Dieta niskowęglowodanowa i ketogeniczna w cukrzycy typu 2

Cukrzyca jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób przemiany materii. Według Międzynarodowej Federacji Diabetologicznej około 425 milionów ludzi na całym świecie choruje na cukrzycę, a w przypadku utrzymujących się trendów, do 2045 roku 629 milionów ludzi w wieku od 20 do 79 roku życia będzie pacjentami diabetologicznymi. Nic zatem dziwnego, że poszukuje się nowych metod leczenia choroby i łagodzenia jej skutków oraz objawów. Czy dieta niskowęglowodanowa i ketogeniczna może być jedną z nich?

UWAGA. Poniższy artykuł oparty jest na wciąż prowadzonych badaniach naukowych. Stanowi prezentację obecnego stanu wiedzy, nie zaś rekomendację dietetyczną. W oparciu o obecną wiedzę ciężko jest wskazać twarde zalecenia oraz ocenić skuteczność tych stylów żywienia [4] – przyp. redakcji

Spis treści:

1. Patogeneza cukrzycy
2. Zalecenia ogólne w leczeniu cukrzycy typu 2
3. Insulina i indeks glikemiczny
4. Dieta niskowęglowodanowa w cukrzycy
5. Dieta ketogeniczna a cukrzyca
6. Uwaga na mięso
7. Podsumowanie

Patogeneza cukrzycy

Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, która polega na tym, że organizm nie jest w stanie dobrze wykorzystać wytworzonej insuliny lub nie wytwarza jej wystarczająco w porównaniu z zapotrzebowaniem. Insulina jest hormonem wytwarzanym przez trzustkę, który umożliwia przedostanie się glukozy ze spożywanego pokarmu z krwiobiegu do komórek w całym ciele, a w ostateczności wytworzenie energii ATP. W przypadku zaburzenia tego mechanizmu poziom glukozy we krwi wzrasta, co określane jest jako hiperglikemia. W przypadku długoterminowego stanu hiperglikemii dochodzi do nieodwracalnego uszkodzenia narządów oraz ich niewydolności. 

Cukrzyca typu 2 najczęściej występuje u osób dorosłych i stanowi 90% diagnozowanych przypadków cukrzycy. Im choroba jest bardziej zaawansowana tym powstaje konieczność stosowania farmakoterapii doustnej lub/i insuliny. 

Zalecenia w leczeniu cukrzycy typu 2

Podstawą leczenia cukrzycy typu 2 jest zdrowy tryb życia, a zwłaszcza zwiększona aktywność fizyczna oraz racjonalna dieta. Wszystkie podejmowane działania mają na celu zapewnienie w perspektywie długofalowej najlepiej możliwej jakości życia pacjenta. Jednymi z najbardziej popularnymi trendami żywieniowymi jest dieta o niskiej zawartości węglowodanów oraz dieta ketogeniczna. Według najnowszych badań niskie spożycie węglowodanów obniża skutecznie masę ciała, a u pacjentów z cukrzycą typu 2 poprawia kontrolę glikemii. Istnieje niewiele doniesień naukowych na temat trwałości, bezpieczeństwa oraz skuteczności w perspektywie długofalowego stosowania wśród pacjentów w młodym wieku oraz chorobami współistniejącymi. 

Według ogólnie przyjętego wzorca żywieniowego zawartość węglowodanów powinna obejmować od 45 do 50% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Diety niskowęglowodanowe zawierają mniej niż 45% składników odżywczych. Ogólny rozkład makroskładników odżywczych wynosi od 50 do 60% tłuszczu, poniżej 30% węglowodanów oraz od 20 do 30% białek.

🔎 Naukowcy podkreślają w badaniach, że węglowodany pochodzące z produktów pełnoziarnistych są skuteczną strategią profilaktyki [6]. Spożycie 150 g pełnoziarnistych produktów dziennie zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2. W badaniach, pełne ziarna znacząco obniżyły poziom glukozy na czczo oraz wykazały umiarkowany wpływ na poziom HbA1C i wskaźnik HOMA-IR.

