Cukrzyca ciążowa – dieta. Jak się przed nią chronić?

Cukrzyca ciążowa jest zaburzeniem tolerancji glukozy podczas ciąży i jest związana z większą ilością komplikacji i śmiertelności wśród dzieci i matki. Do kryteriów ujawniania się cukrzycy we wczesnym etapie ciąży (przed 20. tygodniem) należą:

• >126mg/dl glukozy na czczo,
• >200mg/dl spontanicznego poziomu glukozy,
• >6,5% hemoglobiny glikowanej HbA1c.

Spis treści:

1. Kto jest zagrożony?
2. Diagnoza
3. Rola diety
   1. Dieta śródziemnomorska
   2. Zalecane produkty
   3. Kaloryczność
4. Podsumowanie
5. Bibliografia

Kto jest szczególnie zagrożony cukrzycą ciążową?

Szczególnie należy zwrócić uwagę na te parametry u kobiet ze zwiększonym ryzykiem jej rozwoju, do których należą:

• historia z cukrzycą ciążową,
• urodzenie martwego dziecka,
• masa urodzeniowa niemowlaka >4,5 kg w poprzednich ciążach,
• otyłość,
• zespół metaboliczny,
• wiek >35 r.ż.

Diagnoza

Cukrzyca jest diagnozowana za pomocą doustnego testu tolerancji glukozy, w trakcie którego pacjentce podaje się 75 g glukozy w okresie między 24-28 tygodniem ciąży. Cukrzycę stwierdza się, gdy glukoza na czczo jest > 92 mg/dl, po godzinie > 180mg/dl, a po 2 godzinach > 153 mg/dl. Jeśli utrzymanie poziomów glukozy jest niemożliwe, to wprowadza się leczenie insuliną. Po porodzie u kobiet z cukrzycą ciężarnych należy powtórzyć doustny test tolerancji glukozy w okresie 4-12 tygodni, a następnie co 2 lata sprawdzać tolerancję glukozy, ponieważ istnieje u nich ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 [1]. Progresja z cukrzycy ciążowej do cukrzycy typu 2 jest wysoka.  Ponadto u kobiet obserwowano wtedy wyższe ryzyko rozwoju nadciśnienia, chorób sercowo-naczyniowych czy uszkodzenia nerek [2]. 

Czy dieta przy cukrzycy ciążowej może pomóc?

Częstość występowania cukrzycy ciążowej zwiększyła się w ciągu ostatnich 20 lat. Jest ona związana ze zwiększonym ryzykiem śmiertelności matka i noworodka, gigantyzmem, koniecznością cesarskiego cięcia oraz przedwczesnego porodu. Ponadto zwiększa ryzyko cukrzycy typu 2 oraz chorób sercowo-naczyniowych u matki. Niektóre czynniki ryzyka charakteryzowały się dużą wiarygodnością odnośnie do występowania cukrzycy ciążowej. Dotyczyły one wszystkich rodzajów niedoczynności tarczycy oraz masy ciała powyżej 30 oraz poniżej normy [3]. Kobiety, u których zalecono zmianę stylu życia, miały łatwiej osiągnąć odpowiednią masę ciała po ciąży oraz miały mniejsze prawdopodobieństwo rozwoju depresji. Ponadto u niemowlaka rzadziej występowała nadmierna masa ciała oraz otyłość [4]. Nawet najmniejsze zmiany w jakości diety mogą być korzystne dla poprawy glikemii u kobiet w ciężarnych. Im większe te zmiany występowały w diecie, tym bardziej widoczna była poprawa [5].

Dieta śródziemnomorska a cukrzyca

W grupie kobiet ciężarnych stosowanie diety śródziemnomorskiej z dodatkową ilością oliwy extra virgin oraz orzechów/pistacji dieta z ograniczeniem tłuszczu w porównaniu z dietą standardową zmniejsza ryzyko zachorowania na cukrzycę ciążową o 25%. Ponadto obserwowano zmniejszenie ilości przedwczesnych porodów oraz porodu metodą cesarskiego cięcia czy obecności nadciśnienia wywołanego przez ciążę [6]. W innym badaniu sprawdzano wpływ spożycia 6 produktów diety śródziemnomorskiej u kobiet pod koniec pierwszego trymestru ciąży na zmniejszenie powikłań:

• > 12 porcji tygodniowo warzyw
• > 12 porcji tygodniowo owoców
• > 3 porcji  tygodniowo orzechów
• > 6 dni w tygodniu spożycia oliwy extra virgin
• > 40 ml/dzień spożycia oliwy extra virgin
• < 2 porcji tygodniowo soku.

