Dietetyka oparta na faktach – co to dokładnie znaczy?

W obecnych czasach, w których informacje na temat prawidłowego żywienia pojawiają się w każdym medium masowego przekazu trudno rozpoznać, które z nich są prawdziwe, a które są fikcją i powielanymi mitami dietetycznymi. Właśnie dlatego w ostatnich latach coraz bardziej popularna jest dietetyka oparta na faktach i aktualnych dowodach naukowych, tak polecana przez specjalistów.

Co to jest EBM (Evidence- Based Medicine)?

Evidance-based medicine jest to w tłumaczeniu medycyna oparta na faktach, oznaczająca postępowanie medyczne wśród pracowników ochrony zdrowia, opierające się na najnowszych badaniach i dowodach naukowych [1].

Na jej zasadach powinni opierać się również dietetycy. Jest o tym mowa w definicji określonej przez European Federation of the Associations of Dietetitians (EFAD), według której bycie dietetykiem oznacza opieranie się na wiedzy naukowej z zakresu żywienia człowieka i dietetyki opartej na najnowszych dowodach naukowych [2].

Dzięki medycynie opartej na faktach pracownicy ochrony zdrowia mogą korzystać z najnowszej dostępnej wiedzy na podstawie wyników badań naukowych oraz baz medycznych takich jak MedLine, PubMed, Cochrane Database. Na podstawie tych wszystkich danych eksperci z danej dziedziny opracowują wytyczne i stanowiska ekspertów dotyczące leczenia. Pod względem wiarygodności gromadzenia informacji jako najbardziej wiarygodny rodzaj klinicznych badań naukowych postrzega się metaanalizy badań z randomizacją (metanalysis). Są one najbardziej wiarygodne, ponieważ stanowią ilościową syntezę wyników badań, które dotyczą tego samego zagadnienia. Następnie kolejno są: randomizowane kontrolowane badania kliniczne, badania kohortowe (cohort studies), badania kliniczno-kontrolne (case-controlled studies), badania przekrojowe (cross sectional studies) i na samym końcu opis przypadku (case report) lub opis serii przypadków (case reports). Ważne jest, aby EBM nie opierała się tylko i wyłącznie na wynikach badań naukowych. Powinna być ona połączona wraz z doświadczeniem i umiejętnościami danej osoby [3,4].

W związku z tym, że dietetyka jest powiązana z zagadnieniami medycznymi, gdy opiera się na zasadach EBM jest nazywana jako Evidence-based Dietetic lub Evidence-based Nutrition.

Jak rozpoznać wiarygodne informacje?

W otaczających nas mediach można znaleźć bardzo dużo informacji na temat prawidłowego odżywiania, przez co czasem jest bardzo trudno określić, które z nich są prawdziwe. W związku z tym warto zwrócić uwagę na sposób oceny wiarygodności czytanej informacji.

🔎 Wiele stron internetowych oferujących porady dietetyczne zawiera zarówno nieścisłe informacje, jak i treści trudne do zrozumienia, szczególnie w tematyce odchudzania, gdzie nawet do 94% stron podaje niezgodne z wytycznymi dane. Strony komercyjne wypadają gorzej pod względem jakości niż inne źródła. Wyniki sugerują konieczność większej ostrożności w korzystaniu z internetowych porad dietetycznych oraz zwiększenia dostępności rzetelnych materiałów o odpowiednim poziomie czytelności [15].

1. Zwróć uwagę na wiarygodność medium. Najlepszym źródłem informacji o żywności i żywieniu człowieka są media, które mają powszechnie dobrą reputację oraz są znane na rynku dietetycznym. Szczególnie ważne jest, aby była widoczna informacja o wydawcy, a także autorze tekstu, do którego w razie wątpliwości można się zgłosić. Poza tym należy zwrócić uwagę czy autorzy tekstu podają źródła zamieszczanych informacji.

