Co pobudza apetyt u dzieci? Ściągawka dla rodziców i dietetyków

Prawidłowe odżywianie się jest ważne w każdym wieku, jednak szczególnie u młodych, rozwijających się organizmów. Dostarczanie w tym okresie wszystkich niezbędnych makro i mikroskładników warunkuje prawidłowy proces dorastania oraz wykształtowanie się mechanizmów, niezbędnych w późniejszym wieku. Jednym z tych mechanizmów jest regulacja przyjmowania pokarmów, która kontrolowana jest na poziomie ośrodkowym. Ośrodek głodu i sytości zlokalizowany jest w podwzgórzu. Sygnały sytości są wysyłane na skutek rozciągnięcia ścian przewodu pokarmowego lub na drodze hormonalnej. Najważniejsze dwa hormony, które odgrywają kluczową rolę w tej regulacji to grelina i leptyna. Jakie jest ich działanie? Leptyna hamuje łaknienie oraz zwiększa wydatek energetyczny organizmu, natomiast grelina działa odwrotnie. W okresie głodu jej stężenie wzrasta, wysyłając sygnał organizmowi, żeby przyjąć pokarm, natomiast po zjedzeniu jej poziom obniża się (1).

Dlaczego mamy do czynienia z młodymi niejadkami?

Bycie niejadkiem jest częste wśród dzieci w wieku 2-5 lat, zazwyczaj stanowi naturalny etap rozwoju i samo mija. Poza tym warto pamiętać, że dziecko zwłaszcza w wieku 1-3 lat ma małą pojemność żołądka, zatem nie będzie przyjmowało takich porcji pokarmu i z taką częstotliwością jak osoba dorosła. Niezwykle ważne jest dostosowanie porcji do wieku oraz zapotrzebowania i nieprzekarmianie. Dobrym wskaźnikiem czy dziecko przyjmuje odpowiednio dużo pokarmu jest obserwowanie jego rozwoju i wzrostu np. na podstawie siatek centylowych. Dziecko posiada naturalną regulację apetytu, a podając zbyt dużo lub za mało pokarmu możemy ją łatwo zaburzyć (2).

Wzory zachowań oraz postaw dziecka są kształtowane już w pierwszych latach życia i bez względu na to czy są korzystne, czy nie mogą przetrwać do życia dorosłego. Z tej przyczyny tak istotne jest wykształcenie prawidłowych zachowań żywieniowych i regulacja apetytu w młodym wieku (3).

🔎 Naukowcy z University of Illinois Urbana-Champaign podkreślili w swoim badaniu [21], że dzieci uczą się regulować apetyt od najmłodszych lat. Ich nawyki żywieniowe są kształtowane przez różnorodne czynniki, takie jak sygnały głodu i sytości, interakcje rodzic-dziecko oraz środowisko domowe. Zrozumienie tych ścieżek może pomóc w promowaniu zdrowych nawyków żywieniowych u dzieci.

Czym może być spowodowany brak apetytu u dzieci?

Czym jest neofobia żywieniowa?

W kontekście braku apetytu warto wyjaśnić pojęcie neofobii żywieniowej. Termin ten można zdefiniować jako lęk albo niechęć do jedzenia nowej, nieznanej dziecku żywności. Wybiórcze jedzenie jest również naturalnym etapem rozwoju i działa jako mechanizm obronny, chroniący dziecko przed spożyciem potencjalnie niebezpiecznego pokarmu. Reakcja neofobiczna może objawiać się płaczem, wyrzucaniem i wypluwaniem pokarmu przez dziecko. Neofobia żywieniowa obserwowana jest zazwyczaj w okresie wczesnego dzieciństwa (2 – 5 rok życia).

Neofobia może wpływać na małą różnorodność diety, zwiększać ryzyko niedoborów żywieniowych a w konsekwencji mieć negatywny wpływ na rozwój i wzrost młodego organizmu (4). Okres neofoboficzny jest również czasem, w którym maluch kształtuje nawyki żywieniowe i może mieć istotny wpływ na zdrowie w życiu dorosłym.