Im większe przystosowanie do spożywania tych produktów, tym mniejsze ryzyko  rozwoju cukrzycy u ciężarnej, infekcji układu moczowego oraz przedwczesnego porodu [7].

Kolejna praca porównywała wpływ stosowania diety śródziemnomorskiej ze spożyciem na dzień 40 ml/dzień oliwy extra virgin oraz garści orzechów u kobiet ze zdiagnozowaną cukrzycą ciążową z kobietami, które miały prawidłową tolerancję glukozy oraz tej diety nie stosowały. U kobiet z cukrzycą ciężarnych obserwowano wyższy poziom hemoglobiny glikowanej, wskaźnik insulinooporności HOMA-IR w 24-28 tygodniu ciąży, a w tygodniu 36-38 obserwowano spadek tych wartości.  Ze 177 kobiet uczestniczących w badaniu 27% wymagało stosowania insuliny.  Ponadto u kobiet z cukrzycą ciężarnych występował częściej niedostateczny przyrost masy ciała oraz niemowlę mniejsze jak na wiek ciążowy. Natomiast u obu grup kobiet występowanie gigantyzmu, przedwczesnego porodu, nadciśnienia wywołanego ciążą oraz cesarskiego cięcia były porównywalne [8].

Zastępowanie 2 porcji ziemniaków tygodniowo roślinami strączkowymi lub produktami pełnoziarnistymi zmniejsza ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej odpowiednio o 9, 10, 17%. Z kolei wyższe spożycie napojów słodzonych zwiększa ryzyko rozwoju tego typu cukrzycy. Taki sam efekt był widoczny podczas zwiększonego spożycia cholesterolu, przetworzonego mięsa oraz fast foodów.  Wprowadzenie aktywności fizycznej przed ciążą albo na jej początkowym etapie zmniejsza ryzyko cukrzycy ciążowej [9].

🔎 Największą skuteczność w zapobieganiu cukrzycy ciążowej stwierdzono podczas łączenia aktywności fizycznej, diety śródziemnomorskiej oraz wsparcia motywacyjnego [16].

Foliany

Spożywanie folianów w ilości większej niż 400 μg/ dzień oraz ich suplementacja zmniejszały ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej [10].

Witamina D

Spożywanie witaminy D przed ciążą  również obniżało ryzyko cukrzycy ciążowej [11].

🔍 Również suplementacja witaminą D w ciąży może potencjalnie chronić przed cukrzycą ciążową, przy czym konieczne są dalsze badania w populacjach o niskim poziomie witaminy D [18].

Zdrowe produkty

U dzieci kobiet z cukrzycą ciężarnych mniejsze spożycie produktów bogatych w tłuszcze i cukry było związane z niższymi wartościami hemoglobiny glikowanej. Natomiast u dzieci, których matki nie miały cukrzycy obserwowano spadek gynoidalnej tkanki tłuszczowej przy większym spożyciu produktów zbożowych oraz poprawę parametrów antropometrycznych w przypadku zwiększonego spożycia owoców oraz pomarańczowych i zielonych warzyw. Częstość występowania nadwagi i otyłości u dzieci matek z cukrzycą ciężarnych zwiększała się 4-krotnie w przypadku spożywania niezdrowych produktów [12].

🔎 Pewną niepewność u kobiet budzi często spożywanie owoców w kontekście ryzyka występowania cukrzycy ciążowej. Chociaż wiele owoców to produkty o wysokim indeksie glikemicznym to nie one są winne cukrzycy ciążowej. Co więcej, znaleźć można badanie [14], które wskazywało, że spożywanie owoców w drugim trymestrze w zalecanej ilości, obniża ryzyko cukrzycy ciążowej. Potrzeba dalszych badań w tym zakresie, aby potwierdzić ten efekt ale, tak czy inaczej, przypomnijmy: PZH zaleca dwie porcje owoców dziennie wszystkim dorosłym.