2. Zwróć uwagę na to, kto jest autorem tekstu. Najbardziej wiarygodne teksty pisane są przez ekspertów z dziedziny żywienia człowieka, dlatego podczas oceny wiarygodności tekstu warto sprawdzić kto jest autorem tekstu i czy jest on osobą godną zaufania w tym temacie. Temat w uczciwy sposób mogą pokazywać również teksty pisane przez doświadczonych dziennikarzy, którzy podczas pisania współpracują z ekspertami z dietetyki.

3. Zwróć uwagę na to, czy tekst opisuje dany temat w sposób wyczerpujący. Aby tekst był wiarygodny nie powinien on być jednostronny, a fakty powinny być wyraźnie oddzielone od opinii. Autor tekstu powinien opisać go z każdej strony pokazując różne punkty widzenia, niejasności, a także głosy krytyczne.

4. Zwróć uwagę na to, czy czytany artykuł nie ma charakteru marketingowego. Wiarygodność czytanego tekstu maleje, w momencie, gdy ma on na celu promocje danego produktu, firmy czy usługi. Należy również zwrócić uwagę czy reklama oraz tekst jest w widoczny sposób oddzielony.

5. Zwróć uwagę na język danej wypowiedzi. Zbyt emocjonalny i sensacyjny ton wypowiedzi powinien zwrócić naszą czujność, czy aby na pewno przekazywane treści są prawdziwe.

Najważniejszymi i najbardziej wiarygodnymi źródłami informacji dotyczących żywienia człowieka są przede wszystkim podręczniki akademickie, a także publikacje naukowe oraz materiały edukacyjne, których autorami są eksperci ze znanych uczelni i instytutów naukowo-badawczych. W Polsce głównym instytutem, który zajmuje się żywieniem człowieka jest Instytut Żywienia i Żywności (IŻŻ) oraz współpracujące z nim Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Poza tym wiarygodne informacje można znaleźć na stronach internetowych organizacji zajmujących się zdrowiem i żywieniem działających w różnych krajach światach np. WHO, EFSA, EUFIC, a także strony z rozporządzeniami rządowymi np. Ministerstwo Zdrowia, USDA – w zależności od kraju, który nas interesuje.

W momencie gdy chcemy znaleźć informacji na temat danej choroby należy szukać na stronach organizacji zajmującymi się danym schorzeniem np. w przypadku cukrzycy wiarygodne informacje można znaleźć na stronie internetowej Polskiego czy Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego.

Należy jednak pamiętać, że nic nie może zastąpić nam kontaktu z doświadczonym lekarzem lub dietetykiem. W związku z tym to właśnie oni powinni być naszym pierwszym źródłem informacji w przypadku choroby lub niepokojących dolegliwości [5].

Dietetyk – osoba godna zaufania

Jednym z podanych wyżej kryteriów oceny wiarygodności informacji jest zwrócenie uwagi na to, kto jest ich autorem. W tym przypadku najlepszą osobą do przekazywania wiedzy o żywieniu i żywności są wykwalifikowani dietetycy. Regulacje prawne dotyczące zawodu dietetyka różnią się w zależności od kraju. W Wielkiej Brytanii organizacją zrzeszającą dietetyków z całego kraju jest British Dietetic Association (BDA). Według niej dietetyk jest definiowany jako wykwalifikowany i regulowany prawnie pracownik ochrony zdrowia, zajmujący się ocenianiem, diagnozowaniem oraz leczeniem problemów dietetycznych oraz żywieniowych na poziomie indywidualnym i szeroko pojętym zdrowia publicznego. Dietetycy są jedynymi profesjonalistami w dziedzinie żywienia, którzy podlegają regulacjom prawnym i podlegają kodeksowi etycznemu. Ponadto, tytuł „dietetyk” jest jedynym prawnie chronionym tytułem dotyczącym żywności i żywienia. Wszyscy dietetycy podlegają regulacjom prawnym Health & Care Professions Council (HCPC). HCPC istnieje w celu ochrony społeczeństwa. Publikują oni rejestr dietetyków i innych pracowników służby zdrowia, którzy spełniają ich standardy. Tylko osoby znajdujące się w tym rejestrze mogą nazywać się dietetykami. Minimalnym wymogiem jest posiadanie dyplomu BSc Hons in Dietetics lub pokrewnego stopnia naukowego z dyplomem ukończenia studiów podyplomowych lub wyższego stopnia w dziedzinie dietetyki. Wszystkie kursy wymagają okresu nadzorowanej praktyki, w tym w ramach NHS, w którym dana osoba musi wykazać się klinicznymi i zawodowymi kompetencjami, zanim będzie mogła ubiegać się o rejestrację. Brytyjskie Stowarzyszenie Dietetyczne (BDA) jest zarówno organizacją zawodową jak i związkiem zawodowym. Jest odpowiedzialne za opracowanie programu nauczania dla tego zawodu. Kursy muszą być zatwierdzone przez HCPC i wykazać, że absolwenci spełniają standardy biegłości w zakresie dietetyki [6].