Przełamanie neofobii – wyniki badań

Według badania przeprowadzonego na dzieci w Szwecji w wieku 2-17 lat neofobia związana jest z małą różnorodnością posiłków w domu i rezygnowania z nowości kulinarnych na rzecz ograniczania się do takich samych posiłków (5). Według publikacji International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity neofobia u dzieci związana jest z niezdrowymi nawykami żywieniowymi, a dokładniej z mniejszym spożyciem owoców, warzyw, produktów białkowych i mniejszej kaloryczności diety. Ponadto zasugerowano, że zwiększenie ilości tych produktów w diecie może zmniejszyć reakcje neofobiczną (6). Wykazano, że poza środowiskiem domowym oraz genetyką temperament dziecka ma znaczenie w wystąpieniu neofobicznych zachowań. Cechy takie jak emocjonalność i nieśmiałość u dziecka były pozytywnie związane z wystąpieniem neofobiii (7).

Według artykułu opublikowanego na stronie NCEZ (Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej) pomocne w karmieniu dziecka z neofobią żywieniową mogą być:

• Łączenie nowego nieznanego pokarmu z tym już znanym przez malucha
• Podawanie posiłków w niewielkich ilościach, o stałych porach
• Dawanie dobrego przykładu przez rodzica/opiekuna
• Nienagradzanie „niezdrową żywnością” (4).

Dieta i jej wpływ na zmniejszenie apetytu

Częstym błędem jest dawanie dzieciom zbyt dużej liczby posiłków i częste pojadanie. Skutkiem tego jest właśnie to, że maluch nie będzie miał apetytu na zjedzenie pełnowartościowego posiłku, gdyż już zjadł przekąskę. Czasami brak apetytu wynika właśnie ze złych nawyków żywieniowych – pojadanie pomiędzy posiłkami, jedzenie słodyczy, picia słodkich napojów, świadomość dostania deseru i czegoś słodkiego nawet gdy nie zje obiadu.

Bardzo istotnym posiłkiem w diecie dzieci jest śniadanie. Regularność jego spożywania jak i jakość ma wpływ na apetyt podczas dnia i na regulacje poziomu cukru we krwi. Mało tego, spożywanie śniadań zmniejsza ryzyko wystąpienia otyłości i cukrzycy typu II w późniejszym wieku (8).

Zbyt duża ilość cukru w diecie, którego źródłem może być nie tylko czysty cukier i słodycze, ale też dosładzanie potraw, picie słodkich napojów może przyczynić się do zaburzenia łaknienia i zaparć oraz próchnicy zębów (3).

W dzisiejszych czasach słodkie napoje zyskały na popularności zarówno u młodzieży, jak i u młodszych dzieci. Jaki ma to wpływ na młody organizm i jego apetyt? Przeprowadzono badanie, mające na celu sprawdzić w jaki sposób jakość spożytego napoju ma wpływ na spożycie pokarmu u chłopców w wieku 9-14 lat. Wykazano, że wypicie coli lub innego słodkiego napoju skutkowało uczuciem pełności przed posiłkiem i niższą możliwością spożycia pełnego posiłku.

Skutek? Młody, rozwijający się organizm nie zje pełnowartościowego i zdrowego posiłku. Zamiast tego, wypijając słodki napój, dostarcza do organizmu cukrów prostych, znacznie podwyższając stężenie glukozy we krwi. Gdy zastępowanie posiłku słodkim napojem stanie się nawykiem u młodej osoby, nie dość, że może skutkować niedoborami pokarmowymi i zaburzeniem prawidłowego rozwoju. Może też zwiększyć ryzyko wystąpienia otyłości oraz rozwoju cukrzycy typu II (9). Ponadto nadmiar soków w diecie nie jest wskazany z innej przyczyny – hamują apetyt i zawierają dużo cukrów prostych. Dziecko nie powinno wypijać więcej niż jedną porcję soku dziennie. Dobrą alternatywą będą owoce, które są bogate również w błonnik i antyoksydanty.

