Głóg i herbata z głogu. Jaki mają wpływ na zdrowie?

Głóg jest to roślina z rodziny różowatych, znana również jako bodlak, bobłek, ciernik oraz cierń biała. Głóg występuje zazwyczaj jako cierniste 3-4-metrowe krzewy lub drzewa do 8 metrów wysokości. Liście głogu są ciemnozielone, okrągłe i wyrastają spiralnie na pokrytej kolcami gałęzi, a kwiaty są koloru białego lub różowego. Owoce pozorny głogu ma kulisty kształt oraz ciemnoczerwoną barwę, a owoc właściwy to żółtobrunatna, jajowata pestka [4,6]. Głóg występuje powszechnie w Europie, Ameryce Północnej i Azji. W Polsce głóg rośnie dziko najczęściej na niżu zachodnim oraz w niższych partiach gór, lecz roślina ta nie jest wrażliwa na niską temperaturę i rodzaj podłoża. Dlatego może występować na terenie całej Polski. Często jest też spotykana jako roślina ozdobna w ogrodach lub parkach, nie szkodzi jej przycinanie i formowanie. Dodatkowo drewno pochodzące z głogu jest wykorzystywane do wyrobu trzonków, narzędzi i lasek. Idealnie nadaje się do spalania, gdyż wytwarza wysoką temperaturę [4].

Ach, róży! ach, róży

Wśród ziemi rozłogów,

W tej życia podróży

Tak wiele jest głogów.

Edmund Wasilewski (1814-1846 r.)

Odmiany głogu

W Polsce występuje około 6 gatunków głogu. Do tych najbardziej powszechnych zalicza się głóg jednoszyjkowy, dwuszyjkowy, pośredni i wieloowocowy. Głóg jednoszyjkowy jest najczęściej spotykany w lasach i zaroślach jako krzew lub drzewko do 10 metrów wysokości. Ma drobne, podłużne liście i białe kwiaty, w których rurka jest zrośnięta z zalążnią, a słupek z jedną rurką – stąd nazwa gatunku. Owoce rzekome są czerwonobrunatne i zawierają najczęściej jedną pestkę. Głóg dwuszyjkowy rośnie najczęściej na zrębach, ale również w lasach i zaroślach wzdłuż doliny Wisły i Sanu. Występuje w postaci krzewu. Jego kwiaty są drobne i zawierają dwuszyjkowe słupki, a owoce rzekome są brunatnoczerwone, w których są przeważnie dwie pestki. Głóg pośredni jest mieszanką głogu jedno i dwuszyjkowego. Gatunek ten jest najbardziej powszechnie występującą formą tej rośliny. Głóg wieloowocowy wyróżnia się dużymi owocami [4].

Zastosowanie i właściwości zdrowotne

Głóg zawiera w swoim składzie wiele cennych substancji czynnych. Należą do nich przede wszystkim flawonoidy i związane z nimi proantocyjanidy. Najczęściej wykorzystywanymi częściami głogu są kwiatostany i owoce, które mają podobny skład chemiczny. Właściwości zdrowotne głogu były już znane od najdawniejszych czasów, był on stosowany w postaci płukanki podczas zapalenia błony śluzowej jamy ustnej i gardła.

Badania z 2011 roku nie wskazują jednoznacznie na fakt, że głóg ma pozytywny wpływ na niewydolność serca [6]. Preparaty z głogu działają uspokajająco i kojąco na układ nerwowy, a także w niewielkim stopniu wpływają na rozszerzenie naczyń krwionośnych, co wpływa na dotlenienie mózgu [1]. Dodatkowo ma też właściwości hipolipidemiczne, hipocholesterolemiczne, przeciwmiażdżycowe oraz przeciwutleniające.

Właściwości te zostały potwierdzone podczas badania na szczurach będących na diecie wysokotłuszczowej, którym podawano nalewkę z głogu. Zahamowane zostało gromadzenie się lipidów w osoczu, zaobserwowano spadek lipidów w wątrobie i aorcie, a także redukcję podwyższonego poziomu cholesterolu [2,6]. Obecne w korze głogu substancje czynne po dodaniu w postaci proszku do ciasta kruchego wpływają na mniejsze straty witamin i składników mineralnych, a także nienasyconych kwasów tłuszczowych poprzez właściwości przeciwutleniające [3].

W medycynie chińskiej stosuje się przetwory z głogu, które wspomagają trawienie oraz łagodzą skutki niestrawności i biegunki [1]. Owoce głogu zawierają dodatkowo niewielkie ilości witaminy C oraz prowitaminy A [2]. Substancje czynne zawarte w owocach głogu (rutyna, kwercetyna i witeksyna) mają podobne działanie do witaminy P, która wspomaga przyswajanie witaminy C w organizmie oraz wzmacnia układ odpornościowy [5]. Owoce głogu zawierają wiele składników mineralnych, najwięcej jest wapnia (3046 mg/kg s.m), fosfor (1477 mg/kg s.m.) i potas (13531 mg/kg s.m.). Dodatkowo występują również małe ilości magnezu, sodu, boru, chromu i żelaza [7].

Przetwory z głogu

Obecnie na rynku jest wiele preparatów z dodatkiem głogu. Można je kupić w sklepach zielarskich, aptekach i w sklepach ekologicznych, najczęściej w formie ziół do zaparzania. Ze względu na małą toksyczność owoców i kwiatów głogu jest on stosowany do różnych produktów zalecanych dla osób z podwyższonym cholesterolem i ciśnieniem. Stąd też ekstrakty z głogu są dodawane do wyrobów farmaceutycznych i suplementów [2,6].

