze zmianą stylu życia odnotowały większą redukcję wartości ciśnienia tętniczego w porównaniu do grupy osób, którzy wdrożyli zmiany jedynie w zakresie stylu życia.

Korzystny wpływ berberyny odnotowano również w kontekście poposiłkowego stężenia glukozy oraz stężenia glukozy na czczo pośród pacjentów ze zdiagnozowaną cukrzycą typu 2.

Dodatkowe korzyści wynikające z suplementacji berberyną

• może być stosowana jako suplement poprawiający funkcje kognitywne oraz memoryzację. Wpływa bezpośrednio na pracę szlaków cholinergicznych oraz działa neuroprotekcyjnie.  
• zapobiega uszkodzeniu neuronów w przypadku ograniczonego przepływu krwi w obszarach mózgowych, co za tym idzie niskiej podaży tlenu, charakterystycznego chociażby w przypadku zakrzepów, zwężenia ścian naczyń krwionośnych czy zatorów naczyń krwionośnych
• wykazuje bardzo pozytywny wpływ na pracę jelit oraz regulację wyściółki jelitowej. Uszkodzenie wyściółki jelita ma miejsce w przypadku syndromu nieszczelnych jelit oraz chorób autoimmunologicznych. Zaburzenie to powiązane jest również z nieprawidłowościami w barierze krew-mózg
• ogranicza ilość stanów zapalnych poprzez obniżenie poziomu interleukiny 6 (IL-6), czynnika martwicy nowotworów-α (TNF-α) oraz białka C-reaktywnego (CRP) w surowicy [9].
• Dodatkowo, berberyna buforuje również poziom patogenów w jelitach i wpływa na wytwarzanie większej ilości SFA – krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, które silnie wpływają na aktywację kinazy AMPK, ta z kolei pobudza czynnik PGC1-alfa, jeden z elementów epigenetycznych wpływający na szereg istotnych procesów metabolicznych w organizmie
•  może być stosowana jako łagodny środek antydepresyjny poprzez jej wpływ na MAO-A, czyli enzym odpowiedzialny za rozkład serotoniny, głównego neurotransmitera regulującego nastrój (uczucie radości i szczęścia)
• wykazuje działanie  antybakteryjne, antywirusowe i antypasożytnicze
• wykazano korzystne działanie tego związku w walce ze stresem oksydacyjnym i odpowiedzią neuroimmunologiczną, które są istotnymi czynnikami rozwoju choroby Alzheimera. Naukowcy wysuwają nawet przypuszczenia, że związek ten może mieć istotny wpływ na zapobieganie bądź opóźnianie występowania objawów tej choroby

Przeciwskazania do stosowania, skutki uboczne

Berberyna to środek, którego nie mogą przyjmować noworodki, czyli też kobiety karmiące, bowiem przenika ona do pokarmu i może nasilać np. żółtaczkę noworodkową. Związek ten może również wchodzić w reakcję z innymi składnikami leków, dlatego przed suplementacją, należy upewnić się, czy nie będzie wpływała na przyjmowane leki. Również kobiety w ciąży nie mogą przyjmować berberyny, bowiem w konsekwencji może ona doprowadzić nawet do niedotlenienia płodu i zaburzeń jego rozwoju. U małych dzieci natomiast może ona powodować nudności.

Bibliografia:

1. Cai Z, Wang C, Yang W. Role of berberine in Alzheimer’s disease. Neuropsychiatric Disease and Treatment. 2016;12:2509-2520. doi:10.2147/NDT.S114846.
2. Hu Y, Ehli EA, Kittelsrud J, Ronan PJ, Munger K, Downey T, Bohlen K, Callahan L, Munson V, Jahnke M, Marshall LL, Nelson K, Huizenga P, Hansen R,Soundy TJ, Davies GE. Lipid-lowering effect of berberine in human subjects and rats. Phytomedicine. 2012 Jul 15;19(10):861-7.
3.  Lan J, Zhao Y, Dong F, Yan Z, Zheng W, Fan J, Sun G. Meta-analysis of the effect and safety of berberine in the treatment of type 2 diabetes mellitus, hyperlipemia and hypertension. J Ethnopharmacol 2015;161:69-81.
4. Pang B, Zhao LH, Zhou Q, Zhao TY, Wang H, Gu CJ, Tong XL. Application of berberine on treating type 2 diabetes mellitus.Int J Endocrinol. 2015;2015:905749.
5. Peng WH, Lo KL, Lee YH, Hung TH, Lin YC. Berberine produces antidepressant-like effects in the forced swim test and in the tail suspension test in mice. Life Sci. 2007 Aug 23;81(11):933-8. Epub 2007 Aug 16.
6. Zhang H, Wei J, Xue R, Wu JD, Zhao W, Wang ZZ, Wang SK, Zhou ZX, Song DQ, Wang YM, Pan HN, Kong WJ, Jiang JD.Berberine lowers blood glucose in type 2 diabetes mellitus patients through increasing insulin receptor expression. Metabolism. 2010 Feb;59(2):285-92.
7. Yin J, Xing H, Ye J. Efficacy of berberine in patients with type 2 diabetes mellitus. Metabolism. 2008 May;57(5):712-7.
8. Cognitive Discovery, Berberine, https://www.alzdiscovery.org/cognitive-vitality/ratings/berberine, dostęp: 3.10.2018
9. Vahedi-Mazdabadi Y, Shahinfar H, Toushih M, Shidfar F. Effects of berberine and barberry on selected inflammatory biomarkers in adults: A systematic review and dose-response meta-analysis of randomized clinical trials. Phytother Res. 2023 Sep 7. doi: 10.1002/ptr.7998. Epub ahead of print. PMID: 37675930.
10. Wu Y, Yang Y, Du C, Peng X, Fan W, Chang B, Shan C. Berberine attenuates obesity-induced skeletal muscle atrophy via regulation of FUNDC1 in skeletal muscle of mice. Sci Rep. 2025 Feb 10;15(1):4918. doi: 10.1038/s41598-025-89297-2. PMID: 39930016; PMCID: PMC11811154.
11. Thukral J, Moudgil P, Maheta D, Agrawal SP, Kaur H, Thukral N, Frishman WH, Aronow WS. Taurine and Berberine: Nutritional Interventions Targeting Cellular Mechanisms of Aging and Longevity. Cardiol Rev. 2025 Feb 19. doi: 10.1097/CRD.0000000000000885. Epub ahead of print. PMID: 39969164.

• Data pierwotnej publikacji: 5.10.2018
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 25.03.2025