W Stanach Zjednoczonych dietetyk również jest regulowanym prawnie zawodem. Głównymi instytucjami zajmującymi się tą regulacją są Academy of Nutrition and Dietetics, The Accreditation Council for Education in Nutrition and Dietetics (ACEND) oraz Commision on Dietetic Registration (Komisja Rejestracji Dietetycznej). Obecnie by móc posługiwać się tym tytułem należy ukończyć studia licencjackie i otrzymać oświadczenie weryfikacyjne z programu akredytowanego przez ACEND, która nadzoruje programy edukacyjne przygotowujące studentów do kariery zawodowej w charakterze zarejestrowanych dietetyków lub techników żywienia i dietetyki. Jednak od 2024 roku dietetykiem będzie mogła zostać osoba tylko po ukończeniu studiów magisterskich z tej dziedziny. Poza tym należy ukończyć program nadzorowanych praktyk dietetycznych zaakceptowanych prze ACEND lub indywidualnej ścieżki nadzorowanych praktyk, a także zdać egzamin Komisji Rejestracji Dietetycznej. Od 2024r do egzaminu Komisji Rejestracji Dietetycznej będą mogły przystąpić tylko osoby, które ukończyły studia magisterskie z zakresu dietetyki [7-9].

W Polsce sytuacja dietetyków wygląda trochę inaczej. Kształcenie dietetyków na uczelniach wyższych odbywa się na studiach licencjackich, magisterskich i doktoranckich. Tytułu dietetyka nie można uzyskać po ukończeniu studiów podyplomowych z zakresu żywienia i dietetyki, ponieważ pozwalają one tylko podnieść kwalifikacje zawodowe, a nie uzyskać uprawnienia do wykonywania tego zawodu. Również uczestnicy rocznych szkół i kursów nie mogą otrzymać tytułu zawodowego dietetyka [10]. Według Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania zawód dietetyka jest ujmowany w grupie 22 – Specjaliści do spraw zdrowia, w podgrupie 2292 – Dietetycy i specjaliści ds. żywienia. Pomimo sposobu uregulowania zawodu dietetyka w polskim systemie ochrony zdrowia nie zapewnia on pacjentom dostępu do świadczeń z zakresu dietetyki [11].

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2013 roku z zakresu leczenia szpitalnego, na oddziale diabetologii i diabetologii dziecięcej powinna być zatrudniona osoba w wymiarze ½ etatu, która została odpowiednio przygotowana do wykonywania świadczeń z zakresu dietetyki. Jednak nie tylko na tych oddziałach szpitalnych istnieje potrzeba zatrudnienia dietetyka, ponieważ od 2012 roku na wszystkich oddziałach szpitalnych (z wyjątkiem szpitalnych oddziałów ratunkowych oraz oddziałach, na których pacjent przebywa jeden dzień) należy wykonywać przesiewową ocenę stanu odżywienia pacjentów. Nie ma również regulacji prawnych dotyczących konieczności powoływania zespołów leczenia żywieniowego, które współpracując z dietetykami mogłyby organizować leczenie żywieniowe zgodnie z obowiązującymi standardami [12].