Styl życia mający wpływ na masę ciała i zawartość tłuszczu i mięśni wpływa również na zmiany w apetycie u dziecka. Warto dbać o regularną aktywność fizyczną i kontrolować masę ciała.

Czy brak apetytu może świadczyć o chorobie i niedoborach?

Niekiedy brak apetytu może świadczyć o chorobie. Jednym z objawów anemii, wynikającej z niedoboru żelaza jest właśnie brak apetytu (10). Wykazano znaczące powiązanie pomiędzy wystąpieniem anemii, wynikającej z niedoboru tego pierwiastka, a zmniejszeniem stężenia greliny, co jest przyczyną utraty apetytu (11).

Inne czynniki mogące wpływać negatywnie na apetyt u dziecka

Na etiologię problemów z apetytem ma wpływ szereg innych czynników: strategie rodzicielskie, postawa rodzica, wpływ otoczenia rodzinnego, czynniki kulturalne, rówieśnicy, jak i nawet demografia. Według badania opublikowanego w Journal of Basic and Clinical Health Sciences nadmierna troska matki w zakresie żywienia może skutkować nadmierną kontrolą potomstwa, co z kolei może skutkować problemem w wykształtowaniu u dziecka własnej regulacji jedzenia i apetytu. Mało tego, nadmierna presja i zmuszanie dziecka do jedzenia według szeregu badań przynosi odwrotny skutek i jedynie zwiększa niechęć dziecka do jedzenia (12).

Na regulację apetytu w młodym wieku ma wpływ genetyka, ale i również samo życie płodowe (13). Według badania opublikowanego w Pedriatric Obesity złe warunki podczas ciąży oraz niski przychód rodziny skutkowały w zaburzonej regulacji apetytu u dziewczynek w okresie wczesnego dzieciństwa (14).

Parktyczne sposoby na brak apetytu

Dużą odpowiedzialność w wyrobieniu prawidłowych nawyków żywieniowych u dziecka mają rodzice. Dziecko często naśladuje domowników, dlatego można jeść z dzieckiem wspólnie posiłki, dając dobry przykład. Opiekunowie decydują o porze, miejscu atmosferze, jak i składzie i różnorodności posiłków. Jednak to od dziecka zależy, ile zje. Nie należy zmuszać do jedzenia, poganiać, odwracać uwagę by przemycić pokarm. Należy pozwolić dziecku na dotykanie rękoma pokarmu, brudzenie się i zabawę i być wyrozumiałym. Jednocześnie istotna jest regularność podawanych pokarmów i kończenie ich w ciągu 20-30 min.

Regularne jedzenie śniadań wpływa pozytywnie na regulacje apetytu. Poza tym większa ilość posiłków mało objętościowo zwiększy prawdopodobieństwo ich zjedzenia przez dziecko, jednocześnie dostarczając odpowiednio dużo kalorii i wartości odżywczych (15). Instytut Matki i Dziecka zaleca w sytuacji, gdy dziecko jest niejadkiem, obiad zacząć od potrawy mięsno-jarzynowej, a zakończyć lekkim, wartościowym deserem takim jak niewielką ilością soku, kompotem, porcją owoców czy domowym biszkoptem (16).

Niekiedy dziecko przekona się do jakiegoś produktu po którymś razie, dlatego ważna jest konsekwencja. Niekiedy trzeba spróbować podać dany produkt kilkanaście razy zanim dziecko się do niego przekona i polubi. Warto próbować różnych propozycji podania i kreatywności np. schować mięso pod ulubionym sosem, zrobić puree z marchewki gdy maluch nie lubi surowej itd.

Można również spróbować podać mniej lubiane produkty na początku posiłku, gdy dziecko jest głodne. Zwiększa to prawdopodobieństwo zjedzenia produktu. Zwiększenie aktywności fizycznej dziecka może również mieć pozytywny wpływ na apetyt. Zwiększenie wydatku energetycznego sprawi, że dziecko zwyczajnie zgłodnieje (17).