Podaż energii

Wg zaleceń klinicznych dotyczących postępowania chorych na cukrzycę w 2018 roku spożycie węglowodanów powinno wynosić 40-50%,  preferowane w diecie są te o niskim indeksie glikemicznym. Spożycie białka powinno wynosić 30%, natomiast tłuszczów 20-30%, w tym mniej niż 10% nasyconych kwasów tłuszczowych.

🔎 Badania sugerują, że u kobiet z cukrzycą ciążową właśnie strategie dietetyczne oparte na dostosowaniu proporcji makroskładników mogą prowadzić do mniejszego przyrostu masy ciała w trakcie ciąży. Dane wskazują jednak, że ich skuteczność jest nadal niewystarczająca do osiągnięcia zalecanych norm przyrostu masy ciała [19].

🔎 Naukowcy zwrócili szczególną uwagę na białko [17]. Wykazano znaczącą pozytywną zależność między całkowitym spożyciem białka a występowaniem cukrzycy ciążowej (GDM). Stwierdzili, że każde 5% zwiększenia udziału białka w diecie w ciąży wiąże się z 20% wzrostem ryzyka GDM. Zależność ta była szczególnie wyraźna w przypadku białka zwierzęcego, a dla białka roślinnego nie zaobserwowano istotnej nieliniowej tendencji.

Średnie zapotrzebowanie kaloryczne wynosi 30 kcal/kg m.c. u kobiet z prawidłową masą ciała przed ciążą. Zalecany przyrost masy ciała wynosi średnio 8-12 kg w zależności od wyjściowej masy ciała. Im wyższe BMI tym jest zalecany mniejszy przyrost masy ciała. Zbyt duży przyrost nie jest zalecany u kobiety ciężarnej, ponieważ wiąże się z nadmiernym wzrastaniem płodu [13].

Kawa w okresie karmienia piersią

🔎 Pewne ciekawe wnioski płyną z badania opublikowanego w The American Journal of Clinical Nutrition [15]. Chociaż kawa, szczególnie w większych dawkach, jest odradzana w czasie ciąży i karmienia piersią – to przynosi już po narodzinach dziecka pewne korzyści. Kobiety, które cierpiały na cukrzycę ciążową i piły kawę, rzadziej zapadały na cukrzycę typu 2.

Podsumowanie

Podsumowując, warto wprowadzić zasady diety śródziemnomorskiej, gdyż udowodniono jej pozytywne działanie dotyczące rozwoju cukrzycy oraz powikłań związanych z porodem. Ponadto należy stosować suplementację kwasem foliowym od co najmniej 6 tygodni przed ciążą do 12 tygodnia ciąży.

Bibliografia:

1. Kautzky-Willer A., Harreiter J., Winhofer-Stöckl Y. i wsp.:[Gestational diabetes mellitus (Update 2019)]. bWien Klin Wochenschr 2019, 131, 91-102.
2. Zhang C., Olsen S.F., Hinkle S.N. i wsp.: BMJ Open 2019, 9, e025517. doi: 10.1136/bmjopen-2018-025517.
3. Giannakou K., Evangelou E., Yiallouros P. i wsp.:Risk factors for gestational diabetes: An umbrella review of meta-analyses of observational studies. PLoS One 2019, 14, e0215372.
4. Brown J., Alwan N.A., West J. i wsp.:Lifestyle interventions for the treatment of women with gestational diabetes. Cochrane Database Syst Rev 2017, 5:CD011970. doi: 10.1002/14651858.CD011970.pub2.
5. Gadgil MD1, Ehrlich S.F., Zhu Y.Dietary Quality and Glycemic Control Among Women with Gestational Diabetes Mellitus. J Womens Health (Larchmt) 2019, 28, 178-184.
6. Assaf-Balut C., García de la Torre N., Durán A. i wsp.: A Mediterranean diet with additional extra virgin olive oil and pistachios reduces the incidence of gestational diabetes mellitus (GDM): A randomized controlled trial: The St. Carlos GDM prevention study. PLoS One 2017, 12, e0185873.
7. Assaf-Balut C., García de la Torre N., Fuentes M. i wsp.:A High Adherence to Six Food Targets of the Mediterranean Diet in the Late First Trimester is Associated with a Reduction in the Risk of Materno-Foetal Outcomes: The St. Carlos Gestational Diabetes Mellitus Prevention Study. Nutrients  2018,11. doi: 10.3390/nu11010066.
8. Assaf-Balut C., Garcia de la Torre N., Durán A. i wsp.:Medical nutrition therapy for gestational diabetes mellitus based on Mediterranean Diet principles: a subanalysis of the St Carlos GDM Prevention Study. BMJ Open Diabetes Res Care 2018, 6, e000550.
9. Mijatovic-Vukas J., Capling L., Cheng S. i wsp.: Associations of Diet and Physical Activity with Risk for Gestational Diabetes Mellitus: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients 2018,10. doi: 10.3390/nu10060698.
10. Bao W., Song Y., Bertrand K.A. i wsp.: Prepregnancy habitual intake of vitamin D from diet and supplements in relation to risk of gestational diabetes mellitus: A prospective cohort study. J Diabetes 2018, 10, 373-379.
11. Li M., Li S., Chavarro J.E. i wsp.: Prepregnancy Habitual Intakes of Total, Supplemental, and Food Folate and Risk of Gestational Diabetes Mellitus: A Prospective Cohort Study. Diabetes Care  2019. doi: 10.2337/dc18-2198.
12. Dugas C., Bélanger M., Perron J. i wsp.: Is A Healthy Diet Associated with Lower Anthropometric and Glycemic Alterations in Predisposed Children Born from Mothers with Gestational Diabetes Mellitus? Nutrients. 2019, 11. doi: 10.3390/nu11030570.
13. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2018. Via Medica 2018, tom 4,  nr 1.
14. Sun, H., Chen, S., Pang, X., Dong, H., Cai, C., Bai, D., Wang, P., Yang, M., Li, F., & Zeng, G. (2022). Wei sheng yan jiu = Journal of hygiene research, 51(4), 550–555. https://doi.org/10.19813/j.cnki.weishengyanjiu.2022.04.009
15. Yang, J., Tobias, D. K., Li, S., Bhupathiraju, S. N., Ley, S. H., Hinkle, S. N., … & Zhang, C. (2022). Habitual coffee consumption and subsequent risk of type 2 diabetes in individuals with a history of gestational diabetes–a prospective study. The American Journal of Clinical Nutrition, 116(6), 1693-1703.
16. Tsironikos GI, Potamianos P, Zakynthinos GE, Tsolaki V, Tatsioni A, Bargiota A. Effectiveness of Lifestyle Interventions during Pregnancy on Preventing Gestational Diabetes Mellitus in High-Risk Women: A Systematic Review and Meta-Analyses of Published RCTs. J Clin Med. 2023 Nov 10;12(22):7038. doi: 10.3390/jcm12227038. PMID: 38002654; PMCID: PMC10672732.
17. Hajhashemy Z, Bagherniya M, Sadeghi O, Askari G. The relation of dietary protein intake before and during the pregnancy with gestational diabetes mellitus (GDM): A GRADE-assessed systematic review and dose-response meta-analysis of epidemiologic studies. Clin Nutr. 2024 Jan 9;43(2):505-518. doi: 10.1016/j.clnu.2024.01.007. Epub ahead of print. PMID: 38215681.
18. Yang WC, Chitale R, O’Callaghan KM, Sudfeld CR, Smith ER. The Effects of Vitamin D Supplementation During Pregnancy on Maternal, Neonatal, and Infant Health: A Systematic Review and Meta-analysis. Nutr Rev. 2024 Jul 1:nuae065. doi: 10.1093/nutrit/nuae065. Epub ahead of print. PMID: 38950419.
19. Araújo MEO, Lucena AML, Fontes IL, Araújo AC, Ribeiro KDDS. Nutritional Strategies Prescribed During Pregnancy and Weight Gain in Women with Gestational Diabetes Mellitus: A Systematic Review of Observational Studies. Nutrients. 2024 Dec 27;17(1):43. doi: 10.3390/nu17010043. PMID: 39796477; PMCID: PMC11722879.

• Data pierwotnej publikacji: 8.06.2019
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 19.01.2025