W Polsce istnieją dwa związki zawodowe zrzeszające dietetyków z całej Polski. Pierwszym z nich jest Ogólnopolski Związek Zawodowy Dietetyków (OZZD), którego głównym celem jest ochrona praw dietetyków, stworzenie regulacji prawnej dotyczącej zawodu dietetyka, a także ich obecność w Publicznej Ochronie Zdrowia. Poza tym istnieje Związek Zawodowy Dietetyków i Żywieniowców, a ich główne hasło to „Dietetycy też medycy!” [13,14]. Dzięki obecności związków zawodowych istnieje większa szansa na korzystną zmianę regulacji prawnych dotyczących zawodu dietetyka.

Podsumowanie

Szukając informacji w Internecie i innych mediach masowego przekazu bardzo łatwo natknąć się na nieprawdziwe informacje, wprowadzające odbiorcę w błąd, dlatego bardzo ważne jest nauczyć się w prawidłowy sposób wyszukiwać informacje oraz oceniać ich wiarygodność.

Za najlepszych ekspertów w dziedzinie żywności i żywienia człowieka uznaje się wykwalifikowanych dietetyków, którzy ukończyli studia w tym zakresie, jednak ze względu na regulacje prawne obowiązujące w Polsce trudniej jest dietetykom dotrzeć do pacjentów oraz „przebić” się w tym chaosie informacyjnym z prawdziwymi informacjami na temat prawidłowego żywienia. Biorąc za przykład sytuacje dietetyków w Wielkiej Brytanii i USA jest możliwe, aby w Polsce dietetyk był uznawany jako jeden z zawodów medycznych, a także wśród społeczeństwa za jedyne wiarygodne źródło informacji dotyczące żywienia.

Bibliografia

1. Polski Instytut Evidence-based Medicine http://ebm.org.pl/show.php?aid=15267&_tc=CB8621D3F3538B16B7E85DB85A5C7DB7 15.08.2020
2. The European Federation of the Associations of Dietititans http://www.efad.org/en-us/about-efad/definition-of-a-dietitian/ 15.08.2020
3. Gdański Uniwersytet Medyczny https://poradnik-naukowy.gumed.edu.pl/42012.html 15.08.2020
4. Burns, P. B., Rohrich, R. J., & Chung, K. C. (2011). The levels of evidence and their role in evidence-based medicine. Plastic and reconstructive surgery, 128(1), 305.
5. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej https://ncez.pl/abc-zywienia-/zasady-zdrowego-zywienia/wiarygodne-zrodla-informacji-o-zywnosci-i-zywieniu 15.08.2020
6. British Dietetic Association https://www.bda.uk.com/about-dietetics.html 15.08.2020
7. Academy of Nutrition and Dietetics https://www.eatrightpro.org/about-us/become-an-rdn-or-dtr/high-school-students/5-steps-to-become-a-registered-dietitian-nutritionist 15.08.2020
8. Commission on Dietetic Registration https://www.cdrnet.org/ 15.08.2020
9. Academy of Nutrition and Dietetics https://www.eatrightpro.org/acend 15.08.2020
10. Całyniuk B., Miejsce pracy dietetyka we współczesnej ochronie zdrowia, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 2014, 4, 3, 285–292.
11. Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania.
12. Skrzypek M., Goral K., Dietetyk jako zawód medyczny w świetle dokumentów międzynarodowych oraz polskich regulacji prawnych, Hygeia Public Health 2018, 53(1): 62-69.
13. OZZD Ogólnopolski Związek Zawodowy Dietetyków https://www.facebook.com/OZZDietetycy/ 16.08.2020
14. Związek zawodowy Dietetyków i Żywieniowców https://www.facebook.com/zzdiz/ 16.08.2020
15. Fappa E, Micheli M. Content accuracy and readability of dietary advice available on webpages: A systematic review of the evidence. J Hum Nutr Diet. 2025 Feb;38(1):e13395. doi: 10.1111/jhn.13395. PMID: 39600067.

• Data pierwotnej publikacji: 29.09.2020
• Data ostatniej aktualizacji o wyniki badań: 27.11.2024