Przeszczep szpiku kostnego, jest ogromną szansą dla pacjenta, ponieważ pozwala mu wrócić do normalnego życia po ciężkiej chorobie, jaką jest białaczka. Jednak, aby to się udało pacjent musi przestrzegać wielu zaleceń również tych dotyczących diety.
Aby utrzymać właściwą masę ciała, jak również dobre samopoczucie należy spożywać zbilansowane posiłki. Należy unikać produktów ciężkostrawnych, powodujących wzdęcia. Trzeba też uwzględnić dodatkowe obciążenia chorego takie jak np. cukrzycę czy niewydolność wątroby.
Dietę należy rozszerzać stopniowo ze względu na konieczność adaptacji układu pokarmowego po długim okresie odstawienia niektórych produktów podczas pobytu w ośrodku przeszczepowym.
Początkowy okres
W pierwszych miesiącach po przeszczepie, kiedy układ odpornościowy nie funkcjonuje jeszcze prawidłowo bezpieczne jest spożywanie potraw świeżo przygotowanych. Natomiast w ciągu pierwszych trzech miesięcy po przeszczepie zalecane jest przestrzeganie diety ubogobakteryjnej.
Należy jeść posiłki ciepłe, zaraz po przyrządzeniu, nie można jeść pozostałości po posiłkach, ponieważ istnieje ryzyko zakażenia. Nie należy jeść produktów surowych takich jak: tatar, sushi. Najlepiej gotować potrawy w wodzie, na parze lub piec w folii.
Jeśli chodzi o owoce, to na surowo można spożywać tylko te, które można obrać np. jabłka, banany, pomarańcze, mandarynki. Przed obraniem należy je umyć i sparzyć wrzątkiem. Spożywanie jarzyn w stanie surowym nie jest zalecane do 6 miesiąca po przeszczepie.
Należy unikać potraw smażonych i tłustych, ostrych przypraw oraz alkoholu.
Dieta ubogobakteryjna
Ten sposób żywienia ma na celu redukcję ryzyka zatrucia pokarmowego poprzez eliminację potraw, które mogą zawierać groźne bakterie. Dieta ubogobakteryjna stosowana jest już od rozpoczęcia leczenia przygotowującego do przeszczepienia i kontynuowana do trzech miesięcy po przeszczepie.
Zasady diety ubogobakteryjnej:
- Jedzenie nie powinno przebywać w temperaturze pokojowej dłużej niż 2 godziny.
- Jedzenie przechowywane w lodówce po 24 godzinach nie powinno być spożywane przez chorego po transplantacji szpiku kostnego ( wyjątki: dżemy w małych słoiczkach, musztarda, ketchup, przyprawy, sery, które są pakowane hermetycznie, masło, margaryna (zgodnie z datą przydatności do spożycia), surowe jarzyny, które będą gotowane, produkty z datą przydatności do spożycia takie jak mleko, ale po otwarciu przechowywane do 24 h).
- Suche potrawy takie jak: krakersy, płatki, herbatniki są stabilne w temperaturze pokojowej, powinny być tylko szczelnie zapakowane.
- Należy wybierać pokarmy zamrożone lub szczelnie (próżniowo) zapakowane bez śladów uszkodzenia, zabrudzenia czy przecieku.
- Nie należy używać pożywienia z puszki, która syczy lub z której uchodzi gaz przy otwieraniu bądź ma nieprawidłowy zapach.
- Należy unikać produktów kupowanych na straganach i produktów wystawionych bez jakiegokolwiek opakowania.
- Należy unikać owoców rosnących na gałązkach np. truskawki, ponieważ wokół nich bardzo często rozwija się grzyb.
- Należy sprawdzać datę przydatności do spożycia oraz datę produkcji celem oceny świeżości produktów nietrwałych np. mleka.
