Bisfenol A – BPA. Aktualna ocena bezpieczeństwa i normy EFSA

EFSA – The European Food Safety Authority zakończyło prace dotyczące strategii ponownej oceny toksyczności bisfenolu A (BPA). Była to kolejna reewaluacja zagrożenia tym związkiem i została opublikowana w kwietniu 2023 [6]. Pierwsza ocena pochodziła z 2006 roku i była wielokrotnie korygowana. Obecnie wniosek ekspertów EFSA jest taki, że:

Narażenie na bisfenol A (BPA) w diecie stanowi problem zdrowotny dla konsumentów we wszystkich grupach wiekowych.

Warto w tym momencie przypomnieć, co obecnie wiemy na temat bisfenolu A.

Dla przypomnienia – poprzednia aktualizacja zaleceń miała miejsce w 2015 roku, wtedy też zdecydowanie obniżono t-TDI (tolerable daily intake) z 50 do 4 µg/kg masy ciała/dzień – co jednak wynikało głównie z przyjęcia innych metod kalkulacji oraz większej ilości danych, nie zaś ze zidentyfikowania zagrożenia. Norma ta ma formę tymczasową dopóki nie zostaną opracowane konkretne zalecenia na podstawie długoterminowego badania na szczurach z U.S. National Toxicology Program.

W grudniu 2021 EFSA ogłosiła, że powyższa dawka dzienna (TDI) może ulec obniżeniu z uwagi na nowe badania, które wskazują na potencjalnie negatywny wpływ na układ odpornościowy BPA [5]. Badanie to zwieńczyło obniżenie poziomu TDI do 0,2 nanograma na kilogram masy ciała na dzień. Zmiana ta oznacza obniżenie dawki dziennej 20 000 razy [6]

Czym jest Bisfenol A?

Bisfenol A (lub w skrócie BPA) to związek organiczny z grupy fenoli, który po raz pierwszy został uzyskany w XIX wieku i jest stosowany od ponad półwiecza w przemyśle spożywczym (i nie tylko).

Źródła Bisfenolu A

Obecnie znajduje bardzo szerokie spektrum zastosowań – w kontekście żywności często można natknąć się na bisfenol A w wyściółce puszek (żywica epoksydowa), która zapobiega korozji i oddziela pokarm od kontaktu z metalem. W latach 90. zauważono (Brotons et al, 1995), że bisfenol A w trakcie procesu produkcyjnego może przedostawać się do żywności. BPA stosuje się także do przezroczystych opakowań do przechowywania żywności, dystrybutorach wody, kubków i talerzy oraz (do niedawna) buteleczek dla niemowląt.

Bisfenol A – a zdrowie

Szereg badań naukowych zasugerował poważne zarzuty dotyczące szkodliwego wpływu bisfenolu A na zdrowie. W następstwie tego koncerny zaczęły wycofywać opakowania, organizacje rządowe USA i Europy zaczęły wzmożone prace nad oceną szkodliwości (lub jej braku) BPA na zdrowie człowieka.

W prawie europejskim wciąż dozwolone jest stosowanie BPA w opakowaniach mających styczność z żywnością (10/2011/EU), natomiast już od kilku lat nie można go stosować przy butelkach do karmienia niemowląt (2011/8/EU). Bierze się to stąd, że w stosunku do innych grup wiekowych to właśnie niemowlęta są najbardziej narażone na kontakt z substancją (źródło). Na wniosek ANSES od 2016 bisfenol A znajduje się także w UE w kategorii 1B, czyli substancji toksycznych, wpływających na płodność.

Zaburzenia spektrum autyzmu

🔎 W wyniku przeprowadzonych badań wskazano także, że bisfenol A może u niektórych dzieci zwiększać zagrożenie autyzmem i ADHD. Działanie tej substancji na organizm w dużej mierze zależy od genów. [7].

Należy mieć jednak na uwadze, że EFSA zapowiedziała kroki, mające na celu ograniczenie stosowania Bisfenolu A w Europie.

Płodność

Bisfenol A jest także jedną z tych substancji, które wchodzą w interakcję z ludzkimi hormonami – stanowi formę syntetycznego estrogenu, co sprawia, że potencjalnie może mieć wpływ na reprodukcję.

🔎 Ekspozycja na bisfenol A (BPA) jest również negatywnie skorelowana z koncentracją spermy oraz całkowitą liczbą plemników i prowadzi do wzrostu poziomów globuliny wiążącej hormony płciowe oraz estradiolu. Jednocześnie stwierdzono spadek aktywnych biologicznie poziomów androgenów, co może negatywnie wpływać na również męską płodność [8].

Normy EFSA

Aktualna reewaluacja EFSA dla bisfenolu sprawia, że osoby o średnim i dużym narażeniu na bisfenol A przekraczają jego dawki. To duża zmiana, ponieważ poprzednia ocena EFSA ze stycznia 2015 konkludowała, że BPA nie stanowi zagrożenia dla zdrowia ludzkiego niezależnie od wieku.

