Choroba Parkinsona – objawy, postępowanie, dieta

Choroby neurodegeneracyjne, w tym choroba Parkinsona, najczęściej dotyczą osób w podeszłym wieku. Ponieważ społeczeństwo wciąż się starzeje, rośnie tym samym liczba chorych. Około 0,2% ludności świata cierpi na tę chorobę, a wśród osób powyżej 65 r.ż. – 1%. Chorzy potrzebują opieki bliskich osób, odpowiedniej pielęgnacji i leczenia. I chociaż najczęściej stosuje się metody farmakologiczne, coraz częściej mówi się również o diecie, czy to w kontekście przeciwdziałania, czy polepszania rokowania.

Spis treści:

1. Czym jest choroba Parkinsona?
2. Przyczyny
3. Objawy
4. Leczenie
5. Znaczenie diety
6. Interakcje
7. Codzienne wyzwania kulinarne
8. Podsumowanie
9. Bibliografia

Czym jest choroba Parkinsona?

Schorzenie dotyczy ośrodkowego układu nerwowego. U osób cierpiących na chorobę Parkinsona dochodzi do obumierania komórek nerwowych istoty czarnej, która znajduje się w śródmózgowiu pnia mózgu. Odpowiada ona za ruchy zależne od naszej woli, a sygnały są przenoszone przez neurotransmiter – dopaminę. Stąd tak wyraźne objawy choroby, do których należą drżenie kończyn, spowolnienie ruchów czy sztywność mięśni. Najczęściej schorzenie pojawia się między 55 a 65 rokiem życia, choć szeroki zakres mówi o 30-80 r.ż.

Schorzenie jest stale postępujące, ale każdy kolejny rok w świecie medycyny napawa optymizmem, głównie za sprawą nowych leków i metod leczenia. Z chorobą Parkinsona da się żyć, choć trzeba podejmować odpowiednie kroki, celem jak najdłuższego zachowania sprawności.

Jakie są przyczyny?

Jak na razie nie udało się ustalić ostatecznej przyczyny wystąpienia choroby, jednak można wyróżnić parę prawdopodobnych czynników. Pierwszym z nich może być genetyka, a dokładniej mówiąc predyspozycje genetyczne, wrodzona podatność na wystąpienie choroby. Drugim zaś jest styl życia, pod którym to określeniem kryją się szkodliwe substancje z otoczenia, dieta, aktywność fizyczna, przebyte choroby, itp.

Objawy choroby

Oprócz wspomnianych wcześniej objawów można wyróżnić także zaburzenia postawy ciała i równowagi, spadki ciśnienia tętniczego, zaburzenia psychiczne, zaburzenia snu, dysfagia. Zaburzenia ruchu często utrudniają wykonywanie codziennych czynności, nawet utrzymania pozycji stojącej. Dodatkowo pojawiają się trudności z ruchami naprzemiennymi, co uniemożliwia m.in. krojenie, obracanie przedmiotu, ale także gryzienie czy żucie. Z kolei tzw. „drżenie parkinsonowskie”, najpopularniejszy i najczęstszy objaw, najczęściej pojawia się w bezruchu, a nie przy zamierzonych czynnościach, dlatego nie utrudnia znacząco codziennych czynności.

Leczenie

W leczeniu ważne jest, aby pacjent był świadomy, że choroba będzie mu towarzyszyć do końca życia. Najczęściej stosowanym lekiem, zarówno w początkowym stadium choroby, jak również w okresie zaawansowania jest lewodopa (L-DOPA), aminokwas, który w organizmie ulega przemianom do dopaminy. Jego tolerancja wśród pacjentów jest różna, stąd dawka musi być dostosowana do konkretnego przypadku, podobnie jak leczenie objawów, które w wyniku jej stosowania mogą wystąpić (m.in. dolegliwości żołądkowo-jelitowe).