Występują one w postaci tabletek lub płynu, lecz ich stosowanie musi być konsultowane z lekarzem. Oprócz preparatów leczniczych głóg jest stosowany do wyrobu herbat, galaretek, dżemów wina i cukierków [7]. Płynne preparaty z głogu powinny być zapakowane w butelki ze szkła farmakologicznego, gdyż tylko tak można uchronić substancje czynne przed szkodliwym wpływem światła, wilgoci i temperatury [5].

Preparaty z głogu są również podawane zwierzętom. Najczęściej podaje się wywar z kwiatów i owoców koniom w celu zwiększenia siły i sprawności. Zmielone, wysuszone owoce głogu stanowią też dodatek do pasz i karm dla zwierząt. Podawane są najczęściej świniom i gęsiom w celu szybkiego zwiększenia masy oraz kurom, aby poprawić wydajność znoszenia i jakość jaj [4].

Herbata z głogu – czy może mieć działanie niepożądane?

Herbatę z głogu można kupić w sklepie zielarskim lub ekologicznym w postaci suszonych kwiatów i owoców. Jak większość herbat ziołowych, głóg należy zaparzyć pod przykryciem około 10 minut i po wystudzeniu wypić. Nie należy przekraczać dziennej dawki suszu z głogu. Na podstawie badań wykazano, że nadmiar herbaty i innych preparatów, w tym leczniczych z głogu może prowadzić do zawrotów i bólu głowy, kołatania serca, dolegliwości żołądkowo-jelitowych i senności [8].

Dodatkowo stwierdzono, że preparaty z głogu wchodzą w interakcję z lekami rozszerzającymi naczynia krwionośne i mogą nasilać lub osłabiać działanie leków stosowanych w leczeniu nadciśnienia, arytmii i niewydolności serca, a także dławicy piersiowej [9]. Spożywanie pojedynczej dawki w postaci herbaty u osób bez zaburzeń układu sercowo-naczyniowego nie wywołuje skutków ubocznych [10]. Warto spożywać herbatę lub nalewkę z głogu w celu wzmocnienia całego organizmu i zapobiegania zaburzeniom układu krążenia. Rekomendowana dawka substancji czynnych pochodzących z głogu wynosi około 400-1200 mg (w tym 3-9 mg witeksyny) dziennie [5].

Podsumowanie

Głóg, pomimo że jest rośliną ozdobną, posiada wiele właściwości zdrowotnych. Najważniejszą z nich jest pozytywny wpływ na układ krążenia, dodatkowo preparaty z głogu działają przeciwmiażdżycowo, obniżają poziom „złego” cholesterolu we krwi, a także obniżają ciśnienie. Oprócz tego napary z głogu działają uspokajająco na układ nerwowy, a także łagodzą stany zapalne jamy ustnej. Głóg poprzez zawartość substancji czynnych wspomaga prace układu pokarmowego, w tym łagodzi objawy niestrawności i biegunki. Na polskim rynku występuje wiele produktów, w których składnie możemy znaleźć głóg.

Najbardziej powszechne są preparaty farmaceutyczne, suplementy diety, a także galaretki, dżemy, cukierki, wina i nalewki. Głóg zawiera wiele cennych witamin i składników mineralnych, przede wszystkim witaminę C, prowitaminę A, potas, fosfor i wapń. Preparaty z głogiem cechuje mała toksyczność, co świadczy, że produkty te są bezpieczne dla ludzi. Obecnie prowadzi się wiele badań nad głogiem, których celem jest określenie innych cennych właściwości tej rośliny.

Bibliografia:

1. Dahmer, S., Scott, E., (2010). Health effects of hawthorn. Am Fam Physician 15;81(4):465-8.
2. Gajda, E., (2019). Fitoterapia i dieta w zapobieganiu i leczeniu nadciśnienia tętniczego. Post Fitoter 2019; 20(1): 73-80.
3. Jarosławska, A., Oszmiański, J., (2003). Wpływ polifenoli Tarczyny bajkalskiej i Głogu dwuszyjkowego na procesy utleniania wybranych składników ciasta kruchego w trakcie jego wypieku. 2(35)Supl., 2003.
4. Karczmarczuk, R., (2011). Ponad tysiąc gatunków głogu?! Wszechświat, t. 112, nr 7–9/2011.
5. Koniuszy, E., (1998). Glog [Crataegus L.]. 09 Ziola a Zdrowie nr 19, 3-4.
6. Król, D., (2011). Głóg (Crataegus monogyna (L.), Crataegus oxyacantha (L.)) – cenną rośliną leczniczą. Postępy Fitoterapii 2/2011.
7. Kulczyński, B., Gramza-Michałowska, A., (2016). Potencjał prozdrowotny owoców i kwiatów głogu. Probl Hig Epidemiol 2016, 97(1): 24-28.
8. Pittler, M., i in. (2006). Adverse-event profile of Crataegus spp.: a systematic review. Drug Saf; 29(6):523-35.
9. Rigelsky, J., Sweet, B., (2002). Hawthorn: pharmacology and therapeutic uses. Am J Health Syst Pharm, 1;59(5):417-22.
10. Trexler, A., i in. (2018). Electrocardiographic effects of hawthorn (Crataegus oxyacantha) in healthy volunteers: A randomized controlled trial. Phytother Res; 32(8):1642-1646.