Choroba Alzheimera

Życie człowieka trwa coraz dłużej. Przykładem długowieczności jest Jeanne Calment, która przeżyła 122lata. W związku z tym, że umieramy coraz później, lecząc głownie takie narządy jak serce, wątroba, trzustka, nerki i jelita, nie możemy zapomnieć o tym co zarządza naszym ciałem – mózgu. Na niego upływające lata działają równie niekorzystnie. Przykładem choroby neurodegeneracyjnej spowodowanej wiekiem może być choroba Alzheimera.

O chorobie

Choroba Alzheimera to nieuleczalna, postępująca choroba neurodegeneracyjna. Szacuje się, że otępienie, najczęściej w postaci choroby Alzheimera, dotyka 10% osób powyżej 65 roku życia, ale może także pojawić się u osób młodszych. Należy jednak pamiętać, że w przypadku prawie połowy osób stwierdza się jedynie łagodne zaburzenia poznawcze. Po raz pierwszy choroba została opisana na początku XX wieku przez niemieckiego neuropatologa Aloisa Alzheimera. Niestety na ten moment nie istnieje terapia która zatrzymałaby lub odwracała postęp choroby.

Rodzaje choroby Alzheimera

🔎 Badanie w zakresie proteomiki płynu mózgowo-rdzeniowego u pacjentów z chorobą Alzheimera [8] wykazało istnienie pięciu molekularnych podtypów tej choroby, każdy z różnym profilem ryzyka genetycznego. Podtypy charakteryzują się zmianami w poziomie białek związanych z różnymi procesami molekularnymi: od hiperplastyczności neuronów, przez aktywację wrodzonej odpowiedzi immunologicznej, dysregulację RNA, dysfunkcję splotu naczyniówkowego, po upośledzenie bariery krew-mózg. Każdy podtyp wiąże się z określonymi wariantami genetycznymi zwiększającymi ryzyko choroby. To odkrycie oznacza, że również podejście terapeutyczne konkretnych pacjentów powinno być spersonalizowane. Niektóre strategie leczenia mogą być mniej skuteczne u jednych pacjentów, niż u innych.

Rozpoznanie

W 2011 roku Narodowy Instytut Badań Starzenia się i Stowarzyszenie Alzheimerowskie przedstawiły kryteria rozpoznania otępienia ogółem i otępienia w przebiegu choroby Alzheimera. Według tych kryteriów konieczne jest stwierdzenie obniżenia funkcjonowania mentalnego, które rzutuje na trudności w pracy i codzienną aktywność przy jednoczesnym braku zaburzeń świadomości czy innej choroby psychicznej. Kryteria określają także procedurę jaką badający musi kierować się oceniając deficyt poznawczy i w sposób precyzyjny ujmują sfery zaburzeń behawioralnych i poznawczych, które niezbędne są do stwierdzenia zespołu otępiennego. Badający i przeprowadzający wywiad z pacjentem jest kompetentną osobą, która odpowiednio długo i często kontaktuje się z chorym i obiektywnie ocenia jego funkcjonalność poznawczą.

Warunkiem rozpoznania otępienia jest stwierdzenie co najmniej dwóch zachowań z podanych poniżej:

• nieprawidłowość w nabywaniu i zapamiętywaniu nowego materiału
• upośledzenie rozumienia i zdolności rozwiązywania sytuacji problematycznych
• zaburzenia funkcji wzrokowo-przestrzennych
• deficyty w zakresie funkcji językowych
• zaburzenia osobowości, zachowania lub sposobu bycia.

Nie każda choroba otępienna jest jednak chorobą Alzheimera , choć stanowi 70% wszystkich tego typu schorzeń. Wyróżnić można również otępienie z ciałami Lewy’ego, zaburzenia poznawcze o podłożu naczyniowym, otępienie czołowo-skroniowe i inne.

Zmiany w mózgu spowodowane chorobą Alzheimera wykrywa się za pomocą badania obrazowego, które pomaga stwierdzić zaawansowanie choroby. Uzupełniającymi badaniami, których czułość nie jest już tak wysoka są oznaczenie poziomu amyloidu-beta, białek tau i innych peptydów.

Objawy

Początkowo objawy choroby Alzheimera są niedostrzegalne przez samego chorego jak i rodzinę. Starsze osoby, u których najczęściej pojawia się choroba nie uczą się bowiem i nie od razu zauważają, że mają trudność w zapamiętywaniu. Ewentualne problemy z pamięcią zrzucają na karb stresu i tłumaczą naturalnym starzeniem się.  Coraz częściej pojawiająca się amnezja jest pierwszym i najbardziej wyrazistym objawem choroby. W innych bowiem chorobach otępiennych pierwszymi objawami mogą być inne deficyty z obszarów poznawczych.