Maksymalna dawka dzienna bezpieczna dla zdrowia została ustalona na 0,2 nanograma /kg masy ciała/dzień.

Kontrowersje

Z drugiej jednak strony – najnowsze badania (Gerona, 2019) wskazuje, że istotna jest także metoda pomiaru. Przykładowo naukowcy wskazali, że stosowane przez amerykańską FDA różni się od metody bezpośredniej 44-krotnie.

Należy mieć na uwadze, że dotychczasowe badania na zwierzętach wskazały – dla bardzo dużych dawek (przekraczających wielokrotnie dopuszczalne dzienne spożycie) – potencjalne szkodliwe działanie bisfenolu A na funkcjonowanie wątroby i nerek oraz gruczołów sutkowych (EFSA). Wskazywano także na inne możliwe zakłócenia – które jednak do tej pory nie zostały w dostatecznej mierze sprawdzone.

Według francuskiej organizacji bezpieczeństwa żywności ANSES inne potencjalne zagrożenia to także negatywny wpływ na pracę mózgu (P Negri Cesi 2015), otyłość (Elobeid, Allison 2008) i układ rozrodczy (Li et al., 2009). Lecz to nie jest wyczerpująca lista.

Bisfenol A a otyłość i zespół metaboliczny

🔍 Ekspozycja na bisfenol A (BPA) jest również znacząco związana z wyższym ryzykiem otyłości brzusznej [9]. Związek między BPA a zespołem metabolicznym i jego innymi składnikami wymaga dalszych badań.

Ekspozycja na Bisfenol A spoza żywności

Bisfenol A to jednak nie tylko żywność – narażone na jego działanie są nie tylko osoby z fabryk, które go wykorzystują – wysoką ekspozycję na niego mają także kasjerzy – ponieważ jest on wykorzystywany w papierze termoczułym, służącym do drukowania paragonów w sklepach. Rozporządzenia UE już ograniczyły i będą dalej ograniczać jego zawartość w tym zastosowaniu.

BPA na celowniku organizacji

Już w czerwcu tego roku inna ważna organizacja – ECHA (The European Chemical Agency) zaliczyła bisfenol A do substancji, mogących budzić bardzo duże obawy (SVHC – substance of very high concern). Stało się to na wniosek francuskiej organizacji ANSES – Narodowej Agencji Bezpieczeństwa Zdrowia, Żywności, Środowiska i Pracy (źródło). Zostało to oparte o poważne podejrzenia o zakłócanie procesów wewnętrznych organizmu, co prawdopodobnie prowadzi do poważnych efektów dla zdrowia ludzkiego. Na marginesie – od 2015 roku we Francji istnieje zakaz używania BPA do produkcji opakowań.

W praktyce oznacza to, że producenci i importerzy muszą informować ECHA o tym, że ich produkty zawierają tę substancję oraz informować o obecności BPA na opakowaniu.

Bibliografia:

1. EFSA 2017, Bisphenol A (BPA) hazard assessment protocol, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/sp.efsa.2017.EN-1354/epdf
2. American Chemistry Council, http://www.bisphenol-a.org/human/epoxycan.html
3. EFSA, http://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/bisphenol
4. NTP-CERHR EXPERT PANEL REPORT on the REPRODUCTIVE and DEVELOPMENTAL TOXICITY of BISPHENOL A, 26.11.2017, CERHR
5. EFSA, https://www.efsa.europa.eu/en/news/bisphenol-efsa-draft-opinion-proposes-lowering-tolerable-daily-intake, dostęp: 17.12.2021
6. https://www.efsa.europa.eu/en/news/bisphenol-food-health-risk, dostęp: 22.04.2023
7. Stein, T. P., Schluter, M. D., Steer, R. A., & Ming, X. (2023). Bisphenol-A and phthalate metabolism in children with neurodevelopmental disorders. Plos one, 18(9), e0289841.
8. Lü L, Liu Y, Yang Y, He J, Luo L, Chen S, Xing H. Bisphenol A Exposure Interferes with Reproductive Hormones and Decreases Sperm Counts: A Systematic Review and Meta-Analysis of Epidemiological Studies. Toxics. 2024 Apr 17;12(4):294. doi: 10.3390/toxics12040294. PMID: 38668517.
9. Xiao T, Huang Z, Zheng C, Quach B, Zhu Y, Li F, Liang W, Baker J, Reichetzeder C, Hocher B, Yang Y. Associations of bisphenol A exposure with metabolic syndrome and its components: A systematic review and meta-analysis. Obes Rev. 2024 Jun;25(6):e13738. doi: 10.1111/obr.13738. Epub 2024 Mar 15. PMID: 38491337.

• Data pierwotnej publikacji: 29.12.2017
• Data ostatniej aktualizacji o zalecenia: 8.09.2024