Znaczenie diety w chorobie Parkinsona

Wyniki badań co do zwiększonego ryzyka wystąpienia choroby Parkinsona w wyniku nieprzestrzegania zaleceń zdrowej diety są dość sprzeczne. W jednych podaje się nadmierną masę ciała i wysoki poziom tkanki tłuszczowej, jako czynnik ryzyka, natomiast w innych takiego działania nie udowodniono. Ponieważ jednak prawidłowe BMI bliższe jest założeniom zdrowego stylu życia, lepiej zadbać o masę ciała.

🔎 Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie zalecania chorym na Parkinsona zdrowej diety i aktywności fizycznej. Według badania opublikowanego w JAMA [8] osoby stosujące się do takich zaleceń charakteryzowała niższa śmiertelność przy współistniejącej chorobie Parkinsona. Inne badanie [9] wskazało na to, że 4 godziny aktywności tygodniowo może być związane z niższym postępem choroby. Naukowcy jednak uczulają, że dane na ten temat są jeszcze niepewne [12].

Nienasycone kwasy tłuszczowe

Z pewnością korzystna w profilaktyce choroby Parkinsona jest podaż nienasyconych kwasów tłuszczowych, zarówno jedno- jak i wielonienasyconych (oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany, orzechy włoskie, migdały, itp.). Zwłaszcza pomocny może być kwas DHA, który znajdziemy w tłustych rybach, takich jak łosoś, makrela czy śledź. Pochodne kwasu DHA działają przeciwzapalnie i niwelują skutki działania wolnych rodników, w tym te, związane z niszczeniem komórek nerwowych.

Przeciwutleniacze i witaminy

Podobne znaczenie, co kwas DHA, mają antyoksydanty, do których należą witamina A, E, C, flawonoidy, glutation, cysteina. Ich odpowiednią podaż zapewnimy, podając choremu warzywa i owoce. Pomocna w zwiększaniu ich stężenia w organizmie może mieć kurkumina, zawarta w kurkumie (a więc także i w curry i innych mieszankach przyprawowych ją zawierających).

Witamina D

🔎 Niektóre badania wykazały poprawę w chorobie Parkinsona dzięki suplementacji witaminy D. Działanie to powodowało zmniejszenie dyskinezy wywołanej przez lewodopę lub poprawę wydajności fizycznej. Nie zauważono natomiast związku z zespołem niespokojnych nóg [11].

Flawonoidy

🔎 Opublikowane w 2022 roku w Neurology badanie [7] wskazało na korzyści ze spożycia produktów bogatych we flawonoidy. Osoby bez choroby korzystające z nich rzadziej zapadały na chorobę, co udowodniono już we wcześniejszych badaniach. W tym zaś udało się udowodnić, że osoby chorobe na Parkinsona, jedzące dodatkowo żywność bogatą we flawonoidy miały zdecydowanie niższą śmiertelność – przyp. redakcji

Kawa

W przeciwdziałaniu chorobie Parkinsona pomóc może też regularne picie kawy. W jednym z dużych badań wykazano zmniejszone ryzyko zachorowania przy regularnej podaży kofeiny. Może mieć to miejsce za sprawą blokowania przez kofeinę receptorów adenozyny, co z kolei stymuluje wydzielanie m.in. dopaminy.

Dieta Śródziemnomorska i Dieta MIND

Najlepszym sposobem odżywiania, zarówno przed wystąpieniem choroby, jak i w jej trakcie, jest Dieta Śródziemnomorska, dla której to wykazano działanie zmniejszające ryzyko wystąpienia chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Parkinsona. Dieta ta jest zgodna z większością zaleceń żywieniowych i zakłada spożywanie dużej ilości warzyw, owoców, ryb, nienasyconych kwasów tłuszczowych, pełnoziarnistych produktów zbożowych. Dodatkowo bogactwo pokarmów roślinnych to także więcej dostarczonego błonnika – będzie on przydatny w przeciwdziałaniu zaparciom, które są bardzo częstą dolegliwością towarzyszącą chorobie Parkinsona.

