Dieta onkologiczna w nowotworze trzustki: żywienie w procesie rekonwalescencji

Rak trzustki jest typem nowotworu, którego częstotliwość występowania w krajach rozwiniętych stale rośnie. Choroba rozwija się podstępnie na skutek niekontrolowanego wzrostu komórek w obrębie trzustki. Nowotwór przez dłuższy czas nie daje żadnych objawów, w związku z czym do postawienia diagnozy dochodzi stosunkowo późno. Odpowiednia dieta onkologiczna, dostosowana do potrzeb pacjenta, ma na celu zmniejszenie powikłań powstałych na skutek rozwoju nowotworu, poprawę stanu odżywienia pacjenta i skrócenie okresu rekonwalescencji.

Trzustka to jeden z ważniejszych narządów w ludzkim organizmie. Pełniąc funkcję wewnątrz i zewnątrzwydzielniczą odpowiada za produkcję hormonów kluczowych w regulacji gospodarki węglowodanowej organizmu oraz enzymów trawiennych, niezbędnych do prawidłowej pracy przewodu pokarmowego.

Nowotwór trzustki, pomimo że nie jest jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych, stanowi jedną z chorób onkologicznych najczęściej doprowadzającą do wyniszczenia organizmu. Raka trzustki można podzielić na typ pierwotny, wywodzący się z komórek trzustki, lub typ wtórny, będący przerzutami nowotworów innych narządów.

Nowotwór trzustki – przyczyny i objawy

Do czynników mających wpływ na rozwój nowotworu trzustki zaliczyć można m.in.: płeć, wiek (co ważne, występuje głównie w piątej i szóstej dekadzie życia, dotykając częściej mężczyzn niż kobiet), nadwagę i otyłość, cukrzycę, mukowiscydozę, używki takie jak alkohol i palenie tytoniu oraz nieodpowiednią dietę bogatą w czerwone mięso, szczególnie przetworzone (m.in. kiełbasy, wędliny) a ubogą w warzywa i owoce. Co istotne, podkreśla się także fakt, że jest to choroba spowodowana mutacją genetyczną.

Rak trzustki, ze względu na swoją lokalizację, jest jedną z chorób onkologicznych trudniejszych do zdiagnozowania we wczesnym stadium rozwoju. Do pierwszych objawów należą m.in.:

• bóle brzucha i pleców,
• brak apetytu i wczesne uczucie sytości,
• nudności, wymioty, biegunka tłuszczowa,
• niekontrolowana utrata masy ciała,
• żółtaczka mechaniczna,
• gorączka i dreszcze,
• świąd skóry,
• hipoglikemia i hiperglikemia.

W zaawansowanym stadium nowotworu może pojawić się: wodobrzusze, cukrzyca, żylaki przełyku, wyczuwalny przy dotyku guz w jamie brzusznej, powiększony, niebolesny pęcherzyk żółciowy, zwany objawem Courvoisiera, wysoka niedrożność przewodu pokarmowego na skutek zwężenia dwunastnicy, wędrujące zakrzepowe zapalenie żył.

Należy podkreślić, że wielu pacjentów z chorobami onkologicznymi przewodu pokarmowego, w tym z rakiem trzustki, zmaga się z problemem niedożywienia. Już w momencie stawiania diagnozy ponad 75% pacjentów zgłasza niezamierzoną utratę masy ciała. Zmniejszone wydzielanie enzymów trawiennych prowadzi do zaburzonego trawienia i wchłaniania podstawowych składników odżywczych i przyspieszonego pasażu jelitowego, co w konsekwencji wywołuje ból brzucha i problemy z wypróżnianiem. Toczący się stan zapalny może prowadzić także do zaburzeń odżywiania. Ich nasilenie jest często proporcjonalne do stadium zaawansowania choroby.

Leczenie chirurgiczne jest podstawowym sposobem w walce z nowotworami złośliwymi trzustki. Najczęściej przeprowadza się częściową lub całkowitą resekcję opisywanego narządu.

Rola żywienia w nowotworze trzustki

Edukacja żywieniowa pacjenta zmagającego się z nowotworem trzustki powinna rozpocząć się jeszcze przed zabiegiem chirurgicznym, by zapobiec powstaniu lub dalszemu rozwojowi niedożywienia i skrócić czas rekonwalescencji. Zalecenia dietetyczne powinny być dostosowane do rodzaju nowotworu, a dokładniej do obszaru jego umiejscowienia. Po zabiegu resekcji trzustki mogą bowiem pojawić się zaburzenia gospodarki węglowodanowej zarówno hiperglikemia, czyli zbyt wysoki poziom cukru we krwi, jak i obniżone poziomy glukozy we krwi, czyli hipoglikemia.

Bezpośrednio po operacji zazwyczaj zaleca się dietę płynną, która z czasem zamieniana jest na dietę kleikową, a następnie dietę lekkostrawną o obniżonej zawartości tłuszczu i błonnika pokarmowego.

