Choroby neurodegeneracyjne – profilaktyka i dieta

Starzenie się społeczeństwa w krajach wysoko rozwiniętych niesie ze sobą szereg schorzeń zaburzających homeostazę organizmu, w tym także schorzenia degradujące układ nerwowy. Mowa tutaj m.in. o chorobie Alzheimera (AD) i chorobie Parkinsona (PD). Niestety, współczesna medycyna nie zna metody, która pozwoliłaby na całkowite wyleczenie osób dotkniętych tymi schorzeniami.

Jednak pocieszające jest to, że stosując leczenie farmakologiczne, w połączeniu z odpowiednim dla tych jednostek chorobowych żywieniem, jesteśmy w stanie złagodzić objawy chorób i znacznie poprawić jakość życia chorych.

Osoby z chorobą Alzheimera czy chorobą Parkinsona są pacjentami wymagającymi poświęcenia szczególnej uwagi. Wraz z postępem choroby dochodzi do nasilenia objawów chorobowych, dlatego też chorym należy okazać dużo cierpliwości oraz wyrozumiałości.

Spis treści:

1. Objawy chorób neurodegeneracyjnych
2. Dieta w chorobach neurodegeneracyjnych
3. Zalecenia żywieniowe przy lewodopoterapii
4. Dieta śródziemnomorska
5. Praktyczne wskazówki
6. Podsumowanie
7. Bibliografia

Choroby neurodegeneracyjne i ich objawy – obraz kliniczny

Objawy AD (Alzheimer):

• zaburzenia pamięci oraz mowy,
• problemy w orientacji zarówno w czasie, jak i przestrzeni,
• trudności w wykonywaniu codziennych czynności (samodzielne spożywanie posiłków, ubieranie się),
• zaburzenia zachowania, zmiany nastroju (napady agresji, zdenerwowanie),
• zaburzenia rozpoznawania członków rodziny, wraz z postępem choroby, chory może nie rozpoznać samego siebie.
• Ze względu na zaniki pamięci chorzy mają problem z przyjęciem odpowiedniej ilości posiłków w ciągu dnia, bardzo często ich posiłki nie są pełnowartościowe. Może także dojść do sytuacji odwrotnej, gdzie chory w nadmiarze spożywa pożywienie. Obie sytuacje są niekorzystne dla zdrowia, gdyż mogą prowadzić do niedożywienia, niedokrwistości, zaburzeń gospodarki mineralnej (hiponatremia, hipokaliemia) oraz zaparć [1, 2].

Objawy PD (Parkinson):

• spowolnienie ruchowe (bradykinezja),
• zwiększone napięcie mięśniowe,
• deformacje postawy,
• drżenie spoczynkowe,
• łojotok, ślinotok,
• trudności z wypróżnianiem (zaparcia),
• charakterystycznym objawem jest zmiana stylu pisma chorego [2].

Dieta w chorobach neurodegeneracyjnych

Odpowiednio zbilansowana dieta pozwala wspomóc leczenie farmakologiczne, a także zapobiec chorobie Alzheimera i chorobie Parkinsona.

Tłuszcze

Nadmiar nasyconych kwasów tłuszczowych, cholesterolu oraz izomerów trans kwasów tłuszczowych (produkty przemiany wielonienasyconych kwasów tłuszczowych) w diecie jest niekorzystny dla układu neurologicznego i nasila apoptozę neuronów, zwiększając ryzyko wystąpienia otępienia w wieku starczym.

Zaleca się spożycie JNKT (jednonienasyconych kwasów tłuszczowych) oraz WNKT (wielonienasyconych kwasów tłuszczowych). Szczególne znaczenie we wspomaganiu leczenia oraz profilaktyce AD i PD odgrywają: kwas eikozapentaenowy (EPA) oraz dokozaheksaenowy (DHA). Odpowiednia podaż DHA pomaga zahamować proces apoptozy neuronów. Kwas ten odgrywa również istotną rolę w tworzeniu połączeń synaptycznych.