Diety o wyjątkowo niskiej zawartości węglowodanów to diety ketogenne. W wyniku zmniejszonej podaży węglowodanów produkcja energii ATP polega na spalaniu tłuszczu. Zwiększona produkcja ciał ketonowych stanowi podstawowe źródło energii alternatywnej dla glukozy niezbędnej ośrodkowemu układu nerwowemu. 

Spożywany rodzaj żywności wpływa bezpośrednio na liczbę dostarczanych kalorii w diecie. Produkty przetworzone mają wysoką kaloryczność przy jednoczesnej niskiej zawartości błonnika, który zapewnia uczucie sytości. Zjawisko nadwagi oraz otyłości stanowi element czynników ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2. Model otyłości oparty na węglowodanach oraz insulinie zakłada, że stosowanie diety wysokowęglowodanowej powoduje hiperinsulinemię poposiłkową. Stan ten sprzyja odkładaniu się tłuszczu, zwiększa subiektywne odczuwanie głodu oraz spowalnia metabolizm całego organizmu. 

Insulina i indeks glikemiczny

Insulina jest najsilniejszym hormonem anabolicznym w organizmie człowieka, który inicjuje pobór glukozy do tkanek, hamuje uwalnianie kwasów tłuszczowych z komórki tłuszczowej oraz produkcje ketonów w wątrobie. Węglowodany pochodzące z codziennej diety są głównym elementem napędowym do wydzielania insuliny. Produkty spożywcze zawierające ten makroskładnik posiadają różne wartości indeksu glikemicznego.

Indeksem glikemicznym nazywamy szybkość wzrostu stężenia poziomu glukozy we krwi po spożyciu produktu w porównaniu do wzrostu jaki następuje po spożyciu tej samej ilości węglowodanów w postaci czystej glukozy. Zmniejszenie spożycia węglowodanów może prowadzić do zmniejszenia zapotrzebowania organizmu na insulinę, poprawy wrażliwości komórek na hormon oraz zmniejszenie glikemii po posiłku. 

Dieta niskowęglowodanowa w leczeniu cukrzycy

Badania prowadzone nad dietą niskowęglowodanową u osób z cukrzycą typu 2 potwierdzają jej pozytywny wpływ na zdrowie człowieka. Zespół chińskich badaczy obserwował grupę 56 pacjentów ze zdiagnozowaną cukrzycą typu 2. Chińscy badacze porównywali bezpieczeństwo oraz skuteczność stosowania diety niskowęglowodanowej oraz niskotłuszczowej. Wyniki pokazały związek między niską zawartością węglowodanów a zmniejszeniem się wartości hemoglobiny glikowanej (HbA1c), który jest parametrem monitorującym przebieg glikemii w okresie ostatnich 3 miesięcy. 

W innym badaniu 115 otyłych osób z cukrzycą typu 2 zostało losowo przydzielonych na 52 tygodnie do diety o bardzo niskiej zawartości węglowodanów, o wysokiej zawartości tłuszczów nienasyconych, o niskiej zawartości tłuszczów nasyconych oraz do diety o wysokiej zawartości węglowodanów przy niskiej zawartości tłuszczu. Zaproponowane pierwsze dwa rozwiązania dietetyczne skutkowały zmniejszeniem się masy ciała pacjentów oraz poprawę wartości HbA1c. Dodatkowo dieta o niskiej zawartości węglowodanów wpłynęła na większą poprawę profilu lipidowego, zmienność poziomu glukozy we krwi oraz redukcję konieczności stosowania farmakoterapii. 

Dieta ketogeniczna a cukrzyca

Dalsza redukcja zawartości węglowodanów w diecie, która prowadzi do powstania stanu ketozy może być jeszcze bardziej skuteczna w leczeniu cukrzycy typu 2. W jednym z badań porównywano działanie diety niskowęglowodanowej ketogenicznej ze standardową niskokaloryczną dietą. Obserwacją objęto 363 pacjentów z nadwagą oraz otyłością, spośród których 102 osób miało rozpoznaną cukrzycę typu 2. Ostateczne wyniki pokazały, że dieta ketogeniczna jest skuteczniejszą metodą w poprawie kontroli metabolicznej. 