Dieta ubogobakteryjna – produkty dozwolone
- Mleko UHT w kartonikach, mleko czekoladowe UHT, śmietanka UHT w kartonikach
- Śmietana jako dodatek do potraw gotowanych
- Masło w małych opakowaniach
- Jogurty naturalne, owocowe w małych opakowaniach
- Ser biały porcjowany w małych opakowaniach
- Ser żółty w plasterkach lub paście
- Serek homogenizowany
- Omlety, jajka na twardo, dobrze dosmażona jajecznica
- Mięso świeże lub mrożone po ugotowaniu, uduszeniu lub upieczeniu w folii
- Wędliny gotowane lub pieczone
- Przetwory mięsne zakupione w opakowaniach próżniowych
- Przygotowane w domu hot-dogi, zapiekanki, hamburgery i gotowane domowe sosy mięsne
- Pizza domowa własnej roboty
- Konserwy mięsne
- Ryby świeże lub mrożone po ugotowaniu, uduszeniu lub upieczeniu w folii
- Konserwy rybne
- Produkty zakupione w opakowaniu
- Wypieki domowe (chleb, bułki, czyste: słodkie bułeczki, ciasta, ciastka, ciasteczka)
- Gotowane lub zimne płatki zbożowe
- Tosty, placki, wafle
- Ugotowany makaron i ryż
- Owoce: wszystkie świeże lub mrożone owoce, które zostały dobrze ugotowane lub upieczone
- Surowe, świeże owoce – jedynie te, które można obrać: jabłka, banany, pomarańcze, mandarynki
- Owoce suszone w wypiekach
- Warzywa: warzywa świeże lub mrożone po ugotowaniu lub upieczeniu
- Surowe warzywa jedynie te, które można obrać ze skórki: ogórki, pomidory
- Owoce i warzywa zakupione w puszce: brzoskwinie, groszek, fasola, kukurydza itp.
- Gotowane zupy
- Czyste chipsy ziemniaczane, popcorn, precle
- Czyste czekolady i czekoladki bez orzechów i owoców
- Dżemy, galaretki, marmolady, syropy, miód zakupione w zamkniętych opakowaniach
- Cukier biały i brązowy
- Cukierki twarde
- Woda mineralna w małych butelkach przeznaczona do jednorazowego spożycia, woda przygotowana, kawa, herbata
- Soki owocowe i warzywne zakupione w puszce, kartoniku lub butelce, soki zrobione z koncentratu.
- Kawa, herbata (herbaty ziołowe do uzgodnienia z lekarzem)
- Świeżo gotowane kompot
- Płynne lub sproszkowane dodatki do mleka
- Gotowe preparaty wzbogacające dietę
- Masło, margaryny miekkie, olej, oliwa, masło roślinne
- Zakupiony (najlepiej w jednorazowych opakowaniach) ketchup, musztarda
- Zakupione pikle, oliwki itp.
- Sosy zakupione w butelce np. sos sojowy, sos paprykowy
- Papryka, przyprawy, zioła dodawane podczas gotowania i pieczenia
- Sól
Dieta ubogobakteryjna – produkty zakazane
- Mleko świeże i pasteryzowane zarówno jako napój jak i składnik innych potraw
- Ser biały świeży na wagę, sery pleśniowe
- Surowe jajka i desery zawierające surowe jajka, bezy
- Napoje zawierające ubite, surowe jajko
- Majonez
- Mięso surowe, suszone, wędzone
- Wędliny surowe, suszone, wędzone
- Przetwory mięsne odkrajane przy zakupie
- Hot-dogi, zapiekanki, hamburgery, sosy mięsne z barów szybkiej obsługi
- Pizza z pizzerii
- Mięso lub ryba konserwowane w domu
- Ryby surowe, suszone, wędzone
- Owoce morza przez okres 2 lat
- Produkty zakupione bez opakowania
- Słodkie bułeczki, ciastka, ciasteczka z nadzieniem kremowym
- Surowe owoce – te które nie można obrać: wiśnie, czereśnie, morele, śliwki, winogrona, maliny, porzeczki
- Owoce oleiste, łupane: orzechy, migdały
- Owoce suszone: morele, figi, rodzynki, śliwki
- Sałata zielona i marchewka tarta – do 6 miesiąca po przeszczepie
- Ogórki kiszone i kapusta kiszona
- Grzyby marynowane
- Sałatki lub zapiekanki ziemniaczane, makaronowe, ryżowe zawierające surowe warzywa
- Owoce i warzywa zakonserwowane w domu
- Niegotowane zupy (np. owocowe)
- Chipsy z dodatkami
- Czekolady i czekoladki zawierające orzechy i owoce
- Dżemy, galaretki, marmolady zrobione w domu
- Cukierki nadziewane, lody
- Woda z kranu
- Sok pomidorowy
- Alkohol
- Smalec, margaryny twarde, słonina
- Zrobiony w domu ketchup, musztarda, pikle, oliwki itp.
