Wiemy, że czosnek jest cennym składnikiem wielu dań. Może słyszeliśmy też o jego właściwościach zdrowotnych. Jednak jak w rzeczywistości wygląda działanie lecznicze i terapeutyczne czosnku? W czym może nam pomóc, a kiedy jego stosowanie będzie szkodliwe? W tym artykule dowiesz się więcej na temat tej często spotykanej rośliny oraz znajdziesz odpowiedź na pytanie, czy czosnek rzeczywiście działa na kaszel.
Dlaczego czosnek?
Czosnek to roślina szeroko rozpowszechniona na świecie, znana już od wieków. Na co dzień stosowana jako przyprawa i cenny dodatek wielu potraw [10]. Charakteryzuje się zawartością różnorodnych substancji aktywnych biologicznie, co uzasadnia jej działania farmakologiczne i terapeutyczne [8].
Czosnek pospolity, a właściwie cebula czosnku, spożywana przez ludzi, osiąga średnicę 1,5 do 6 cm i zazwyczaj składa się z 4-12 ząbków. Otoczona przez 6 do 12 cienkich liści, łączy się z wieloma włóknistymi korzonkami. Jego łodyga jest cienka i pusta w środku oraz otoczona przez pochwy liściowe. Roślina osiąga wysokość między 30 a 80 cm i wytwarza kwiat w barwach od białych do czerwonych, w zależności od gatunku [13].
Zapach czosnku, początkowo lekki i niezauważalny, po obraniu, pokrojeniu lub pokruszeniu staje się intensywny i ostry, co jest charakterystyczne dla roślin zawierających glikozydy siarki. Zetknięcie ze skórą świeżych ząbków czosnku może wyzwolić uczucie ciepła, a nawet bólu [10].
Wartości odżywcze
Ząbek czosnku składa się w 65% z wody, 28% stanowią węglowodany, 2% białka, natomiast tłuszcze występują w nieznacznej ilości. Jest on sporym źródłem organicznych związków siarki (2,3%), a w 1,2% zawiera wolne aminokwasy. W wyniku uszkodzenia ząbka czosnku, np. poprzez żucie, miażdżenie czy krojenie, obecna w czosnku allina ulega przekształceniu do allicyny, której właściwości zostaną omówione w kolejnej części artykułu. Do mikroelementów obecnych w tej roślinie zalicza się: potas, fosfor, wapń, magnez, sód, czy witaminę C [4, 7, 13].
Właściwości czosnku
Kluczowym składnikiem biologicznie aktywnym czosnku jest allicyna. Wykazuje działanie przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze. Znajduje także zastosowanie w zmniejszaniu krzepnięcia krwi. Rozdrabnianie czosnku aktywuje enzym allinazę, która przekształca allinę do allicyny. Tempo tego procesu jest zależne od temperatury. Podczas gotowania trwa on kilka minut, natomiast w temperaturze pokojowej sięga nawet kilku godzin [13].
Przeciwbakteryjne właściwości czosnku znajdują zastosowanie jako substytut antybiotyku. Zakażenia bakteryjne, związane z mutacją bakterii i nabywaniu przez nie antybiotykoodporności, skutkują koniecznością poszukiwania nowych rozwiązań. Ekstrakt z czosnku działający na wiele bakterii Gram+ wydaje się dobrą alternatywą [13].
Przeciwgrzybicze działanie czosnku wykazano w badaniach. Eksperyment porównujący ekstrakt z czosnku zawierający allicynę oraz ekstrakt, w którym ją wyeliminowano, wykazał zdecydowanie lepsze działanie grzybobójcze wyciągu zawierającego ten związek [5]. Inne badania porównywały działanie czosnku z dwoma syntetycznymi lekami przeciwgrzybicznymi. Udowodniono, iż preparat z allicyną był bardziej skuteczny niż flukonazol, natomiast działał porównywalnie jak ketokonazol [1].
Czosnek wspomaga działanie układu krążenia poprzez swoje właściwości przeciwmiażdżycowe, antyoksydacyjne, wpływ na wytwarzanie tlenku azotu, zapobieganie hiperlipidemii czy agregacji płytek krwi [13]. Metaanaliza z 2013 r. dotycząca wpływu czosnku na lipidy w surowicy wykazała, iż czosnek wykazuje szereg korzyści sercowo-naczyniowych. Obniża ciśnienie krwi u osób z nadciśnieniem, zwiększa aktywność fibrynolityczną i zmniejsza agregację płytek krwi. Co więcej, obniża podwyższony całkowity cholesterol w surowicy na poziomie istotnym klinicznie. Autorzy stwierdzają, że preparaty czosnkowe mogą być postrzegane jako ogólny środek wzmacniający serce i układ sercowo-naczyniowy o właściwościach regulujących poziom cholesterolu i mogą być rozważane jako alternatywna opcja o wyższym profilu bezpieczeństwa, niż konwencjonalne leki obniżające poziom cholesterolu u pacjentów z nieznacznie podwyższonym poziomem cholesterolu [11].
Zawartość wielu cennych składników w czosnku wiąże się z działaniem immunomodulującym i może zapobiegać zachorowaniu, przeziębieniu. Antyoksydacyjne związki zapobiegają powstawaniu wolnych rodników, co nadaje tej roślinie właściwości przeciwnowotworowe [10].
Dlaczego kaszlemy?