U każdego pacjenta Alzheimer rozwija się inaczej, jednak objawy wśród pacjentów są podobne. Na wczesnym etapie chorzy tracą zdolność uczenia się, myślenia abstrakcyjnego, zapamiętywania nowych informacji. Pacjentom ciężko jest utrzymać uwagę i zaplanować swoje działania. Pojawiają się także objawy neuropsychiatryczne, a osoby z chorobą Alzheimera stają się apatyczne, depresyjne, tracą chęci do działania. Może pojawić się u nich drażliwość, podejrzliwość, brak pohamowań, urojenia. Chorzy mają również problemy z wysławianiem się, posługują się uboższym słownictwem.

Udowodniono, że mężczyźni chorzy na Alzheimera częściej ulegają agresji słownej, uprzedzeniom i apatii a kobiety izolacji, zaburzeniom emocjonalnym, np. niepohamowanemu śmiechowi lub płaczowi, odrzucaniu pomocy i gromadzeniu zapasów).

W miarę jak choroba postępuje, cierpiące na nią osoby są coraz mniej samodzielne. Powoli tracą umiejętność odpowiedniego doboru słów, pisania i czytania. Zapominają o podawaniu sobie leków a w późniejszym okresie nawet o bliskich krewnych. Coraz częściej miewają urojenia, ataki agresji bądź płaczu. Pojawiają się także problemy natury fizjologicznej takie jak nietrzymanie moczu, a w końcu dochodzi do utraty masy mięśniowej i braku zdolności samodzielnego jedzenia. W miarę jak choroba postępuje chory wymaga coraz większej uwagi ze strony opiekuna, aby w etapie zaawansowanej choroby być od niego zupełnie zależnym.

Powikłania

Choroba Alzheimera jest bardzo rozpowszechniona a okres przeżycia pacjentów dotkniętych chorobą jest relatywnie długi i wynosi ok 10-12 lat. Ze względu na to, że chorzy zachowują się często nieracjonalnie, są narażeni na uleganie wypadkom w których tracą zdrowie lub życie. Cierpiący na opisywaną chorobę neurodegeneracyjną człowiek nie umiera na demencję, a na powikłania z nią związane. Są nimi: pogorszenie funkcjonowania, upadki, współistniejące choroby serca, cukrzyca, alkoholizm, odwodnienie i zapalenie płuc.

Przyczyny

Konkretna przyczyna choroby nie została stwierdzona. Wyjątek stanowi ok. 1-5% przypadków, u których zidentyfikowano odmienności genetyczne. Istnieje chromosomowa przyczyna wystąpienia choroby u osób z Zespołem Downa.  Przypadki rodzinne choroby Alzheimera dotyczą ok 25% osób i wiąże się z białami PSEN1, PSEN2, APP i genem APOE.

Istnieją hipotezy, które mają wytłumaczyć przyczynę choroby Alzheimera. Nie zostały one jednak potwierdzone. Wiadomo jednak, że przewlekłe stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych obniża ryzyko zachorowania na opisywaną chorobę a palenie papierosów je zwiększa.

🔎 W badaniach wskazano także na możliwy pośredni związek choroby Alzheimera z otyłością wisceralną [6]. Efekt ten może wynikać ze zwiększonego stresu oksydacyjnego i stanu zapalnego. Dlatego badacze wskazują, by badać wskaźnik tłuszczu trzewnego wśród osób z chorobą Alzheimera w początkowym stadium. Kilka badań wskazało także na powiązanie spożycia żywności przetworzonej z częstszym występowaniem choroby [10]

Leczenie

Niestety choroba Alzheimera jest nieuleczalna. Nie istnieją kuracje, które opóźniłyby lub zatrzymały procesy neurodegeneracyjne spowodowane chorobą. Pacjent zmagający się z Alzheimerem przede wszystkim musi mieć odpowiedniego opiekuna, który pomoże mu w wykonywaniu codziennych czynności i w miarę postępu choroby będzie umiał się nim zająć.

Choroba Alzheimera jest bardzo rozpowszechniona. Społeczeństwa starzeją się i koszty związane z opieką nad pacjentami z Alzheimerem stanowią coraz większą część wydatków państw. Ze względu na to, że generuje ona ogromne koszty związane z leczeniem powikłań oraz ze spadkiem produktywności chorych i ich opiekunów, trwają różne badania na całym świecie, które mają pomóc w znalezieniu przyczyny choroby i dostosowaniu odpowiedniej kuracji dla pacjentów.

Dieta

Znaczenie niedożywienia

🔎 Dieta w chorobie Alzheimera ma znaczenie szczególnie pod kątem zapobiegania niedoborom [7]. Gwarantując odpowiednie odżywienie organizmu możliwe jest złagodzenie objawów. Istnieją też liczne badania na temat roli diety w profilaktyce choroby. Naukowcy zaznaczają jednak, że funkcja ta w części badań nie wykazywała znaczących różnic, stąd nie należy wyciągać zbyt daleko idących wniosków.