Inne naukowe doniesienia

Witamina B

Według publikacji, która pojawiła się w czasopiśmie The Journal of Nutrition suplementacja diety u dzieci witaminami z grupy B może zwiększyć apetyt. W badaniu Schlutz F i wsp. (18) suplementacja witaminami z grupy B w ilości 150 IU dziennie zwiększyła apetyt dziecka, a ilość spożytego jedzenia w ciągu dnia wzrosła z 17% do 25%.

Cynk i żelazo

W świetle badań kolejnym składnikiem mającym pozytywny wpływ na zwiększenie apetytu u dzieci jest cynk i żelazo. Według badania przeprowadzonego w 2018 roku na dzieciach w Indonezji suplementacja cynkiem w ilości 10mg/dzień oraz żelazem w ilości 7,5 mg/dzień miała pozytywny wpływ na apetyt oraz masę ciała dzieci (19).

Przeprowadzono inne badanie w Kenii, w którym badano wpływ suplementacji żelazem u dzieci przez 14 tygodni. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, że suplementacja w ilości 150 mg zwiększa apetyt, jak i wzrost u badanych dzieci. Ilość spożytego jedzenia podczas dnia była o 10% wyższa u dzieci, u których suplementowano żelazo, niż u innych (20).

Podsumowanie

Wybiórcze jedzenie przez dziecko, odmawianie spożycia niektórych produktów, protest są często naturalnym etapem rozwoju w wieku 2-5 lat i samoistnie przemijają. Dzieci mają własny mechanizm regulacji apetytu. Dorośli powinni zadbać o regularność posiłku, przyjazną atmosferę, różnorodność potrawy i pozwolić dziecku na zjedzenie tyle ile chce. Dobrym kryterium oceniającym czy dziecko je wystarczająco dużo jest to, czy w dobrym tempie się rozwija.

Można to skonsultować z pediatrą i sprawdzać regularnie wzrost i wagę dziecka, przyrównując do np. siatek centylowych. Przy odchyleniach od normy warto skontaktować się z lekarzem. Często utrata apetytu i niejedzenie przez dziecko głównych posiłków to wynik złych nawyków żywieniowych. Są to między innymi: pojadanie między posiłkami, brak regularności, picie słodkich napojów i soków, świadomość, że mimo że nie zje obiadu i tak dostanie słodką przekąskę. Czasami jednak utrata apetytu może jednak świadczyć o chorobie np. anemii, dlatego zawsze należy uważnie przyglądać się rozwojowi dziecka.

Warto być wytrwałym w przekonywaniu dziecka do zjedzenia konkretnego pokarmu – może zdarzyć się, że dopiero za którymś razem zje i polubi dany produkt. Dobrym pomysłem jest zmiana i urozmaicenia formy podania np. gdy maluch nie lubi gotowanych ziemniaków, zrobić puree z dodatkiem mleka masła i ziół, a gdy nie przepada za mięsem może warto spróbować innej formy na przykład pulpet z sosem.

Bibliografia:

1. Kocełak P, Markiewicz-Zahorska B, Olszanecka-Glinianowicz M. (2009).Hormonalna regulacja przyjmowania pokarmu. Endokrynologia Polska. 60; 296-301.
2. NUTRICIA FUNDACJA. 10 złotych zasad w żywieniu dziecka po 1 roku życia. 1000 pierwszych dni dla zdrowia.(Broszura informacyjna dla rodziców). 2012-2020.
3. Weker H, Barańska M, Strucińska M, Dyląg H, Rowicka G.(1012). Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1 do 3 roku życia. Zakład Żywienia, Instytut Matki i Dziecka.
4. B Jabłonowska-Lietz.(2018). Neofobia żywieniowa- zaburzenie czy etap w rozwoju dziecka? Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.
5. Cookie L, Wardle J, Gubson EL. (2003).Relatioship between parental report of food neophobia and everyday food concumption in 2-6 year-old children. APA PsycNet. 41; 205-206.
6. Cooke L, Carnell S, Wardle J.(2006). Food neophobia and mealtime food consumption in 4-5 year old children. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity.3.
7. P Pilner, Loewen ER. (1997).Temmperament and food neophobia in children and their mothers. Appetite. 28; 239-254.
8. Pereira MA, Erickson E, McKee P, Schrankler K, Raatz SK, Lytle LA, Pellegrini AD. (2010). Breakfast Frequency and Quality May Affect Glycemia and Appetite in Adults and Children. The journal of Nutrition. 141; 163-168.
9. Poirier KL, Totosy de Zapetnek JO, Bennett LJ, Brett NR, Boateng T, Schwartz A, Luhovyy BL, Bellissim N. (2019). Effect of Commercially Avaible Sugar- Sweetened Bevarges on Subjective Appetite and Short-Term Food Intake in Boys. Nutrients . 11; 270.
10. Topaloglu AK Hallioglu O, Canim A, Duzovali O, Yilgor E. (2001). Lack of association between plasma leptin levels and appetite in children with iron deficiency. Nutrition. 17, 657-659.
11. Saadet A, Bilal U, Metin G, Yasar S, Abdullah A. (2007). Plasma Grelin Levels in Various Stages of development of Iron Deficiency Anemia. Journal of Pediatric Hematology/Oncology. 29, 384-387.
12. Kavurma C, Bayram E, Ozbek A, Hiz SA.(2018). 'My child doesn’t eat!’; Parental Feeding Strategies, Parental Attitudes and Family Functioning of Children with Poor Appetite. BACHS. 2, 20-24.
13. Carnell S, Haworth CMA, Plomin R, Wardle J. (2008). Genetic influence on appetite in children. Pediatric Highlight.32, 1468-1473.
14. Boone-Heinonen J, Weeks HM, Sturza J, Miller AL, Lumeng JC, Bauer KW. (2019).Prenatal predictors of objectively measured appetite regulation in low-income toddlers and preschool-age children. Pediatric Obesity. 14.
15. Adolphus K, Bellissimo N, Lawton C, Ford NA, Rains TM, Totosy de Zepetnek J, Dye L. (2007).Methodological Challenges in Studies Examining the Effects of Breakfast n Cognitive Performance and Appetite in Children and Adolescents. Advances in Nutrition. 8, 184-196.
16. O żywieniu i aktywności fizycznej dzieci. Weker Halina, Kowalewska-Kantecka B, Oblacińska A, Rowicka G, Tabak I, Jodkowska M, Kluba L, Barańska M, Dyląg H, Strucińska M. O żywieniu i aktywności fizycznej dzieci. IMID, 978-83-942213-0-0.
17. FUNDACJA NUTRITIA. 2012-2020. Jak sobie radzić z małym niejadkiem?100 pierwszych dni dla zdrowia 
18. Schultz FW, Knott EM, Stage NI, Reymert ML. (1938).The effect of Varied Vitamin B Ingestion Upon the Appetite of Children: Two figures. The Journal of Nutrition. 15, 411-427.
19. Kusumastuti AC, Ardiaria M, Hendrianingtyas M.(2018). Effect of Zinc and Iron Supplementation on Appetite, Nutritional Status and Intelligence Quotient in Young Children. THe Indonesian Biomedical Journal. 10, 133-139.
20. Lawless JW, Latham MC, Stephenson LS, Kinoti SN, Pertet SM. (1994). Iron Supplementation Improves Appetite and Growth in Anemic Kenyan Primary School Children. The journal of Nutrition. 124; 645-654.
21. Ju, S., McBride, B. A., Oleschuk, M., & Bost, K. K. (2024). Biopsychosocial pathways model of early childhood appetite self-regulation: Temperament as a key to modulation of interactions among systems. Social Science & Medicine, 360, 117338.

• Data pierwotnej publikacji artykułu: 16.05.2021
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 18.10.2024