Posiłki powinny być spożywane wolno, w spokojnej atmosferze i regularnych 2-3-godzinnych odstępach, jednak o mniejszej objętości. Co ważne, warto zadbać o dodatkowy posiłek przed snem, zawierający węglowodany złożone, który zapobiegnie wieczornym spadkom glikemii. Konieczne jest zwrócenie uwagi na temperaturę serwowanych dań, by nie były one zarówno zbyt zimne, jak i zbyt gorące, nie potęgując tym samym dolegliwości bólowych. W menu należy unikać potraw ostrych, wędzonych, smażonych i tłustych, które będą długo zalegać w żołądku. W zamian warto postawić na takie techniki kulinarne jak gotowanie tradycyjne w wodzie i na parze, pieczenie w folii, rękawie czy pergaminie. Jeśli u pacjenta dodatkowo pojawia się niechęć do spożywanych pokarmów, należy zwrócić uwagę na formę i atrakcyjność ich podania. Lepiej tolerowane będą dania papkowate lub płynne pod postacią musu, koktajlu czy puree.

W codziennym jadłospisie nie powinno zabraknąć źródła pełnowartościowego białka (chude mięso, chude ryby, białko jaj), węglowodanów złożonych typu drobne kasze, makarony, ryż czy jasne pieczywo oraz tłuszczów. W przypadku tłuszczu niezwykle ważna jest jego jakość i ilość, szczególnie świeżo po zabiegu chirurgicznym. Należy wykluczyć wszelkie tłuste produkty i potrawy, a zwłaszcza te bogate w tłuszcze nasycone obecne w tłustym mięsie, wędlinach czy pełnotłustych produktach mlecznych. Można natomiast dodawać do przygotowywanych potraw niewielkie ilości olejów roślinnych będących źródłem korzystnych nienasyconych kwasów tłuszczowych np. rzepakowego czy oliwy, aby nie doprowadzić do niedoborów witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K). W przypadku występowania biegunek tłuszczowych należy skonsultować się z lekarzem i/lub dietetykiem, którzy przygotują odpowiednie zalecenia dotyczące dalszego postępowania.

W sytuacji zaburzonej pracy przewodu pokarmowego, np. podczas stosowanej chemio i/lub radioterapii, można rozdrabniać owoce i warzywa oraz usuwać z nich skórkę i pestki, piec je lub gotować, czyniąc tym samym produkt łatwiej strawny dla pacjenta. W miarę możliwości należy jednak stopniowo powracać do surowych nierozdrobnionych warzyw i owoców, które mają korzystniejszy wpływ na wyniki glikemii (poziomu cukru we krwi). U około 1/5 pacjentów po operacji rozwija się cukrzyca, dlatego odpowiednia dobrana dieta onkologiczna jest bardzo ważna już od początku diagnozy.

Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego – wsparcie żywieniowe

W przypadku rozwoju niedożywienia i postępujących trudności w dostarczeniu organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych zalecane jest wzbogacenie diety m.in. doustnymi preparatami odżywczymi. Przykładem takiego preparatu jest Nutridrink Protein Omega 3, będący produktem wysokoenergetycznym, o dużej ilości białka, przeznaczonym do wsparcia żywieniowego pacjentów onkologicznych. Dodatkowo zawiera on witaminę D i kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, którym przypisuje się właściwości przeciwzapalne. Choroba nowotworowa, jak i samo leczenie przyczyniają się do rozwoju stanu zapalnego w organizmie pacjenta onkologicznego, co wpływa m.in. na obniżenie apetytu, nudności, utratę masy ciała, w tym masy mięśniowej i osłabienie. Nowotwór trzustki to jeden z nowotworów o największym ryzyku znacznego spadku masy ciała i rozwoju tzw. kacheksji, czyli wyniszczenia nowotworowego. Kwasy tłuszczowe omega-3 mogą wpływać na zmniejszenie stanu zapalnego, a tym samym przyczynić się do poprawy apetytu, zmniejszenia utraty masy ciała i masy mięśniowej, poprawy stanu odżywienia pacjenta onkologicznego. Nutridrink Protein Omega 3 jest polecany w trakcie leczenia onkologicznego, w szczególności w okresie okołooperacyjnym oraz podczas i po zakończeniu chemio i radioterapii. Decyzja o zastosowaniu żywności specjalnego przeznaczenia medycznego powinna być podjęta po konsultacji z lekarzem i pod jego ścisłą kontrolą.

Bibliografia:

Aida T. i wsp.: „Preoperative immunonutrition decreases postoperative complications by modulating prostaglandin E2 production and T-cell differentiation in patients undergoing pancreatoduodenectomy”, Surgery 2014;155:124-133.

Hamza N. i wsp.:” Perioperative enteral immunonutrition modulates systemic and mucosal immunity and the inflammatory response in patients with periampullary cancer scheduled for pancreatoduodenectomy: a randomized clinical trial”, Pancreas 2015;44:41-52.

Heinrich S, Lang H.: „Neoadjuvant Therapy of Pancreatic Cancer: Definitions and Benefits”, Int J Mol Sci. 2017; 18(8): 1622. Kłęk S. i wsp.: „Standardy leczenia żywieniowego w onkologii”, Nowotwory Journal of Oncology, 2015; 65 (4), 320–337.

Reis A. i wsp.: „Cost-effectiveness of perioperative immunonutrition in gastrointestinal oncologic surgery: a systematic rewiev”, Arquivos Brasileiros Cirurgia Digestiva, 2016;29:121-125.

Silvestri S. i wsp.: „Preoparative oral immunonutrition versus standard preoperative oral diet in well nutrished patients undergoing pancreatoduodenectomy”, International Journal of Surgery, 2016;31:93-99.

Starczyńska M., Głuszek S.: „Sprawozdanie z II sesji naukowej Wydziału Nauk o Zdrowiu pt. Rak trzustki. Leczenie GIST – Kielce, 26 października 2007”, Studia Medyczne 2008, 10: 71-66.