Trzeba tu podkreślić jednak, że niedożywienie może dotyczyć nawet 25% osób cierpiących na chorobę Alzheimera, warto zatem zatroszczyć się o odpowiednią dietę naszych bliskich. Zalecenia żywieniowe nie odbiegają istotnie od tych stosowanych w przypadku m.in. choroby Parkinsona, również jeśli chodzi o profilaktykę. Pomocne w zapobieganiu i opóźnianiu wystąpienia choroby mogą być antyoksydanty (wit. E i C), kurkumina, wit. B12, B6 i B9 i kofeina.

Makroskładniki

Węglowodany powinny stanowić około 50-60% dziennej podaży energii, tłuszcze 25-30%, a białko nawet do 20%.

🔎 Jeśli możliwości pacjenta na to pozwalają warto, by źródłem węglowodanów były produkty pełnoziarniste. Wyższe spożycie pełnych ziaren jest związane z wolniejszym tempem spadku globalnych funkcji poznawczych [9].

Witaminy

U osób starszych zwiększa się zapotrzebowanie na witaminy z grupy B, witaminę D, E, A i C.

Ryby

🔎 Wyniki badań [11] wskazują, że regularne spożywanie ryb może obniżyć ryzyko upośledzenia funkcji poznawczych o 30%, przy spożyciu 150 g dziennie. Sugeruje to, że dieta bogata w ryby może odgrywać kluczową rolę w profilaktyce demencji oraz choroby Alzheimera.

Ogólne zalecenia

W jadłospisie powinno się znaleźć 5, regularnie spożywanych i mniejszych objętościowo posiłków. Ich konsystencja powinna być dostosowana do stanu chorego. Posiłki powinny być urozmaicone i zawierać produkty ze wszystkich grup. Szczególnie warto zatroszczyć się o podaż niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, które zmniejszają stan zapalny w mózgu i ograniczają powstawanie płytek amyloidowych.

Bibliografia

1. Kelleher, R, Shen J., „Presenilin-1 mutations and Alzheimer’s disease”, Proceedings of the National Academy os Sciences of the United States of America, 2017
2. Cybulski, N.Waszkiewicz, „Psychogeriatria”, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017
3. Kozubski W., Liberski P., „Neurologia. Podręcznik dla studentów medycyny.”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2013
4. Zagrodzka J., Górska T., „Mózg a zachowanie”, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006
5. Dochniak M., Ekiert K., „Żywienie w prewencji i leczeniu choroby Alzheimera i choroby Parkinsona.”, Piel. Zdr. Publ., 2015
6. Al-Kuraishy, H. M., Al-Gareeb, A. I., Alsayegh, A. A., Hakami, Z. H., Khamjan, N. A., Saad, H. M., Batiha, G. E., & De Waard, M. (2022). A Potential Link Between Visceral Obesity and Risk of Alzheimer’s Disease. Neurochemical research, 10.1007/s11064-022-03817-4. Advance online publication. https://doi.org/10.1007/s11064-022-03817-4
7. Basri R, Alruwaili M, AlRuwaili R, Mohammad Albarrak A, Ali NH. Impact of Nutritional Interventions on Alzheimer’s Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis. Cureus. 2023 Nov 27;15(11):e49467. doi: 10.7759/cureus.49467. PMID: 38152793; PMCID: PMC10751620.
8. Tijms, B. M., Vromen, E. M., Mjaavatten, O., Holstege, H., Reus, L. M., van der Lee, S., … & Visser, P. J. (2024). Cerebrospinal fluid proteomics in patients with Alzheimer’s disease reveals five molecular subtypes with distinct genetic risk profiles. Nature Aging, 1-15.
9. Liu, X., Beck, T., Dhana, K., Desai, P., Krueger, K. R., Tangney, C. C., … & Rajan, K. B. (2023). Association of Whole Grain Consumption and Cognitive Decline: An Investigation From a Community-Based Biracial Cohort of Older Adults. Neurology, 101(22), e2277-e2287.
10. Claudino PA, Bueno NB, Piloneto S, Halaiko D, Azevedo de Sousa LP, Barroso Jara Maia CH, Netto BDM. Consumption of ultra-processed foods and risk for Alzheimer’s disease: a systematic review. Front Nutr. 2024 Jan 15;10:1288749. doi: 10.3389/fnut.2023.1288749. PMID: 38288062; PMCID: PMC10822898.
11. Godos J, Micek A, Currenti W, Franchi C, Poli A, Battino M, Dolci A, Ricci C, Ungvari Z, Grosso G. Fish consumption, cognitive impairment and dementia: an updated dose-response meta-analysis of observational studies. Aging Clin Exp Res. 2024 Aug 20;36(1):171. doi: 10.1007/s40520-024-02823-6. PMID: 39162889; PMCID: PMC11335789.

• Data pierwotnej publikacji: 8.03.2019
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 23.08.2024