- Papryka, przyprawy, zioła dodawane do potraw po ich ugotowaniu lub upieczeniu.
Problemy związane z odżywianiem po przeszczepie szpiku kostnego
Po przeszczepie oraz wypisaniu do domu z ośrodka przeszczepowego mogą występować dolegliwości, które utrudniają właściwe odżywianie (np. biegunki, suchość w ustach, osłabienie apetytu, zmiana smaku, wymioty). Wiele z tych problemów stopniowo ustępuje w miarę upływu czasu.
1. Zmiana smaku – dla wielu chorych po przeszczepie jedzenie smakuje inaczej niż wcześniej. Niektórzy zgłaszają też metaliczny posmak w ustach. Dolegliwości te ustępują po około 3-4 miesiącach. Dokładne płukanie jamy ustnej przed jedzeniem oraz spożywanie twardych i kwaśnych owoców może być pomocne w zmniejszeniu zaburzeń smakowych. Należy też wyeliminować potrawy o nieprzyjemnym zapachu. Lepiej mogą smakować potrawy o intensywnym smaku i zapachu.
2. Suchość w jamie ustnej – należy unikać pokarmów twardych i suchych, pikantnych, słonych, kwaśnych, ponieważ mogą one drażnić błonę śluzową języka, jamy ustnej oraz gardła. Jedzenie powinno być miękkie, wilgotne, zmiksowane lub pokrojone na małe kawałki. Można też używać dodatków nawilżających ułatwiających połykanie np. sosów lub bezcukrowych gum do żucia, ssać twarde cukierki. Należy też unikać sklepowych płynów do płukania jamy ustnej i wody utlenionej, ponieważ powodują wysuszenie i podrażnienie błony śluzowej.
3. Biegunka – jeśli stolec jest oddawany zbyt często należy należy starać się zidentyfikować i ograniczyć pokarmy nasilające perystaltykę jelit np. pokarmy bogatotłuszczowe, mleczne, bogate w cukry np. zastąpienie mleka mlekiem bezlaktozowym może poprawić trawienie, zmniejszyć wzdęcia i skłonność do biegunki. W razie wystąpienia biegunki po jedzeniu należy zastosować tzw. “przerwę wodną” czyli picie przezroczystych płynów np.posłodzonej herbaty i spożywać kleiki przygotowane na wodzie.Gdy biegunka i/lub wymioty utrzymują się powyżej jednej doby należy skonsultować się z lekarzem. Wtedy może zaistnieć potrzeba podawania leków dożylnie.
4. Zmiana apetytu – u wielu chorych występuje osłabienie apetytu. Należy wtedy spożywać małe porcje, ale często (nawet 6,7,8 razy na dobę). Polecane są wysokokaloryczne koktajle mleczne lub odżywki mleczne, które mogą zabezpieczyć odpowiednie składniki pokarmowe bez podrażniania jamy ustnej (oczywiście gdy po spożyciu mleka nie występują biegunki). Inne miękkie i łatwe do połknięcia pokarmy to: gęsta zupa, jajka, filety, rybne, miękko ugotowany makaron. Temperatura potraw powinna być umiarkowana, ponieważ zarówno bardzo zimne, jak i bardzo gorące pokarmy mogą być przyczyną dyskomfortu.
Bibliografia:
1. “Przewodnik dla pacjentów po transplantacji szpiku kostnego” Mirosław Markiewicz, Iwona Wyleżoł, Jolanta Goździk, Mariola Sędzimirska, Ewa Gorczyńska, Krystyna Kubiczek, Agnieszka Zaucha-Prażmo, Jan Maciej Zaucha, Jerzy Hołowiecki, Wydanie IV Katowice 11.2006