Inne badania obejmowały grupę 89 pacjentów z rozpoznaną otyłością oraz cukrzycą typu 2. Program odchudzający obejmował okres 4 miesięcy. Na drodze niezależnego losowania osoby te zostały przydzielone do dwóch grup objętych dietą o bardzo niskiej kaloryczności oraz ketogennym charakterze oraz do standardowej diety niskokalorycznej. Program żywieniowy oparty na diecie ketogennej był bardziej skuteczny w zmniejszaniu masy ciała oraz poprawie kontroli stężenia glukozy we krwi.

Uwaga na mięso w diecie ketogenicznej

🔎 Zakładając, że powyższe spostrzeżenia mogą przyniosą korzyści pacjentom to trzeba podkreślić, że liczy się także, co znajdziemy na talerzu diety ketogenicznej. I tak w badaniu Harvard T.H. Chan School of Public Health [5] zauważono, że szczególnie niebezpieczne będzie nadmierne stosowanie w diecie mięsa czerwonego. W badaniu naukowcy udowadniają, że spożycie więcej niż 2 porcji czerwonego mięsa tygodniowo podnosi ryzyko cukrzycy typu 2. Analogiczne wnioski płyną z badania Li i wsp. [7] na grupie blisko 2 milionów dorosłych.

Podsumowanie

Największą obawą dla współczesnej medycyny jest brak danych na temat skutków długoterminowego stosowania diety niskowęglowodanowej oraz ketogenicznej. Dieta śródziemnomorska uważana jest za bezpieczny wzorzec żywieniowy, który można stosować przez całe życie i ma trwały wpływ na kontrolę glikemii w porównaniu ze standardową dietą. Najnowsze badania nie wskazują na jeden uniwersalny wzorzec postępowania dietetycznego dla pacjentów z cukrzycą typu 2. Planowanie posiłków oraz ich spożywanie powinno opierać się na indywidualnej ocenie nawyków, metabolizmu, zapotrzebowania oraz preferencji żywnościowych pacjenta. 

Bibliografia: 

1. https://idf.org/ wejście 25.04.2020 2. Bolla A.M., Caretto A., Laurenzi A., Scavini M., Piemonti L., Low-Carb and Ketodgenic Diets in Type 1 and Type 2 Diabetes, Nutriens, 2019, 11, 5, 962.
2. Borison D., New insights into the mechanisms of the ketogenic diet, Curr Opin Neurol, 2017, 30, 2, 17-192. 
3. Pietrasik P., Moczulski D., Diagnostyka cukrzycy z wykorzystaniem hemoglobiny glikowanej w trakcie hospitalizacji ze szczególnym uwzględnieniem chorych z hiperglikemią na czczo, Hygeia Public Health, 2018, 53, 3, 299-306. 
4. Yang, Y. F., Mattamel, P. B., Joseph, T., Huang, J., Chen, Q., Akinwunmi, B. O., … & Ming, W. K. (2021). Efficacy of low-carbohydrate ketogenic diet as an adjuvant cancer therapy: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Nutrients, 13(5), 1388.
5. Gu, X., Drouin-Chartier, J. P., Sacks, F. M., Hu, F. B., Rosner, B., & Willett, W. C. (2023). Red meat intake and risk of type 2 diabetes in a prospective cohort study of United States females and males. The American Journal of Clinical Nutrition, 118(6), 1153-1163.
6. Ying, T., Zheng, J., Kan, J. et al. Effects of whole grains on glycemic control: a systematic review and dose-response meta-analysis of prospective cohort studies and randomized controlled trials. Nutr J 23, 47 (2024). https://doi.org/10.1186/s12937-024-00952-2
7. Li, C., Bishop, T. R., Imamura, F., Sharp, S. J., Pearce, M., Brage, S., … & Wareham, N. J. (2024). Meat consumption and incident type 2 diabetes: an individual-participant federated meta-analysis of 1· 97 million adults with 100 000 incident cases from 31 cohorts in 20 countries. The Lancet Diabetes & Endocrinology, 12(9), 619-630.

• Data pierwotnej publikacji: 8.05.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 31.08.2024