Antyoksydanty

Niezbędne w profilaktyce wielu chorób. Zwalczają wolne rodniki, chronią przed szkodliwymi skutkami stresu oksydacyjnego.

Codzienne spożycie warzyw i owoców pozwala pokryć na przeciwutleniacze i tym samym zmniejszyć ryzyko zachorowania na AD i PD lub spowolnić postęp chorób.

Witamina B6, B12 i kwas foliowy

Pokrycie dziennego zapotrzebowania na wit. B₆, B₁₂ i kwas foliowy pozwala zapobiec hiperhomocysteinemii, czyli zwiększonemu stężeniu homocysteiny we krwi. Aminokwas ten jest produktem przemian metioniny, której znaczne ilości znajdują się w produktach zwierzęcych. Działanie homocysteiny jest niekorzystne dla układu nerwowego, uszkadza neurony. Przyczynia się także do rozwoju chorób serca, a zwłaszcza miażdżycy tętnic.

Błonnik pokarmowy

Charakterystycznym objawem choroby Parkinsona są zaparcia. Są one następstwem procesu zwyrodnienia nerwów unerwiających tkankę mięśniową jelit. Mogą być także skutkiem ubocznym przyjmowania leków w PD, m.in. lewodopy. Zarówno w profilaktyce, jak i przebiegu choroby korzystne jest spożycie co najmniej 30 g/ dzień błonnika pokarmowego.

Należy go dostarczać ze źródeł naturalnych tj.: pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa, owoce, fermentowane produkty, suszone owoce. Warto pamiętać, że do wyzwolenia wszystkich funkcji włókna pokarmowego niezbędne jest dostarczenie odpowiedniej ilości płynów.

Mleko a choroby neurodegeneracyjne. Tak czy nie?

Związek pomiędzy spożyciem mleka a chorobą Parkinsona polega na tym, że nadmierna podaż mleka znacznie obniża stężenie kwasu moczowego we krwi. Niskie stężenie kwasu moczowego we krwi zwiększa ryzyko PD. Nie oznacza to jednak, że aby zapobiec chorobie, należy całkowicie wykluczyć nabiał z diety.

Najnowsze badania pokazują drugą stronę medalu – według naukowców z University of Kansas [6] – spożycie przez osoby starsze 3 szklanek mleka dziennie podwyższa poziom glutationu. To silny przeciwutleniacz, chroniący mózg przez neurodegeneracją. Co ciekawe, wcześniejsze badania sugerowały, że niekorzystne w tym kontekście jest często polecane mleko niskotłuszczowe [7]. Zdecydowanie jest to pole do dalszych badań – przyp. redakcji

Zalecenia żywieniowe przy lewodopoterapii

W leczeniu choroby Parkinsona często pacjenci stosują lewodopę, przy której zażywaniu zaleca się:

• Zażycie leku na czczo (na min. 30 minut przed śniadaniem) lub na 1,5-2h po posiłku – działanie enzymów trawiennych w żołądku zmniejsza wchłanianie leku w jelicie cienkim,
• Pokrycie odpowiedniego dziennego zapotrzebowania na błonnik pokarmowy – przekroczenie zalecanej normy ogranicza przyswajalność lewodopy,
• Ograniczenie spożycia białka – nadmiar białka, zwłaszcza zwierzęcego zmniejsza wchłanianie leku – zaleca się 0,8 g/kg m.c./dobę białka. Ograniczone wchłanianie wynika z tego, że lewodopa należy do grupy aminokwasów LNAA (duże obojętne aminokwasy), do tej grupy należą także aminokwasy budujące białka zwierzęce. Aminokwasy te podczas wchłaniania konkurują o ten sam przenośnik, skutkiem czego jest ograniczenie przyswajania leku.

Dieta śródziemnomorska w chorobach neurodegeneracyjnych

Dieta, która spełnia wszystkie wymagania dotyczące profilaktyki i wspomagania leczenia farmakologicznego chorób neurodegeneracyjnych to dieta śródziemnomorska. Jest ona odpowiednia, ponieważ dostarcza dużej ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych, błonnika pokarmowego oraz antyoksydantów.