🔎 Jedno z nowszych badań [10] potwierdziło korzyści dla złagodzenia objawów choroby Parkinsona poprzez stosowanie diety śródziemnomorskiej oraz diety MIND. W tym badaniu wyższą skuteczność osiągnęła ta druga. Kolejna meta-analiza [14] wykazała, że wysoka zgodność z dietą śródziemnomorską wiąże się także z 25% niższym ryzykiem wystąpienia choroby Parkinsona oraz 33% niższym ryzykiem rozwoju prodromalnej postaci choroby. Efekt ochronny jest bardziej wyraźny u osób poniżej 60. roku życia. Wyniki sugerują, że dieta śródziemnomorska może być skutecznym narzędziem w prewencji i łagodzeniu objawów choroby, szczególnie w jej wczesnych stadiach.

Produkty przeciwwskazane

🔎 Wyniki przeglądu systematycznego [13] wskazują, że zdrowe wzorce żywieniowe, bogate w owoce, warzywa, produkty pełnoziarniste i ryby, mogą obniżać ryzyko rozwoju choroby Parkinsona oraz łagodzić jej objawy. Z kolei diety w stylu zachodnim, oparte na przetworzonej żywności i czerwonym mięsie, były powiązane z wyższym ryzykiem PD.

Interakcje

Podaż L-DOPY wiąże się z pewnymi interakcjami, które mogą zajść z żywnością. L-DOPA jest transportowana przez barierę krew-mózg w ten sam sposób, co dostarczane z żywnością walina, leucyna, izoleucyna, tyrozyna, tryptofan i fenyloalanina, zatem ich zwiększona podaż będzie ograniczać działanie lewodopy. Zwłaszcza w zaawansowanej fazie choroby zaleca się podaż białek nie większą niż 0,8 g/kg m.c. Działanie ograniczające wobec lewodopy wykazują także preparaty z witaminą B6.

Błonnik z kolei zwiększa absorpcję lewodopy z układu pokarmowego, a tym samym uskutecznia działanie terapii farmakologicznej.

Jednoczesna podaż lewodopy i preparatów magnezowych, lub leków rozszerzających oskrzela będzie skutkować nasileniem działania tych leków i wystąpieniem niepożądanych skutków w postaci bólu głowy, nudności, wymiotów, rozdrażnienia, kłopotów ze snem, drżeń mięśniowych, arytmii i innych.

Codzienne trudności związane z przygotowywaniem i spożywaniem posiłku

1) trudności w krojeniu – drżenie i sztywność utrudniają posługiwanie się sztućcami, nie można ich utrzymać lub odpowiednio nakierować, co w konsekwencji prowadzi do frustracji i niechęci. Aby ułatwić sobie zadanie, warto korzystać z gumowych podkładek na stół, sztućców o pogrubionej rączce, głębokich talerzy (aby jedzenie nie wypadało). Wybierając się na posiłek poza domem, warto zabrać ze sobą własne sztućce. Można też poprosić drugą osobę o pokrojenie.

2) trudności w połykaniu – mogą pojawić się na późniejszym etapie choroby i poza niechęcią do jedzenia, mogą też powodować zakrztuszenie. Należy brać niewielkie kęsy, przygotowywać posiłki o łatwej do połknięcia konsystencji, popijać wodą.

Podsumowanie

Z chorobą Parkinsona, choć daje o sobie znać w codziennych czynnościach, można żyć i nie trzeba rezygnować ze wszystkich dotychczasowych zajęć. Chorzy wymagają jednak zaadaptowania do nowej sytuacji i wsparcia oraz pomocy najbliższych. W łagodzeniu objawów i zapobieganiu dalszej progresji pomocna może być dieta, która poza kilkoma „restrykcjami” przede wszystkim ma smakować choremu i zapewniać odpowiednie odżywienie.