Niewątpliwie każdy z nas doświadczył kiedyś tego podstawowego mechanizmu obronnego układu oddechowego, jakim jest kaszel. Powstawanie wydzieliny w drogach oddechowych wyzwala odruch umożliwiający usuwanie ciał obcych, oczyszczanie układu oddechowego. Objaw ten może występować w przypadku stymulacji zapalnej, mechanicznej, chemicznej, termicznej czy też czynników psychicznych [2].
Kaszel może być ostry, nagły lub występować przewlekle. Przyczyną tego pierwszego mogą być: zakażenia wirusowe, infekcja dolnych lub górnych dróg oddechowych, zaostrzenie POChP, astma, zatorowość płucna, czy też niewydolność krążenia, zaburzenia krtaniowe, a także niektóre zaburzenia rytmu serca. Przewlekły kaszel może wiązać się z: przerostem migdałka gardłowego, chrapaniem, zaleganiem woskowiny lub ciała obcego w przewodzie słuchowym zewnętrznym, zespołem obturacyjnego bezdechu śródsennego, przewlekłymi zakażeniami grzybami, niedoczynnością tarczycy, przedwczesnymi skurczami komorowymi, mukowiscydozą czy też chorobami układu krążenia [2].
Czy czosnek pomaga przy kaszlu?
Nie wykazano, aby czosnek działał bezpośrednio na kaszel, miał właściwości wykrztuśne lub łagodzące. Poprzez zwiększanie odporności i działanie przeciwbakteryjne może zapobiegać lub łagodzić choroby, których objawem jest kaszel np. przeziębieniu, jednak nie jest to jednoznacznie potwierdzone badaniami [9]. Czosnek, zawierający wiele składników aktywnych, może także wchodzić w interakcje z niektórymi lekami. Wówczas ich jednoczesne stosowanie wiązałoby się jedynie z pogorszeniem stanu chorego. Czosnek przyspiesza również metabolizm jelitowy, co prowadzi do zmniejszenia stężenia leków. Z tego powodu lepiej nie łączyć samodzielnie leków i preparatów z czosnkiem. Warto przed rozpoczęciem stosowania suplementu czosnkowego skonsultować się z lekarzem [6, 12].
Podsumowanie
Doświadczenie i wiedza przekazywana z pokolenia na pokolenie często mają ogromną wartość. Obejmuje ona również aspekty dotyczące zdrowia i właściwości leczniczych różnych roślin, jak ma to miejsce w przypadku stwierdzenia o zasadności stosowania czosnku na kaszel. Jednak w tym przypadku nasze babcie i dziadkowie nie do końca mają rację. Chociaż czosnek posiada wiele cennych właściwości, nie działa on bezpośrednio na kaszel. Może on zapobiec lub złagodzić chorobę, której objawem jest kaszel, jednak roślina ta nie ma żadnych właściwości łagodzących lub wykrztuśnych. Co więcej, istnieje ryzyko interakcji czosnku z lekami, dlatego lepiej przed zastosowaniem takiego preparatu skonsultować się ze specjalistą.
Bibliografia:
- Aala, F., Yusuf, U. K., Jamal, F. & Khodavandi, A. (2010). In vitro antifungal activity of allicin alone and in combination with two medications against Trichophyton rubrum. World J. Microbiol. Biotechnol., 26, 2193–2198.
- Batura-Gabryel, H. (2012). Kaszel–trudny problem kliniczny. Nowa Medycyna, 1, 7-9.
- Bayan, L., Koulivand, P. H., & Gorji, A. (2014). Garlic: a review of potential therapeutic effects. Avicenna journal of phytomedicine, 4(1), 1.
- Ciuba, M., Dziadek, K., Kukielka, E., Oczkowicz, J., Piatkowska, E., Leszczysnka, T., & Kopec, A. (2016). Porównanie składu chemicznego i zawartości składników bioaktywnych wybranych odmian czosnku. Żywność Nauka Technologia Jakość, 23(5).
- Harris, J. C., Cottrell S. L., Plummer S. & Lloyd, D. (2001). Antimicrobial properties of Allium sa-tivum (garlic). Appl. Microbiol. Biotechnol., 57, 282–286.
- Kot, M. (2017). Czosnek: superlek z ogródka, który może zmarnować szansę wyleczenia pacjenta. Wszechświat, 118(10-12).
- Kunachowicz, H., Nadolna, I., Iwanow, K., & Przygoda, B. (2016). Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- Kwiecień, M., & Winiarska-Mieczan, A. (2011). Czosnek jako zioło kształtujące właściwości prozdrowotne. Probl. Hig. Epidemiol, 92(4), 789-791.
- Lissiman, E., Bhasale, A. L., & Cohen, M. (2012). Garlic for the common cold. The Cochrane database of systematic reviews, (3).
- Petrovska, B. B., & Cekovska, S. (2010). Extracts from the history and medical properties of garlic. Pharmacognosy reviews, 4(7), 106.
- Ried, K., Toben, C., & Fakler, P. (2013). Effect of garlic on serum lipids: an updated meta-analysis. Nutrition reviews, 71(5), 282-299.
- Rogowska, M., & Giermaziak, W. (2018). Wpływ roślin leczniczych na farmakokinetykę i metabolizm leków syntetycznych.
- Tadeusiewicz, J., Krysztofiak, A., & Olas, B. (2014). Czosnek-panaceum na choroby układu krążenia?. Kosmos, 63(1), 37-44.