Praktyczne wskazówki

Choroba Alzheimera

Składniki

• Węglowodany: 55-60% dziennego zapotrzebowania energetycznego.
• Tłuszcze: 25-30% dziennego zapotrzebowania energetycznego.
• Białko: 12-15% dziennego zapotrzebowania energetycznego.

Produkty zalecane

Chude mięso, drób, odtłuszczone produkty mleczne, ryby, produkty pełnoziarniste (jeżeli nie ma przeciwwskazań do ich spożycia), warzywa, owoce, oleje roślinne.

Warto ograniczyć

Tłuste, smażone, ciężkostrawne potrawy, tłuszcze zwierzęce, słodycze.

Choroba Parkinsona

• Zaburzenia przełykania, odczuwania smaku, zapachu, w konsekwencji brak apetytu prowadzą do utraty masy ciała i niedożywienia. Ze względu na powyższe zaburzenia zaleca się planowanie posiłków o wysokiej gęstości odżywczej.
• Jeżeli dojdzie do zaburzeń żucia i połykania należy wprowadzić dietę o zmienionej konsystencji i oczywiście odpowiednio zbilansowaną pod względem zawartości składników odżywczych. Zastosowanie znajdzie w tym przypadku dieta półpłynna. Pacjentom można podawać przeciery warzywne i owocowe, zupy krem, budynie mięsno-warzywne.

Aktywność fizyczna

🔎 Badania naukowe wskazują dodatkowo, że istotną rolę w powstrzymaniu chorób neurodegeneracyjnych odgrywa aktywność fizyczna. Badanie w Neuroscience [8] wskazuje, że sygnały chemiczne wytwarzane przez mięśnie wpływają na hipokamp. To ta część mózgu odpowiada za pamięć długotrwałą. Dlatego też zgodnie z zaleceniami WHO warto włączać aktywność fizyczną do planu dnia osób w każdym wieku, również osób starszych. Oczywiście dopasowanych do ich możliwości fizycznych i stanu zdrowia.

Podsumowanie

W planowaniu żywienia dla osób starszych z AD lub PD należy wziąć pod uwagę choroby towarzyszące, ewentualne braki w uzębieniu i objawy towarzyszące AD i PD. Jest to ważne, gdyż u tych pacjentów bardzo łatwo może dojść do niedożywienia. Należy pamiętać, że głównym celem leczenia żywieniowego jest poprawa jakości życia naszych pacjentów.

Bibliografia:

1. Szczygieł B, Gaweł M, Ukleja A, Boniecka I. Rola wybranych składników odżywczych we wspomaganiu leczenia farmakologicznego choroby Alzheimera. Polski Przegląd Neurologiczny 2014; 10(1): 38-46.
2. Gaweł M, Potulska-Chromik A. Choroby neurodegeneracyjne: choroba Alzheimera i Parkinsona. Postępy Nauk Medycznych 2015; 28(7): 468-476.
3. Dochniak M, Ekiert K. Żywienie w prewencji i leczeniu choroby Alzheimera i choroby Parkinsona. Piel Zdr Publ 2015; 5(2): 199-208.
4. Gorzkowska A. Żywienie w chorobie Parkinsona. Aktualn Neurol 2017; 17(4): 199-207.
5. Ciborowska H, Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Warszawa: PZWL: 2016.
6. Yuan, Q., Gong, H., Du, M., Li, T., & Mao, X. Milk fat globule membrane supplementation to obese rats during pregnancy and lactation promotes neurodevelopment in offspring via modulating gut microbiota. Frontiers in Nutrition, 1786.
7. Dietetycy.org.pl, Niskotłuszczowy nabiał może zwiększać ryzyko choroby Parkinsona, 11.07.2017
8. Lee, K. Y., Rhodes, J. S., & Saif, M. T. A. (2023). Astrocyte-mediated transduction of muscle fiber contractions synchronizes hippocampal neuronal network development. Neuroscience, 515, 25-36.

• Data pierwotnej publikacji: 24.10.2018
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 3.05.2023