Bibliografia:

1. Sienkiewicz, K. (2007). Poradnik dla osób z chorobą Parkinsona. Fundacja” Żyć z chorobą Parkinsona”.
2. Dochniak, M., & Ekiert, K. (2015). Żywienie w prewencji i leczeniu choroby Alzheimera i choroby Parkinsona. Piel Zdr Publ, 5(2), 200.
3. Bojarowicz, H., & Dźwigulska, P. (2012). Suplementy diety. Część III. Interakcje suplementów diety z lekami. Hygeia, 47(4), 442-447.
4. Fall, P. A., Fredrikson, M., Axelson, O., & Granérus, A. K. (1999). Nutritional and occupational factors influencing the risk of Parkinson’s disease: a case‐control study in southeastern Sweden. Movement disorders: official journal of the Movement Disorder Society, 14(1), 28-37.
5. Barichella, M., Cereda, E., & Pezzoli, G. (2009). Major nutritional issues in the management of Parkinson’s disease. Movement disorders, 24(13), 1881-1892.
6. Wnęk, D. (2016). Dieta w Chorobie Parkinsona., Medycyna Praktyczna, mp.pl
7. Zhang, X., Molsberry, S. A., Yeh, T. S., Cassidy, A., Schwarzschild, M. A., Ascherio, A., & Gao, X. (2022). Intake of Flavonoids and Flavonoid-Rich Foods and Mortality Risk Among Individuals With Parkinson Disease: A Prospective Cohort Study. Neurology, 98(10), e1064-e1076.
8. Zhang, X., Molsberry, S. A., Schwarzschild, M. A., Ascherio, A., & Gao, X. (2022). Association of Diet and Physical Activity With All-Cause Mortality Among Adults With Parkinson Disease. JAMA network open, 5(8), e2227738. https://doi.org/10.1001/jamanetworkopen.2022.27738
9. Tsukita, K., Sakamaki-Tsukita, H., & Takahashi, R. (2022). Long-term effect of regular physical activity and exercise habits in patients with early Parkinson disease. Neurology, 98(8), e859-e871.
10. Fox, D. J., Park, S. J., & Mischley, L. K. (2022). Comparison of Associations between MIND and Mediterranean Diet Scores with Patient-Reported Outcomes in Parkinson’s Disease. Nutrients, 14(23), 5185. https://doi.org/10.3390/nu14235185
11. Homann CN, Homann B, Ivanic G, Urbanic-Purkart T. Vitamin D supplementation in later life: a systematic review of efficacy and safety in movement disorders. Front Aging Neurosci. 2024 Jan 26;16:1333217. doi: 10.3389/fnagi.2024.1333217. PMID: 38343878; PMCID: PMC10853433.
12. Folkerts, A. K., Ernst, M., Gollan, R., Cryns, N., Monsef, I., Skoetz, N., & Kalbe, E. (2024). Can Physical Exercise Be Considered as a Promising Enhancer of Global Cognition in People with Parkinson’s Disease? Results of a Systematic Review and Meta-Analysis. Journal of Parkinson’s Disease, (Preprint), 1-19.
13. Anwar L, Ahmad E, Imtiaz M, Ahmad M, Faisal Aziz M, Ibad T. The Impact of Diet on Parkinson’s Disease: A Systematic Review. Cureus. 2024 Sep 27;16(9):e70337. doi: 10.7759/cureus.70337. PMID: 39469346; PMCID: PMC11513219.
14. Zhao J, Peng Y, Lin Z, Gong Y. Association between Mediterranean diet adherence and Parkinson’s disease: a systematic review and meta-analysis. J Nutr Health Aging. 2024 Dec 17;29(2):100451. doi: 10.1016/j.jnha.2024.100451. Epub ahead of print. PMID: 39693849.

• Data pierwotnej publikacji: 22.02.2019
• Data aktualizacji o ostatnie wyniki badań: 18.12.2024